Anagrelid – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Anagrelid – lek stosowany w celu zmniejszenia liczby płytek krwi. Dokładny mechanizm działania anagrelidu nie został poznany. Wskazaniem do stosowania leku jest obniżenie płytek krwi u zagrożonych pacjentów z nadpłytkowością samoistną. Do czynników zagrażających pacjentowi należą: wiek powyżej 60 roku życia, liczba płytek krwi powyżej 1000 x 10⁹/l oraz przebyte zakrzepy lub krwotoki. Lek zazwyczaj stosuje się u pacjentów u których liczba płytek krwi nie spadła pomimo wcześniejszego leczenia. Zmniejszenie liczby płytek krwi uzyskuje się od 14 do 21 dni od rozpoczęcia leczenia.
Anagrelid dostępny jest w postaci kapsułek twardych. Zwykle dawkowanie rozpoczyna się od przyjmowania 1 mg na dobę, w dwóch dawkach podzielonych. Po tygodniu można zwiększyć dawkę leku do najmniejszej skutecznej dawki dla pacjenta. W trakcie leczenie zaleca się regularne monitorowanie liczby płytek krwi.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): ból głowy, zawroty głowy, zmęczenie, niedokrwistość, zatrzymanie wody w organizmie, kołatanie serca, częstoskurcz serca, ból brzucha, wzdęcia, wymioty, biegunka, wysypka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Anagrelid – przewodnik po nowoczesnym leku w terapii nadpłytkowości samoistnej
Anagrelid jest jednym z najważniejszych leków stosowanych w hematologii współczesnej, zaprojektowanym specjalnie do kontroli nadmiernej produkcji płytek krwi. Ten innowacyjny inhibitor fosfodiesterazy III znalazł swoje miejsce jako skuteczna alternatywa dla tradycyjnych metod leczenia nadpłytkowości samoistnej, oferując pacjentom nową nadzieję na poprawę jakości życia. Choć pierwotnie opracowany jako lek przeciwagregacyjny, jego unikalna zdolność do obniżania liczby płytek krwi została odkryta przypadkowo na końcu lat 80. XX wieku przez firmę Shire. Dziś anagrelid stanowi kluczowy element nowoczesnej terapii cytoredukcyjnej, szczególnie u pacjentów młodszych, którzy nie tolerują lub nie reagują na leczenie pierwszego rzutu.
Mechanizm działania anagrelidu
Anagrelid działa jako inhibitor fosfodiesterazy III cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP), choć dokładny mechanizm jego działania nie jest w pełni poznany. Substancja wywiera swoje terapeutyczne efekty poprzez zmniejszanie wielkości i ploidii megakariocytów w pomitotycznej fazie dojrzewania. W przeciwieństwie do innych leków cytoredukcyjnych, anagrelid nie powoduje istotnych zmian dotyczących krwinek białych ani parametrów krzepnięcia, obserwuje się natomiast niewielkie zmiany dotyczące krwinek czerwonych.
Selektywne działanie na płytki krwi wyróżnia anagrelid spośród innych substancji cytoredukcyjnych. Lek hamuje dojrzewanie płytek z megakariocytów przez blokowanie ich rozwoju na poziomie komórkowym, co prowadzi do zależnego od dawki zmniejszenia liczby trombocytów. Przypuszcza się, że wpływ obniżający liczbę płytek powstaje przy pomocy aktywnego metabolitu anagrelidu – 3-hydroksyanagrelidu.
Właściwości farmakokinetyczne
Anagrelid charakteryzuje się bardzo dobrą biodostępnością po podaniu doustnym wynoszącą 70%. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest stosunkowo szybko – po 1-2 godzinach od przyjęcia leku. Substancja ma dużą objętość dystrybucji (120 l/kg), co wskazuje na jej szeroką dystrybucję w tkankach organizmu.
Anagrelid jest metabolizowany głównie w wątrobie przy udziale enzymu cytochromu P450 1A2 (CYP1A2) do dwóch głównych metabolitów: 3-hydroksyanagrelidu (który jest aktywny biologicznie) oraz RL603. Okres półtrwania w fazie eliminacji jest stosunkowo krótki i wynosi około 1,3 godziny, co wymaga wielokrotnego podawania leku w ciągu dnia.
