Leki zawierające amikacynę

Amikacyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Amikacyna – antybiotyk o działaniu bakteriobójczym z grupy aminoglikozydów.

Mechanizm działania amikacyny polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych, która powoduje zahamowanie wzrostu komórki, a w konsekwencji jej śmierć. Wskazaniem do stosowania amikacyny jest krótkotrwałe leczenie ciężkich zakażeń wywołanych przez bakterie wrażliwe na amikacynę (w tym bakterie oporne na inne antybiotyki aminoglikozydowe), takich jak zakażenia: dolnych dróg oddechowych, w obrębie jamy brzusznej, skóry i tkanek miękkich, ran po oparzeniach i ran pooperacyjnych, dróg moczowych, OUN. Lek stosuje się również w przypadku jęczmienia, zapalenia spojówek, rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego oraz profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi na gałce ocznej.

Amikacyna występuje w postaci roztworu do wstrzykiwań i infuzji oraz kropli do oczu.

Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od drogi podania. Podanie doustne może powodować m.in. nudności, wymioty, ból głowy, zaburzenia równowagi, bóle stawów, skurcze mięśni, wysypkę. Podanie amikacyny do oka może powodować zapalenie spojówek, pieczenie, uczucie swędzenia i podrażnienie.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Amikacyna – kompleksowy przewodnik dla pacjentów

Amikacyna jest półsyntetycznym antybiotykiem z grupy aminoglikozydów, który odgrywa kluczową rolę w leczeniu ciężkich zakażeń bakteryjnych. Jest to lek o szerokim spektrum działania, szczególnie skuteczny przeciwko bakteriom Gram-ujemnym, w tym tym opornym na inne antybiotyki. Od momentu wprowadzenia na rynek w 1976 roku, amikacyna stała się jednym z najważniejszych narzędzi w walce z zagrażającymi życiu infekcjami bakteryjnymi. Jej unikalną cechą jest odporność na większość enzymów bakteryjnych, które unieczynniają inne aminoglikozydy, co czyni ją szczególnie cenną w przypadkach, gdy inne antybiotyki zawodzą.

Co to jest amikacyna?

Amikacyna jest półsyntetycznym antybiotykiem aminoglikozydowym, który jest zsyntetyzowaną w laboratorium pochodną występującej w naturze kanamycyny A. Pierwszy raz została dopuszczona do obrotu w Szwajcarii w roku 1976. Nazwa substancji czynnej to amikacinum w języku łacińskim, a jej charakterystyczną cechą jest działanie bakteriobójcze przeciwko szerokim spektrum drobnoustrojów chorobotwórczych.

Antybiotyki aminoglikozydowe przenikają do wnętrza komórki bakteryjnej i tam, łącząc się z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego, powodują powstanie nieprawidłowych białek bakteryjnych, których wbudowanie w błonę komórkową skutkuje zwiększeniem jej przepuszczalności i obumarciem komórki. Dzięki temu mechanizmowi amikacyna należy do antybiotyków o działaniu bakteriobójczym, co oznacza, że nie tylko hamuje wzrost bakterii, ale je bezpośrednio zabija.

Mechanizm działania

Mechanizm działania amikacyny polega na związaniu się z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego. Na skutek tego dochodzi do zakłócenia produkcji białek niezbędnych bakterii do dalszego wzrostu i funkcjonowania. Proces ten można podzielić na kilka etapów:

• Wiązanie z rybosomem: Aminoglikozydy wiążą się w sposób trwały z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego, zajmując miejsce A (akceptor aminoacylowy)
• Zakłócenie syntezy białek: Dochodzi do zaburzenia odczytu informacji genetycznej i zahamowania syntezy białek bakteryjnych
• Uszkodzenie błony komórkowej: W wyższych stężeniach aminoglikozydy mogą również bezpośrednio uszkadzać błonę komórkową bakterii
• Śmierć komórki: Brak zdolności produkowania białka uniemożliwia bakteriom dalszy rozwój i prowadzi do ich śmierci

Ważną cechą amikacyny jest efekt poantybiotykowy, co oznacza, że nadal działa na bakterie nawet po zakończeniu leczenia.

