Ambroksol – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Ambroksol – lek wykrztuśny stosowany w leczeniu chorób dróg oddechowych, zaliczany do grupy leków zwanej mukolitykami. Mukolityki upłynniają wydzielinę oskrzelową i zmniejszają jej lepkość. Ambroksol oczyszcza drogi oddechowe i ułatwia odkrztuszanie. Lek stosuje się w ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych, które przebiegają z utrudnieniem odkrztuszania lepkiej, gęstej wydzieliny z dróg oddechowych. Zaliczamy do nich stany zapalne nosa i gardła, zapalenie oskrzeli oraz mukowiscydoze. Ambroksol występuje w postaci chlorowodorku ambroksolu.
Ambroksol jest dostępny najczęściej w postaci syropu, tabletek, tabletek musujących, kapsułek oraz płynu do inhalacji. Postać leku dobiera się w zależności od wieku i stanu pacjenta. Ważne, aby ambroksolu nie stosować bezpośrednio przed snem, ponieważ nasila on odruch kaszlowy.
Możliwe działania niepożądane: Ambroksol jest lekiem dobrze tolerowanym przez pacjentów i działania niepożądane występują rzadko. Może wystąpić wysypka, pokrzywka, ból brzucha, zgaga, nudności, wymioty, obrzęk twarzy, duszności.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ambroksol – kompleksowy przewodnik po skutecznym leku wykrztuśnym
Ambroksol to jeden z najczęściej stosowanych i najlepiej przebadanych leków mukolitycznych na świecie, który od ponad 40 lat pomaga pacjentom w walce z kaszlem mokrym i chorobami dróg oddechowych. Historia tego leku sięga tradycyjnej medycyny indyjskiej i rośliny Justicia adhatoda, wykorzystywanej w ajurwedzie do leczenia schorzeń układu oddechowego.
Ambroksol jest substancją sekretolityczną i mukolityczną, która stymuluje produkcję i uwalnianie surfaktantu w drogach oddechowych, poprawia fizjologiczny mechanizm oczyszczania dróg oddechowych poprzez zwiększenie ruchliwości rzęsek nabłonka dróg oddechowych. Mechanizm działania ambroksolu polega na zwiększaniu biosyntezy i wydzielania surfaktantu, który jest związkiem powierzchniowo czynnym, wykazującym zdolność do zmniejszania lepkości śluzu. Ambroksol może powodować działania niepożądane, chociaż nie występują one u każdego pacjenta, a lek wykazuje wysokie bezpieczeństwo stosowania.
Badania kliniczne z aktywną grupą kontrolną wykazały, że ambroksol był co najmniej tak samo skuteczny lub nawet skuteczniejszy od substancji czynnych N-acetylocysteiny, S-karboksymetylocysteiny i sobrerolu. W jednym z badań przeprowadzonym na grupie 965 pacjentów wykazano, że wszystkie formy ambroksolu skutecznie łagodziły objawy, szczególnie kaszel i ból w klatce piersiowej, a u ponad 90% pacjentów ulga następowała w ciągu 60 minut od przyjęcia leku. Preparaty z ambroksolem dostępne są w aptece bez recepty w postaci syropu, tabletek, kapsułek, kropli oraz tabletek musujących, a niektóre leki dostępne są wyłącznie na receptę.
Pochodzenie i historia ambroksolu
Ambroksol na europejskich rynkach pojawił się na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku pod nazwą handlową Mucosolvan, jego korzenie sięgają tradycyjnej medycyny indyjskiej. Wszystko zaczęło się od rośliny Justicia adhatoda (znana też jako Adhatoda vasica/zeylanica), wykorzystywanej w ajurwedzie do leczenia schorzeń układu oddechowego. W latach 30. XX wieku ekstrakty z tej rośliny stosowano w Anglii i Niemczech jako naturalne środki lecznicze. Przełomowym momentem było odkrycie, że roślina zawiera alkaloid wazycynę, który stał się podstawą do stworzenia bromheksyny w 1963 roku.