Wskazania do stosowania anagrelidu
Podstawowym wskazaniem do stosowania anagrelidu jest nadpłytkowość samoistna (Essential Thrombocythemia, ET), szczególnie u pacjentów wysokiego ryzyka powikłań zakrzepowo-krwotocznych. W Europie anagrelid jest zarejestrowany jako lek drugiej linii dla pacjentów, którzy nie tolerują lub są oporni na hydroksykarbamid (hydroxyurea).
Kryteria kwalifikacji do terapii anagrelidem
Pacjenci kwalifikujący się do leczenia anagrelidem to osoby z nadpłytkowością samoistną, które spełniają jeden lub więcej z następujących czynników ryzyka:
- Wiek powyżej 60 lat
- Liczbę płytek przekraczającą 1000 × 10⁹/l
- Przebyte zdarzenia zakrzepowo-krwotoczne w wywiadzie
- Nietolerancję lub brak odpowiedzi na hydroksykarbamid
W niektórych krajach, takich jak Stany Zjednoczone i Japonia, anagrelid jest autoryzowany jako terapia pierwszego rzutu, co daje lekarzom większą elastyczność w doborze optymalnej strategii terapeutycznej dla każdego pacjenta.
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie anagrelidu musi być ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta, w zależności od odpowiedzi na leczenie i tolerancji. Zalecana dawka początkowa wynosi 1 mg na dobę (podawana w dwóch dawkach podzielonych po 0,5 mg), którą należy utrzymać przez co najmniej jeden tydzień.
Schemat zwiększania dawki
Tydzień leczenia |
Dawka dobowa |
Sposób podawania |
1. tydzień |
1 mg |
2 × 0,5 mg |
2. tydzień |
1,5 mg |
3 × 0,5 mg lub 2 × 0,75 mg |
Kolejne tygodnie |
Zwiększenie o 0,5 mg/tydzień |
Do osiągnięcia odpowiedzi |
Dawka maksymalna |
5-10 mg |
Maksymalnie 2,5 mg jednorazowo |
Tempo zwiększania dawki nie może przekraczać 0,5 mg na dobę w ciągu jednego tygodnia. Zwykle odpowiedź terapeutyczna występuje w ciągu 2 tygodni stosowania dawek 1-3 mg/dobę. Dawka podtrzymująca u większości pacjentów wynosi 1,5-2,5 mg na dobę.
Kapsułki należy połykać w całości, nie można ich rozgniatać ani rozcieńczać ich zawartości w płynach. Lek można przyjmować z posiłkiem, po posiłku lub na czczo, najlepiej o stałych porach.
Skuteczność kliniczna anagrelidu
Skuteczność anagrelidu w obniżaniu liczby płytek krwi wynosi około 70-80%, co czyni go bardzo efektywną opcją terapeutyczną. Badania kliniczne wykazują, że ogólny wskaźnik odpowiedzi początkowej wynosi około 94%, w tym 74% całkowitych remisji i 20% częściowych remisji.
Porównanie z hydroksykarbamidem
Największe prospektywne badania porównawcze, w tym badanie ANAHYDRET i PT-1, dostarczyły cennych informacji na temat skuteczności anagrelidu w porównaniu z hydroksykarbamidem:
Korzyści anagrelidu:
- Niższa częstość zakrzepicy żylnej
- Brak ryzyka leukemogennego
- Mniejsza częstość nowotworów wtórnych
- Skuteczność porównywalna do hydroksykarbamidu w kontroli płytek
Ograniczenia anagrelidu:
- Wyższa częstość krwawień, szczególnie w połączeniu z kwasem acetylosalicylowym
- Zwiększone ryzyko transformacji do mielofibrozy
- Częstsze działania niepożądane ze strony układu sercowo-naczyniowego
Długoterminowe obserwacje
Badanie EXELS, największe prospektywne badanie obejmujące 3649 pacjentów z nadpłytkowością samoistną, wykazało, że ogólne wskaźniki zdarzeń zakrzepowo-krwotocznych były niskie (<2,5/100 pacjento-lat) niezależnie od stosowanej terapii. Anagrelid był preferowany u młodszych pacjentów (mediana wieku 56 lat vs 70 lat dla innych terapii cytoredukcyjnych).