Spektrum działania

Spektrum działania aminoglikozydów nie jest bardzo szerokie i obejmuje głównie tlenowe bakterie Gram-ujemne. Amikacyna wykazuje szczególną skuteczność przeciwko:

Bakterie Gram-ujemne:

• Escherichia coli
• Klebsiella spp.
• Proteus spp.
• Pseudomonas aeruginosa
• Enterobacter spp.
• Serratia spp.
• Acinetobacter spp.
• Citrobacter freundii

Bakterie Gram-dodatnie:

Amikacyna działa również bakteriobójczo na niektóre bakteria Gram-dodatnie (między innymi Staphylococcus aureus, Streptococcus pyrogenes, Diplococcus pneumoniae). Szczególnie ważne jest jej działanie przeciwko:

• Staphylococcus aureus (w tym szczepy MRSA)
• Niektóre szczepy Streptococcus
• Enterokoki

Amikacyna jest wrażliwa na działanie tylko kilku spośród kilkunastu enzymów rozkładających antybiotyk, dlatego może być skuteczna wobec szczepów opornych na inne antybiotyki z tej grupy.

Właściwości farmakokinetyczne

Wchłanianie

Amikacyna jest szybko wchłaniana po podaniu domięśniowym. Maksymalne stężenie w surowicy osiągane jest w ciągu 1-2 godzin po podaniu. Maksymalne stężenie w surowicy, wynoszące w przybliżeniu 11 mg/l do 23 mg/l, osiągane jest godzinę po domięśniowym podaniu dawki wynoszącej odpowiednio 250 mg i 500 mg.

Ważne jest to, że antybiotyki aminoglikozydowe nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego po podaniu doustnym, dlatego amikacyna musi być podawana pozajelitowo.

Dystrybucja

Amikacyna dobrze dyfunduje do płynów zewnątrzkomórkowych. Około 20% amikacyny wiąże się z białkami surowicy. Objętość dystrybucji wynosi około 24 l (28% masy ciała), a wiązanie z białkami osocza jest niskie (4-20%).

Amikacyna przenika do wielu tkanek i płynów ustrojowych, w tym:

• Tkanki kostnej
• Płuc
• Serca
• Żółci
• Moczu
• Płynu mózgowo-rdzeniowego

Amikacyna przenika przez zdrowe opony mózgowe i osiąga około 10-20% stężenia występującego w surowicy. W stanie zapalnym opon mózgowych odsetek ten zwiększa się do 50%.

Metabolizm i eliminacja

Amikacyna nie jest metabolizowana w organizmie; jest wydalana w postaci niezmienionej. Od 94-98% podanej dawki domięśniowej jest usuwane za sprawą przesączania kłębuszkowego w nerkach.

Okres półtrwania wynosi od 2 do 3 godzin u osób z prawidłową czynnością nerek. U noworodków i pacjentów z niewydolnością nerek okres półtrwania może być znacznie wydłużony.

Wskazania do stosowania

Amikacynę podaje się domięśniowo w krótkotrwałym leczeniu ciężkich zakażeń wywołanych przez wrażliwe bakterie (w tym bakterie oporne na inne antybiotyki aminoglikozydowe):

Zakażenia systemowe:

• Zakażenia dróg oddechowych – zapalenie płuc, szczególnie szpitalne
• Zakażenia kości i stawów – zapalenia kości i szpiku kostnego
• Zakażenia skóry i tkanek miękkich – ciężkie infekcje ran
• Zakażenia wewnątrz jamy brzusznej – włączając zapalenie otrzewnej
• Zakażenia ran po oparzeniach i pooperacyjne – również w chirurgii naczyniowej
• Posocznica – najczęściej w skojarzeniu z antybiotykiem β-laktamowym
• Zakażenia OUN – zapalenie opon mózgowych

Zakażenia układu moczowego

Ciężkie, powikłane i nawracające zakażenia układu moczowego (w niepowikłanych zakażeniach tylko w przypadku, gdy bakterie nie wykazują wrażliwości na inne, mniej toksyczne, antybiotyki). Aktywność amikacyny jest zależna od pH środowiska i zwiększa się razem z jego wzrostem. Dzięki temu amikacyna jest wykorzystywana w terapii nawracających zakażeń dróg moczowych.

Zakażenia oczu

W postaci kropli do oczu – w leczeniu bakteryjnych zakażeń oka: jęczmienia, zapalenia spojówek, rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego oraz profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi na gałce ocznej.