Lek ambroksol został opatentowany w 1966 roku, a do powszechnego użytku wszedł dopiero w 1979 roku. Pomimo ponad czterdziestu lat obecności na rynku farmaceutycznym jest to wciąż wiodący preparat oczyszczający drzewo oskrzelowe z nadmiernego śluzu. Następnie, po kilkunastu latach badań bromheksynę zastąpiono przez jej metabolit – ambroksol, który po wszechstronnych badaniach przedklinicznych stał się jednym z najpopularniejszych leków stosowanych w Europie i Azji w chorobach układu oddechowego.
Mechanizm działania ambroksolu
Ambroksol należy do grupy leków mukoaktywnych, jednak jego działanie jest wyjątkowe. W przeciwieństwie do wielu innych leków nie działa on bezpośrednio na już wydzielony śluz zalegający w drogach oddechowych. Zamiast tego – modyfikuje skład i objętość wytwarzanej wydzieliny. Ambroksol jest czynnym metabolitem bromheksyny i wykazuje podobny mechanizm działania. Działa mukolitycznie, zmniejszając zawartość mukopolisacharydów (związki wielocukrów z białkiem) i albumin (rodzaj białka) w śluzie.
Chlorowodorek ambroksolu zwiększa wytwarzanie surfaktantu płucnego i poprawia czynność rzęsek nabłonka układu oddechowego. W rezultacie zwiększa się ilość śluzu i poprawia jego transport (klirens śluzowo-rzęskowy), co wykazano w farmakologicznych badaniach klinicznych. W ten sposób poprawia czynność rzęsek nabłonka oddechowego i ułatwia ewakuację zalegającej wydzieliny, wspomaga oczyszczanie dróg oddechowych, ułatwia odkrztuszanie. Nie zaburza naturalnego odruchu kaszlowego.
Dodatkowe właściwości ambroksolu
Oprócz podstawowego działania na wydzielinę w drogach oddechowych okazuje się, że ambroksol wykazuje szereg dodatkowych i cennych w kontekście kaszlu i infekcji właściwości:
- Zwiększanie stężenia antybiotyków: Ambroksol zwiększa stężenie antybiotyków (amoksycyliny, doksycykliny, erytromycyny, cefuroksymu) w śluzie oskrzeli i płuc
- Działanie antyoksydacyjne: Ambroksol wykazuje także działanie antyoksydacyjne, chroniąc komórki przed szkodliwym wpływem reaktywnych form tlenu
- Właściwości przeciwzapalne: Ma również właściwości przeciwzapalne – zmniejszając uwalnianie cytokin prozapalnych
- Aktywność przeciwwirusowa: Wykazuje także aktywność przeciwwirusową, między innymi poprzez modyfikację białka adhezyjnego ICAM-1, będącego receptorem dla rinowirusów
- Działanie miejscowo znieczulające: Najnowsze badania wykazały również, że ambroksol ma działanie miejscowo znieczulające, co można wytłumaczyć blokowaniem kanałów sodowych
Wskazania do stosowania
Ambroksol stosowany jest w ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych, przebiegających z utrudnionym odkrztuszaniem gęstej wydzieliny. Lek ambroksol stosuje się w przypadku infekcji z towarzyszącą gęstą wydzieliną. Jest to środek na tzw. mokry kaszel.
Główne wskazania obejmują:
- Ostre choroby dróg oddechowych:
- Zapalenie oskrzeli
- Zapalenie krtani
- Zapalenie zatok obocznych nosa
- Przewlekłe choroby układu oddechowego:
- Astma oskrzelowa
- POChP (Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc)
- Mukowiscydoza
- Rozstrzenie oskrzeli
- Zastosowania specjalne:
- W okresie przed- i pooperacyjnym w celu ułatwienia rehabilitacji
- W postaci do wstrzykiwania podaje się w celu zapobiegania powikłaniom płucnym po operacjach
- W postaci tabletek do ssania w łagodzeniu bólu w ostrych stanach zapalnych gardła
Preparaty ambroksolu dostępne w Polsce
Preparaty z ambroksolem dostępne są w aptece bez recepty. Występują w postaci syropu, tabletek, kapsułek, kropli, a także tabletek musujących.
