Alginian sodu – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Alginian sodu – to dokładnie sól sodowa kwasu alginowego. W farmacji stosowany jest jako składnik leków na zgagę lub substancja pomocnicza (np. pełni rolę nośnika w tabletce/kapsułce). Mechanizm działania alginianu sodu wynika z jego połączenia z wodorowęglanem sodu i węglanem wapnia. Po zastosowaniu leku substancje reagują z kwasem żołądkowym tworząc żel utrzymujący się na powierzchni treści żołądkowej. Wskazaniem do stosowania preparatów z alginianem sodu jest łagodzenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego, takich jak: zgaga, uczucie pieczenia, ból w nadbrzuszu, niestrawność.
Alginian sodu dostępny jest w postaci tabletek do ssania, tabletek do rozgryzania i żucia oraz zawiesiny doustnej. Substancja zawsze występuje w preparatach złożonych.
Możliwe działania niepożądane: wynikają ze stosowania produktu złożonego z alginianem sodu. Mogą pojawić się zaparcia, przemijająca biegunka, zaburzenia oddechowe, reakcje nadwrażliwości i reakcje anafilaktyczne.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Alginian sodu – substancja czynna w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego
Alginian sodu to naturalny polisacharyd pozyskiwany z alg morskich, który dzięki swoim unikalnym właściwościom fizykochemicznym stał się cenną substancją czynną w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego i zgagi. Jako sól sodowa kwasu alginowego, jest wykorzystywany głównie w preparatach medycznych przeznaczonych do łagodzenia objawów związanych z nadmierną kwasowością żołądka. Substancja ta wyróżnia się szczególnym mechanizmem działania – tworzy ochronną barierę na powierzchni treści żołądkowej, która zapobiega cofaniu się kwasu do przełyku. Alginian sodu jest uznawany za bezpieczną substancję przez organizacje światowe, w tym FDA i WHO, co pozwala na jego stosowanie u różnych grup pacjentów, włączając kobiety w ciąży po konsultacji z lekarzem. Główną zaletą tej substancji jest szybki początek działania – efekt można odczuć już po kilku minutach od przyjęcia preparatu, przy jednoczesnym braku konieczności wchłaniania do krążenia ogólnego.
Właściwości farmakodynamiczne alginianu sodu
Alginian sodu (chemiczny wzór: C6H9NaO7) to polimer polisacharydowy o naturalnym pochodzeniu, którego struktura oparta jest na heksagonalnym pierścieniu z jednym atomem tlenu i grupą karboksylową połączoną z atomem sodu. Jest to bezbarwny i bezwonny związek chemiczny, który pozyskuje się głównie z brunatnic wyrzucanych na brzeg Oceanu Atlantyckiego.
Najważniejszą właściwością alginianu sodu jest jego zdolność do tworzenia żelu poprzez absorpcję ogromnych ilości wody – nawet 200-300 razy więcej niż jego własna masa. W procesie żelowania kluczową rolę odgrywają jony wapnia, które zostają „uwięzione” w zygzakowatych strukturach polisacharydu, tworząc trójwymiarowe sieci nazywane modelem „pojemnika na jajka”.
Mechanizm działania w organizmie
Po podaniu doustnym alginian sodu reaguje natychmiast z kwasem solnym w żołądku, tworząc warstwę alginianowego żelu o prawie obojętnym pH. Ta ochronna bariera utrzymuje się na powierzchni treści żołądkowej przez okres do 4 godzin, skutecznie hamując refluks żołądkowo-przełykowy.
Mechanizm działania alginianu sodu jest wyjątkowy, ponieważ:
- Tworzy tzw. „pływającą barierę” na powierzchni treści żołądkowej
- Działa osłonowo bez wpływu na pH soku żołądkowego
- Tworzy opatrunek na błonie śluzowej, przyspieszając jej regenerację
- Hamuje rozwój bakterii związanych z Helicobacter pylori
- Zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku
W przypadkach ciężkich postaci refluksu sama warstwa leku może przemieszczać się wstecznie do przełyku, wywierając tam działanie łagodzące na podrażnione tkanki.