Dawkowanie i sposób podawania

Formy farmaceutyczne

Amikacyna dostępna jest w następujących postaciach:

• Roztwór do wstrzykiwań domięśniowych
• Roztwór do infuzji dożylnych
• Krople do oczu

Dawkowanie ogólne

Maksymalna dawka dobowa amikacyny wynosi 15-20 mg/kg masy ciała. Zalecane jest wykonywanie pomiarów stężeń leku (maksymalnych i minimalnych) w surowicy podczas leczenia.

Dawkowanie amikacyny zależy od masy ciała pacjenta oraz stanu czynności nerek. Zwykle stosuje się 15-20 mg/kg masy ciała na dobę, podzielone na jedną lub dwie dawki.

Sposób podawania

• Podanie domięśniowe: Preferowany sposób podania
• Podanie dożylne: W przypadkach zagrożenia życia pacjenta należy rozważyć możliwość zastosowania leku dożylnie za pomocą powolnej (trwającej 30 minut) infuzji lub krótkiego wstrzyknięcia

Czas trwania terapii

Terapia trwa najczęściej do dziesięciu dni, jednak reakcja na zastosowanie leku powinna wystąpić po około 1-2 dniach (przy zakażeniach bez powikłań). Brak danych na temat bezpieczeństwa stosowania powyżej 14 dni.

Grupy wymagające szczególnej uwagi

Dostosowanie dawki jest konieczne dla: wcześniaków, noworodków, dzieci do 12 lat, seniorów, pacjentów z obniżoną czynnością nerek.

Działania niepożądane

Amikacyna, podobnie jak inne aminoglikozydy, może powodować poważne działania niepożądane, które wymagają ścisłego monitorowania:

Ototoksyczność

Amikacyna może powodować ototoksyczność, która może prowadzić do trwałej utraty słuchu lub problemów z równowagą. Ototoksyczność manifestuje się początkowo utratą słyszenia wysokich tonów, wykrywalną audiometrycznie, a następnie może prowadzić do całkowitej głuchoty oraz zaburzeń przedsionkowych, takich jak zawroty głowy i oczopląs.

Stopień uszkodzenia	Objawy
Wczesny	Utrata słyszenia wysokich tonów
Średni zaawansowany	Pogorszenie słuchu w rozmowie
Zaawansowany	Całkowita głuchota
Zaburzenia przedsionkowe	Zawroty głowy, problemy z równowagą

Nefrotoksyczność

Amikacyna wiąże się ze znanym ryzykiem nefrotoksyczności, szczególnie w przypadku stosowania w dużych dawkach lub przez długi czas. Nefrotoksyczność objawia się podwyższeniem stężenia kreatyniny, albuminurią, obecnością erytrocytów i leukocytów w moczu, a w ciężkich przypadkach może prowadzić do ostrej niewydolności nerek.

Neurotoksyczność

Duże dawki amikacyny mogą powodować neurotoksyczność, objawiającą się osłabieniem mięśni, drętwieniem lub, w ciężkich przypadkach, paraliżem układu oddechowego.

Inne działania niepożądane

• Nudności i wymioty
• Ból głowy
• Wysypka skórna
• Reakcje alergiczne
• Choć rzadko, amikacyna może powodować ciężkie reakcje alergiczne, w tym anafilaksję

Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do stosowania amikacyny jest nadwrażliwość na tę substancję czynną oraz antybiotyki z grupy aminoglikozydów, ze względu na ryzyko wystąpienia krzyżowej reakcji nadwrażliwości. Ponadto jest ona również przeciwwskazana podczas współistniejącej miastenii.

Względne przeciwwskazania:

• Zaburzenia czynności nerek
• Wcześniejsze leczenie aminoglikozydami z działaniami niepożądanymi
• Zaburzenia słuchu
• Choroba Parkinsona
• Ciąża (tylko w przypadkach absolutnie koniecznych)

Interakcje lekowe

Jednoczesne stosowanie z innymi aminoglikozydami, lekami nefro- i ototoksycznymi, takimi jak cisplatyna, furosemid, może zwiększać ryzyko nefrotoksyczności i ototoksyczności.