Nazwa preparatu |
Postać farmaceutyczna |
Dostępność |
Mucosolvan |
Syrop, tabletki |
Bez recepty |
Mucosolvan inhalacje |
Roztwór do nebulizacji |
Na receptę |
Flavamed |
Syrop, tabletki, tabletki musujące |
Bez recepty |
Deflegmin |
Syrop, tabletki, kapsułki |
Bez recepty |
Deflegmin Baby |
Krople doustne |
Bez recepty |
Ambrosol Teva |
Syrop |
Bez recepty |
Aflegan |
Roztwór do wstrzykiwań |
Na receptę |
Formy farmaceutyczne dostępne bez recepty:
- Syropy – najczęstsza postać, szczególnie dla dzieci
- Tabletki powlekane – dla dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia
- Tabletki musujące – do rozpuszczenia w wodzie
- Kapsułki o przedłużonym uwalnianiu – dla dłuższego działania
- Krople doustne – dla najmłodszych pacjentów
- Tabletki do ssania – na ból gardła
Dawkowanie ambroksolu
Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących (zaburzenia czynności nerek). Ambroksolu nie należy przyjmować przed snem. Dawka zwykle stosowana (dobowa) u osób dorosłych: 60–120mg. Dawka zwykle stosowana (dobowa) u dzieci: 15–90mg.
Dawkowanie doustne:
Grupa wiekowa |
Dawka dobowa |
Podział dawek |
Dorośli |
60-120 mg |
2-3 razy dziennie |
Dzieci 6-12 lat |
30-60 mg |
2-3 razy dziennie |
Dzieci 2-5 lat |
15-30 mg |
2-3 razy dziennie |
Niemowlęta 1-2 lata |
15 mg |
2 razy dziennie |
Dawkowanie wziewne:
Dawka zwykle stosowana (dobowa) u dorosłych: 15–45mg. Dawka zwykle stosowana (dobowa) u dzieci: 15–45mg. U pacjentów z astmą oskrzelową, inhalacje ambroksolem należy rozpocząć po zastosowaniu leków rozszerzających oskrzela.
Ważne zasady dawkowania:
- Ze względu na to, że ambroksol wykazuje działanie wykrztuśne, nie powinien on być przyjmowany bezpośrednio przed snem. Preparaty z ambroksolem powinny być zażywane na około 3-4 godziny przed udaniem się na spoczynek
- Po 14 dniach leczenia oraz w chorobach przewlekłych, dawkę można zmniejszyć o połowę
- Chlorowodorek ambroksolu należy przyjmować zawsze po posiłku i nigdy przed snem
Badania kliniczne i skuteczność
Oceniane badania kliniczne z udziałem łącznie około 1300 dzieci cierpiących na ostre zakażenia dróg oddechowych (ostre zapalenie oskrzeli, odoskrzelowe zapalenie płuc) lub choroby przewlekłe (takie jak przewlekłe zapalenie oskrzeli i astma oskrzelowa) potwierdziły skuteczność ambroksolu.