Działania niepożądane
Profil bezpieczeństwa anagrelidu jest generalnie akceptowalny, choć lek może wywoływać charakterystyczne działania niepożądane, szczególnie w początkowym okresie leczenia.
Najczęstsze działania niepożądane
Bardzo często (>10%):
- Ból głowy (występuje u większości pacjentów)
Często (1-10%):
- Zawroty głowy i parestezje
- Kołatanie serca i częstoskurcz
- Nudności, biegunka, niestrawność
- Niedokrwistość i wybroczyny
- Obrzęki i zmęczenie
- Nadciśnienie tętnicze
Działania niepożądane ze strony układu sercowo-naczyniowego
Charakterystyczne dla anagrelidu są objawy sercowo-naczyniowe wynikające z jego działania jako inhibitora PDE III:
- Tachykardia i kołatanie serca (najczęstsze)
- Nadciśnienie tętnicze
- Obrzęki obwodowe
- Rzadko: migotanie przedsionków, niewydolność serca
Większość działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego ustępuje w ciągu pierwszych tygodni leczenia lub znacznie się zmniejsza. Około 20% pacjentów przerywa terapię z powodu działań niepożądanych lub niewystarczającej odpowiedzi.
Monitorowanie bezpieczeństwa
W trakcie leczenia anagrelidem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Morfologii krwi (co 2 tygodnie początkowo, następnie co miesiąc)
- Funkcji serca (EKG, echokardiografia)
- Funkcji wątroby i nerek
- Ciśnienia krwi
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania anagrelidu obejmują:
- Nadwrażliwość na substancję czynną lub składniki pomocnicze
- Umiarkowane lub ciężkie zaburzenia czynności wątroby
- Umiarkowane lub ciężkie zaburzenia czynności nerek (klirens kreatyniny <50 ml/min)
- Ciężkie choroby układu sercowo-naczyniowego
Szczególne grupy pacjentów
Pacjenci w podeszłym wieku wymagają szczególnej ostrożności ze względu na wyższą częstość ciężkich zdarzeń niepożądanych, głównie dotyczących serca.
Kobiety w ciąży nie powinny otrzymywać anagrelidu, gdyż badania na zwierzętach wykazały negatywny wpływ na reprodukcję. Karmienie piersią również jest przeciwwskazane podczas terapii anagrelidem.
Dzieci i młodzież – doświadczenia kliniczne są bardzo ograniczone, dlatego stosowanie u tej grupy pacjentów wymaga szczególnej ostrożności.
Interakcje międzylekowe
Anagrelid może wchodzić w klinicznie istotne interakcje z różnymi grupami leków ze względu na swój metabolizm przez enzym CYP1A2.
Główne interakcje
Inhibitory CYP1A2 (fluwoksamina, enoksacyna, omeprazol):
- Mogą zwiększać stężenie anagrelidu
- Wymagają monitorowania i ewentualnej redukcji dawki
Induktory CYP1A2 (omeprazol w wysokich dawkach, palenie tytoniu):
- Mogą zmniejszać ekspozycję na anagrelid
- Konieczne może być zwiększenie dawki
Leki inotropowe (milrinon, enoksymon, amrinon):
- Anagrelid może nasilać ich działanie
- Zwiększone ryzyko działań niepożądanych sercowych
Szczególnie ważne interakcje
Kwas acetylosalicylowy:
- Jednoczesne stosowanie zwiększa ryzyko krwawienia
- Wymaga szczególnej ostrożności, szczególnie u pacjentów wysokiego ryzyka krwawień
- W badaniach klinicznych kombinacja anagrelidu z kwasem acetylosalicylowym wiązała się z wyższą częstością krwawień (1,35 vs 0,33 na 100 pacjento-lat)
Leczenie farmakologiczne nadpłytkowości samoistnej
Nadpłytkowość samoistna wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego, którego głównym celem jest zmniejszenie ryzyka powikłań zakrzepowo-krwotocznych przy jednoczesnym zachowaniu dobrej jakości życia pacjenta.