Ważne interakcje:

• Leki zwiotczające mięśnie: Zwiększone ryzyko blokady nerwowo-mięśniowej
• Środki znieczulające: Możliwość depresji oddechowej
• Diuretyki pętlowe (furosemid): Zwiększone ryzyko ototoksyczności
• NLPZ: Zwiększone ryzyko nefrotoksyczności
• Indometacyna: Indometacyna może zwiększać stężenie amikacyny u noworodków

Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią

Aminoglikozydy przenikają przez łożysko; donoszono o całkowitej, nieodwracalnej, obustronnej wrodzonej głuchocie u dzieci, których matki otrzymywały streptomycynę w okresie ciąży. Amikacyna może być stosowana w ciąży tylko w razie wyraźnej konieczności i pod nadzorem lekarza, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu.

Nie wiadomo, czy amikacyna lub jej metabolity przenikają do mleka ludzkiego. Decyzja o przerwaniu karmienia piersią lub zakończeniu leczenia powinna być podjęta indywidualnie po ocenie korzyści i ryzyka.

Monitorowanie podczas terapii

Badania konieczne przed leczeniem:

• Badanie czynności nerek (kreatynina, klirens kreatyniny)
• Badanie słuchu (audiometria)
• Badania kontrolne w przypadku terapii przedłużonej

Monitorowanie w trakcie leczenia:

• Ważne jest monitorowanie stężeń amikacyny w surowicy w trakcie terapii
• Regularne badania czynności nerek
• Przy leczeniu powyżej 7 dni zaleca się badanie słuchu
• Obserwacja objawów oto- i nefrotoksyczności

Leczenie farmakologiczne zakażeń bakteryjnych – rola amikacyny

W nowoczesnej antybiotykoterapii amikacyna zajmuje szczególne miejsce jako lek rezerwy w leczeniu ciężkich zakażeń bakteryjnych. Jest szczególnie ceniona w przypadkach, gdy inne antybiotyki okazują się nieskuteczne lub gdy mamy do czynienia z bakteriami wieloopornymi.

Terapia skojarzona

Często stosowana w skojarzeniu z antybiotykami z grupy penicylin lub cefalosporyn, ze względu na wzajemne nasilanie skuteczności działania. Najczęściej stosowane kombinacje to:

• Amikacyna + β-laktamy (penicyliny, cefalosporyny) – w posocznicy
• Amikacyna + antybiotyki przeciw bakteriom beztlenowym – w zakażeniach wewnątrzbrzusznych
• Amikacyna + wankomycyna – w ciężkich zakażeniach gronkowcowych (wymaga szczególnej ostrożności)

Substancje czynne stosowane w zakażeniach – alternatywy dla amikacyny

W zależności od rodzaju zakażenia i wrażliwości bakterii, lekarze mogą rozważyć inne substancje czynne:

Inne aminoglikozydy:

• Gentamycyna – szersze zastosowanie, ale większa oporność bakterii
• Tobramycyna – szczególnie skuteczna przeciwko Pseudomonas aeruginosa
• Netylmycyna – mniejsza toksyczność, ale węższa dostępność

Antybiotyki alternatywne w ciężkich zakażeniach:

• Meropenem – w zakażeniach wielospecjalistycznych
• Imipenem/cilastatyna – w zakażeniach mieszanych
• Kolistyna – w zakażeniach wywołanych przez bakterie skrajnie oporne
• Tigecyklina – w przypadku oporności na wiele leków
• Linezolid – w zakażeniach gronkowcowych
• Daptomycyna – w bakteriemii i zapaleniu wsierdzia

Kryteria wyboru amikacyny

Lekarz podejmuje decyzję o zastosowaniu amikacyny na podstawie:

• Wyników badań mikrobiologicznych (antybiogram)
• Ciężkości stanu pacjenta
• Obecności bakterii opornych na inne antybiotyki
• Stanu czynności nerek i słuchu pacjenta
• Wcześniejszego stosowania aminoglikozydów

Bibliografia

1. Lode H, Grunert K, Koeppe P, Langmaack H. Pharmacokinetic and clinical studies with amikacin, a new aminoglycoside antibiotic. J Infect Dis. 1976;134 Suppl:S316-322. DOI: 10.1093/infdis/135.supplement_2.s316 PMID: 825589
2. Lerner SA, Schmitt BA, Seligsohn R, Matz GJ. Comparative study of ototoxicity and nephrotoxicity in patients randomly assigned to treatment with amikacin or gentamicin. Am J Med. 1986;80(6B):98-104. DOI: 10.1016/0002-9343(86)90486-9 PMID: 3524221