Kluczowe wyniki badań:
- W jednym z badań, przeprowadzonym na grupie 965 pacjentów, wykazano, że wszystkie formy ambroksolu skutecznie łagodziły objawy, szczególnie kaszel i ból w klatce piersiowej. U ponad 90% pacjentów ulga następowała w ciągu 60 minut od przyjęcia leku. Kaszel i ból w klatce piersiowej zmniejszyły się o 75% po średnio 4,3 dniach stosowania
- Badania kliniczne z aktywną grupą kontrolną wykazały, że ambroksol był co najmniej tak samo skuteczny lub nawet skuteczniejszy od substancji czynnych N-acetylocysteiny, S-karboksymetylocysteiny i sobrerolu. Ambroksol był skuteczniejszy w zakresie złagodzenia objawów w ostrych i przewlekłych zakażeniach dróg oddechowych i wykazywał szybszy początek działania
- Interesujące wyniki przyniosło także badanie u dzieci z zapaleniem płuc. W grupie otrzymującej ambroksol zaobserwowano szybsze ustępowanie objawów, w tym gorączki, kaszlu i zmian osłuchowych, a także krótszy czas hospitalizacji w porównaniu z grupą kontrolną
Badania u dzieci:
W przeprowadzonych randomizowanych, kontrolowanych badaniach klinicznych wykazano, że w leczeniu ostrych infekcji dróg oddechowych skuteczność ambroksolu jest co najmniej nie gorsza od skuteczności N-acetylocysteiny i karbocysteiny. Jednocześnie stwierdzono jego dobrą tolerancję.
Bezpieczeństwo stosowania i działania niepożądane
Na podstawie ciągłego monitorowania bezpieczeństwa stosowania ambroksolu przez wiele lat wykazano korzystny profil korzyści i ryzyka stosowania leku u dorosłych i dzieci w każdym wieku. Działania niepożądane ambroksolu są raczej niewielkie. Z tego też powodu jest to lek, który można podawać także małym dzieciom.
Najczęstsze działania niepożądane:
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe:
- Nudności, wymioty, bóle brzucha
- Zgaga, zaparcia, biegunka
- Ból brzucha, nudności, zgaga, zaparcia
Zaburzenia układu nerwowego:
Zaburzenia skóry:
- Reakcje nadwrażliwości w postaci wysypek skórnych
- Świąd
- Wysypki skórne, gorączka
Ciężkie działania niepożądane (bardzo rzadkie):
Zespół Stevensa-Johnsona, rumień wielopostaciowy, toksyczna martwica naskórka, ostra uogólniona krostkowica. Reakcje anafilaktyczne (bardzo rzadkie, ciężkie reakcje mogące stanowić zagrożenie życia, obejmujące obrzęk gardła, krtani, skurcz oskrzeli, niedociśnienie tętnicze, wstrząs).
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazania bezwzględne:
- Nadwrażliwość na ambroksol lub jakąkolwiek substancję pomocniczą stosowaną przy produkcji tego preparatu
- Dziedziczna, rzadko występująca nietolerancja fruktozy
Środki ostrożności:
- Należy zachować ostrożność u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, chorobami wątroby oraz wrzodami żołądka i dwunastnicy
- U pacjentów z osłabionym odruchem kaszlowym lub zaburzonym systemem transportu śluzowo-rzęskowego, istnieje ryzyko zalegania rozrzedzonej wydzieliny w drogach oddechowych
- W przypadku pacjentów z astmą, lek początkowo może wywołać nasilony odruch kaszlowy
Interakcje z innymi lekami
Najważniejsze interakcje:
- Leki przeciwkaszlowe: Nie należy stosować ambroksolu równocześnie z lekami o działaniu przeciwkaszlowym, ponieważ utrudniają one odkrztuszanie upłynnionej wydzieliny oskrzelowej
- Antybiotyki: Ambroksol zwiększa stężenie antybiotyków w śluzie płucnym i oskrzelowym. Przyjmowanie leku z antybiotykami, takimi jak: cefuroksym, doksycyklina, erytromycyna czy amoksycylina wpływa na zwiększenie ich penetracji do tkanek drzewa oskrzelowego
- Teofilina: Ambroksol i teofilina wzajemnie nasilają swoje działanie
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Ambroksol przenika do łożyska, jednakże nie wykazano szkodliwego wpływu przyjmowania tej substancji na przebieg ciąży, rozwój zarodka i płodu, poród oraz dalszy rozwój dziecka. Należy zachować ostrożność podczas stosowania ambroksolu u kobiet w ciąży. Nie zaleca się podawania ambroksolu w pierwszym trymestrze ciąży.