Algorytm leczenia farmakologicznego
Terapia pierwszego rzutu:
- Hydroksykarbamid (hydroxyurea) – lek pierwszego wyboru w większości przypadków
- Interferon pegylowany alfa-2a – szczególnie u młodych pacjentów i kobiet w wieku rozrodczym
Terapia drugiego rzutu:
- Anagrelid – u pacjentów nie tolerujących lub opornych na hydroksykarbamid
- Ruksolitynib – inhibitor JAK1/JAK2 u pacjentów opornych na konwencjonalne leczenie
Substancje czynne stosowane w Polsce
Substancja czynna |
Nazwa handlowa |
Dawkowanie |
Wskazania |
Hydroksykarbamid |
Hydroxycarbamid Teva |
15-20 mg/kg/dobę |
Pierwsza linia |
Anagrelid |
Thromboreductin, Anagrelide Accord |
0,5-5 mg/dobę |
Druga linia |
Interferon pegylowany |
PegIntron |
45-90 μg/tydzień |
Młodzi pacjenci |
Busulfan |
Myleran |
2-4 mg/dobę |
Trzecia linia |
Terapia wspomagająca
Kwas acetylosalicylowy w dawce 75-100 mg/dobę jest zalecany u wszystkich pacjentów z nadpłytkowością samoistną, o ile nie ma przeciwwskazań. Lek ten zmniejsza ryzyko powikłań zakrzepowych poprzez hamowanie agregacji płytek krwi.
Heparyna drobnocząsteczkowa może być stosowana u kobiet w ciąży jako alternatywa dla kwasu acetylosalicylowego.
Nowoczesne podejścia terapeutyczne
Postęp w zrozumieniu molekularnych podstaw nadpłytkowości samoistnej doprowadził do rozwoju nowych strategii terapeutycznych opartych na profilach mutacyjnych pacjentów.
Terapia ukierunkowana molekularnie
Mutacja JAK2V617F obecna u około 50-60% pacjentów z nadpłytkowością samoistną wpływa na wybór terapii. Badania wykazują, że pacjenci z mutacją JAK2 lepiej odpowiadają na anagrelid niż pacjenci bez tej mutacji, u których obserwuje się wyższą skuteczność hydroksykarbamidu.
Mutacje CALR (kalretikuliny) obecne u większości pacjentów bez mutacji JAK2 również wpływają na odpowiedź terapeutyczną i rokowanie długoterminowe.
Kombinacje terapeutyczne
Współczesne badania kliniczne eksplorują możliwości łączenia różnych substancji czynnych:
- Anagrelid + hydroksykarbamid u pacjentów z niewystarczającą odpowiedzią na monoterapię
- Anagrelid + interferon pegylowany u młodych pacjentów
- Nowe inhibitory JAK w kombinacji z konwencjonalnymi lekami
Monitorowanie i kontrola leczenia
Skuteczne leczenie anagrelidem wymaga systematycznego monitorowania zarówno pod kątem skuteczności, jak i bezpieczeństwa terapii.
Parametry do monitorowania
Skuteczność leczenia:
- Liczba płytek krwi (cel: <600 × 10⁹/l, optymalnie 150-400 × 10⁹/l)
- Wielkość śledziony (badanie fizykalne, USG)
- Objawy związane z chorobą
Bezpieczeństwo:
- Morfologia krwi z rozmazem
- Parametry biochemiczne (AspAT, AlAT, kreatynina)
- EKG, ciśnienie krwi
- Ocena objawów działań niepożądanych
Harmonogram kontroli
- Pierwsze 2 tygodnie: kontrola co 2-3 dni
- Pierwszy miesiąc: kontrola co tydzień
- Faza stabilna: kontrola co 4-6 tygodni
- Długoterminowo: kontrola co 2-3 miesiące
Rokowanie i jakość życia
Anagrelid znacząco poprawia rokowanie pacjentów z nadpłytkowością samoistną, szczególnie tych, którzy nie tolerują lub są oporni na leczenie pierwszego rzutu. Czas przeżycia pacjentów otrzymujących anagrelid nie różni się istotnie od czasu przeżycia w populacji ogólnej przy odpowiednim monitorowaniu i leczeniu.