Na podstawie dużego doświadczenia klinicznego u kobiet ciężarnych po 28. tyg. ciąży nie wykazano jego szkodliwego działania na stan zdrowia płodu.
Ambroksol przenika do mleka matki. Kobiety karmiące piersią nie powinny stosować ambroksolu, mimo iż nie powinno być to szkodliwe dla noworodków.
Zastosowanie w neonatologii
Ambroksol odgrywa istotną rolę w zapobieganiu i leczeniu RDS (zespołu zaburzeń oddychania), co zostało potwierdzone w licznych badaniach klinicznych. Jego zdolność do przenikania przez łożysko i szybkie gromadzenie się w tkance płucnej, a także stymulacja produkcji surfaktantu i dojrzewania płuc, czynią go obiecującą opcją terapeutyczną w neonatologii.
Ambroksol dzięki swoim właściwościom zwiększającym syntezę fosfolipidów, wytwarzanie i wydzielanie surfaktantu płucnego oraz działanie przeciwzapalne zmniejsza uszkodzenie komórek nabłonka oddechowego i obrzęk płuc, co może mieć zastosowanie w leczeniu klinicznym zespołu niewydolności oddechowej noworodków (NRDS).
Nowe kierunki badań
Ambroksol w chorobach neurodegeneracyjnych:
Trwają badania nad możliwością wykorzystania chlorowodorku ambroksolu w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i stwardnienie zanikowe boczne. Następnym krokiem było badanie przeprowadzone na ochotnikach. Wybrano 17 osób z chorobą Parkinsona, które przez 6 miesięcy przyjmowały 1260 miligrama, co przekładało się na 21 tabletek ambroksolu dziennie.
Działanie przeciwko biofilmom bakteryjnym:
Według najnowszych doniesień naukowych ambroksol może mieć znaczący wpływ na integralność struktury biofilmów bakteryjnych, co może być istotne w leczeniu zapaleń płuc związanych z wentylacją za pomocą respiratora, mukowiscydozy (zakażenia Pseudomonas aeruginosa) oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Leczenie farmakologiczne schorzeń układu oddechowego z użyciem ambroksolu
W leczeniu farmakologicznym chorób układu oddechowego ambroksol często stanowi element terapii skojarzonej. W badaniach przeprowadzonych z zastosowaniem leczenia skojarzonego z antybiotykami wykazano, że ambroksol może mieć działanie synergiczne z niektórymi antybiotykami (np. antybiotykami beta-laktamowymi), co prowadziło do szybszego ustąpienia objawów niż w przypadku leczenia samymi antybiotykami.
Podstawowe substancje czynne stosowane w leczeniu mokrego kaszlu w Polsce:
- Ambroksol – najczęściej stosowany mukolityk
- Bromheksyna – prekursor ambroksolu (np. Flegamina)
- N-acetylocysteina – mukolityk o silnym działaniu (np. ACC)
- Karbocysteina – mukolityk stosowany w przewlekłych chorobach (np. Mucodyne)
- Erdosteina – mukolityk nowej generacji
Ambroksol jest silniejszym metabolitem bromheksyny, a jego działanie wspomaga dodatkowo rozrzedzanie śluzu i zapobiega jego przyleganiu do ścian oskrzeli. Oba leki są stosowane w leczeniu infekcji dróg oddechowych, ale ambroksol znajduje szersze zastosowanie, w tym w terapii przewlekłego zapalenia oskrzeli czy mukowiscydozy.
Czy można podawać ambroksol dzieciom?
Preparat może być stosowany już od 1 roku życia. Zalecane jest jednak zachowanie ostrożności przy stosowaniu produktu u dzieci do 6. roku życia i skonsultowanie stosowania leku z lekarzem oraz zapoznanie się z dawkowaniem podanym na ulotce. Leki na bazie ambroksolu nie podaje się dzieciom poniżej 1-2 roku życia (zależnie od rejestracji danego leku i innych ograniczeń wynikających z użycia substancji pomocniczych lub formy farmaceutycznej).
Czy ambroksol można stosować na noc?
Ze względu na to, że ambroksol wykazuje działanie wykrztuśne, nie powinien on być przyjmowany bezpośrednio przed snem. Preparaty z ambroksolem powinny być zażywane na około 3-4 godziny przed udaniem się na spoczynek. Mukolityków nie należy przyjmować bezpośrednio przed snem.
Jak długo można stosować ambroksol?
W leczeniu infekcji dróg oddechowych preparaty z ambroksolem stosuje się zwykle przez 7–10 dni. Po 14 dniach leczenia oraz w chorobach przewlekłych, dawkę można zmniejszyć o połowę. W przypadku dłuższego stosowania zaleca się konsultację z lekarzem.
Czy ambroksol można łączyć z antybiotykami?
Zmniejszenie lepkości wydzieliny dróg oddechowych jest szczególnie korzystne przy antybiotykoterapii. Ambroksol podawany z antybiotykiem na infekcje dróg oddechowych ułatwia jego przenikanie przez wydzielinę i zwiększa skuteczność leczenia. Ambroksol zwiększa stężenie antybiotyków w śluzie płucnym i oskrzelowym.
Czy podczas stosowania ambroksolu należy pić więcej płynów?
Pamiętać należy również o odpowiednim nawodnieniu chorego (podczas leczenia zaleca się picie ok. 2 litrów płynów na dobę, można stosować też inhalacje parowe). W trakcie stosowania tego leku warto zadbać również o właściwy poziom nawodnienia – gwarantuje to lepsze działanie leku i oczyszczanie dróg oddechowych z flegmy.
Czy ambroksol pomaga na suchy kaszel?
Ambroksol jest przeznaczony głównie do leczenia mokrego kaszlu. Lek ambroksol stosuje się w przypadku infekcji z towarzyszącą gęstą wydzieliną. Jest to środek na tzw. mokry kaszel. Kaszel mokry występuje najczęściej przy infekcjach bakteryjnych, natomiast suchy towarzyszy wirusom.
Czy można stosować ambroksol jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi?
Dodatkowo nie można jednocześnie przyjmować środków hamujących kaszel, gdyż leki te działają przeciwstawnie wobec siebie. Można za to na przykład stosować ambroksol rano lub po południu, a środek przeciwkaszlowy dopiero na noc, przed snem. Ambroksolu nie należy podawać jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi, ponieważ może dojść do niebezpiecznego nagromadzenia wydzieliny oskrzelowej wskutek osłabionego odruchu kaszlowego.
Czy ambroksol ma działanie przeciwzapalne?
Ambroksol ma również właściwości przeciwzapalne – zmniejszając uwalnianie cytokin prozapalnych. Stosowany miejscowo w postaci tabletek do ssania wykazuje ambroksol działanie przeciwzapalne. W trakcie badań in vitro wykazano, że chlorowodorek ambroksolu istotnie zmniejsza uwalnianie cytokin z komórek jednojądrzastych i komórek cechujących się różnokształtnością jąder komórkowych krwi i tkanek.
Bibliografia
- Kantar A, Klimek L, Cazan D, Sperl A, Sent U, Mesquita M. An overview of efficacy and safety of ambroxol for the treatment of acute and chronic respiratory diseases with a special regard to children. Multidiscip Respir Med. 2020;15(1):511. DOI: 10.4081/mrm.2020.511 PMID: 32269775
- Zheng Z, Yang K, Liu N, Fu X, He H, Chen H, Xu P, Wang J, Liu M, Tang Y, Zhao F, Xu S, Yu X, Han J, Yuan B, Jia B, Pang G, Shi Y, Kuang M, Shao H, Xiong H, He J, Pan Y, Chen R. Evaluation of safety and efficacy of inhaled ambroxol in hospitalized adult patients with mucopurulent sputum and expectoration difficulty. Front Med (Lausanne). 2023;10:1182602. DOI: 10.3389/fmed.2023.1182602 PMID: 37305123