Czynniki prognostyczne
Korzystne czynniki:
- Młodszy wiek (<60 lat)
- Obecność mutacji JAK2
- Brak powikłań zakrzepowych w wywiadzie
- Dobra tolerancja leczenia
Niekorzystne czynniki:
- Wiek >65 lat
- Przebyte zdarzenia zakrzepowo-krwotoczne
- Wysokie liczby płytek (>1000 × 10⁹/l)
- Współistnienie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego
Czy anagrelid może całkowicie wyleczyć nadpłytkowość samoistną?
Anagrelid nie jest lekiem uzdrawiającym nadpłytkowość samoistną. Jest to lek kontrolujący przebieg choroby poprzez obniżanie liczby płytek krwi i zmniejszanie ryzyka powikłań. Leczenie ma charakter długoterminowy, a po odstawieniu leku liczba płytek powraca do wartości wyjściowych w ciągu kilku dni.
Jak długo należy przyjmować anagrelid?
Anagrelid jest przeznaczony do długotrwałego stosowania, często przez wiele lat. Czas leczenia zależy od odpowiedzi na terapię, tolerancji leku oraz ryzyka powikłań. Decyzję o kontynuacji lub zmianie leczenia podejmuje lekarz hematolog na podstawie regularnych ocen klinicznych.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia anagrelidem?
W początkowym okresie leczenia może występować zawroty głowy, dlatego nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn do czasu ustąpienia tych objawów. Po okresie adaptacyjnym większość pacjentów może normalnie funkcjonować, jednak należy zachować ostrożność.
Czy anagrelid wpływa na płodność i ciążę?
Anagrelid nie powinien być stosowany w czasie ciąży ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu wykazane w badaniach na zwierzętach. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia. Wpływ na płodność u ludzi nie został dokładnie określony.
Jakie są najczęstsze objawy działań niepożądanych?
Najczęstsze działania niepożądane to ból głowy, kołatanie serca, zawroty głowy oraz objawy żołądkowo-jelitowe. Większość tych objawów występuje w pierwszych tygodniach leczenia i zwykle ustępuje spontanicznie lub po redukcji dawki. Około 20% pacjentów może wymagać przerwania leczenia z powodu nietolerancji.
Czy można łączyć anagrelid z innymi lekami?
Anagrelid może być bezpiecznie łączony z wieloma lekami, jednak szczególną ostrożność należy zachować przy jednoczesnym stosowaniu kwasu acetylosalicylowego (zwiększone ryzyko krwawienia) oraz leków metabolizowanych przez enzym CYP1A2. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć lek jak najszybciej po przypomnieniu sobie, jednak jeśli zbliża się czas na kolejną dawkę, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować normalny schemat dawkowania. Nie należy podwajać dawki w celu uzupełnienia pominiętej.
Czy istnieją naturalne metody wspomagające leczenie?
Nie ma udokumentowanych naturalnych metod leczenia nadpłytkowości samoistnej. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących farmakoterapii oraz zdrowego stylu życia: regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, unikanie palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu, które mogą wpływać na ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.
Bibliografia
- Harrison CN, Campbell PJ, Buck G, Wheatley K, East CL, Bareford D, Wilkins BS, van der Walt JD, Reilly JT, Grigg AP, Revell P, Woodcock BE, Green AR; United Kingdom Medical Research Council Primary Thrombocythemia 1 Study. Hydroxyurea compared with anagrelide in high-risk essential thrombocythemia. N Engl J Med. 2005;353(1):33-45. DOI: 10.1056/NEJMoa043800 PMID: 16000354
- Birgegård G, Besses C, Griesshammer M, Gugliotta L, Harrison CN, Hamdani M, Wu J, Achenbach H, Kiladjian JJ. Treatment of essential thrombocythemia in Europe: a prospective long-term observational study of 3649 high-risk patients in the Evaluation of Anagrelide Efficacy and Long-term Safety study. Haematologica. 2018;103(1):51-60. DOI: 10.3324/haematol.2017.174672 PMID: 29079600