Wskazania do stosowania
Alginian sodu znajduje zastosowanie w leczeniu szeregu dolegliwości związanych z układem pokarmowym:
Podstawowe wskazania:
- Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD)
- Zgaga różnej etiologii
- Nadkwaśność żołądka
- Niestrawność po posiłkach
- Odbijanie i uczucie pełności
Dodatkowe zastosowania:
- Ochrona błony śluzowej żołądka i przełyku
- Łagodzenie objawów refluksu w czasie ciąży
- Wspomaganie leczenia w przypadku refluksowego zapalenia przełyku
- Profilaktyka objawów po obfitych lub tłustych posiłkach
Alginian sodu jest szczególnie skuteczny w przypadkach, gdy objawy refluksu nasilają się po położeniu się na plecach, zwłaszcza po obfitym posiłku, podczas pochylania się lub parcia.
Leczenie farmakologiczne refluksu żołądkowo-przełykowego
W kompleksowym leczeniu choroby refluksowej przełyku alginian sodu stanowi ważny element terapii, często stosowany w połączeniu z innymi substancjami czynnymi lub jako alternatywa dla silniejszych leków.
Główne grupy leków stosowanych w leczeniu refluksu:
Inhibitory pompy protonowej (IPP):
- Omeprazol – pierwszy lek z tej grupy, wprowadzony w 1988 roku
- Pantoprazol – charakteryzuje się najmniejszą liczbą interakcji lekowych
- Esomeprazol – często stosowany w terapii „na żądanie”
- Lanzoprazol – wykazuje wysoką dostępność biologiczną
- Rabeprazol – skuteczny w standardowych dawkach terapeutycznych
IPP działają poprzez nieodwracalne zablokowanie pompy protonowej w komórkach okładzinowych żołądka, zmniejszając sekrecję kwasu solnego o ponad 90%. Efekt utrzymuje się od 2 do 5 dni po ostatniej dawce.
Antagoniści receptorów H2:
- Famotydyna – działa 7,5 razy silniej od wycofanej ranitydyny
- Wykazuje szybki efekt działania (90-120 minut od zażycia)
- Skuteczność nie zależy od czasu spożycia posiłku
- Hamuje nocne wydzielanie kwasu żołądkowego
Leki zobojętniające kwas:
- Węglan magnezu
- Węglan wapnia
- Wodorowęglan sodu
- Wodorotlenek glinu
Preparaty kombinowane z alginianem sodu: W praktyce klinicznej alginian sodu często występuje w połączeniu z innymi substancjami aktywnymi, co zapewnia kompleksowe działanie. Najczęstsze kombinacje to:
- Alginian sodu + węglan wapnia + wodorowęglan sodu
- Alginian sodu + kwas alginowy + substancje zobojętniające
Zalety alginianu sodu w terapii refluksu:
| Cecha |
Korzyść kliniczna |
| Szybki początek działania |
Efekt w ciągu kilku minut |
| Długotrwałe działanie |
Do 4 godzin ochrony |
| Brak systemowego wchłaniania |
Minimalne ryzyko interakcji |
| Działanie fizyczne |
Brak wpływu na mikrobiom jelitowy |
| Uniwersalność |
Skuteczny przy refluksie kwaśnym i zasadowym |
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Alginian sodu charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa, co zostało potwierdzone w licznych badaniach klinicznych. Działania niepożądane występują rzadko i mają zazwyczaj łagodny charakter.
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane:
- Zaparcia (przejściowe)
- Biegunka (umiarkowanego stopnia)
- Bóle brzucha
- Uczucie wzdęcia (szczególnie przy przedawkowaniu)
Wszystkie wymienione dolegliwości mają umiarkowany stopień nasilenia i są przemijające. W badaniach klinicznych nie wykazano działań niepożądanych nawet podczas podawania dużych dawek alginianu sodu.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia:
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Uczulenie na alginian sodu lub inne składniki preparatu
- Niedrożność przewodu pokarmowego
- Perforacja przewodu pokarmowego
Względne przeciwwskazania:
- Zastoinowa niewydolność serca (ostrożność ze względu na zawartość sodu)
- Niewydolność nerek (ograniczenie podaży soli)
- Przewlekłe biegunki
- Przewlekłe zaparcia
Specjalne grupy pacjentów:
Dzieci: Alginian sodu można bezpiecznie stosować u dzieci powyżej 4. miesiąca życia ze stwierdzonym refluksem żołądkowo-przełykowym. Dostępne są specjalne preparaty dla niemowląt, zazwyczaj zawierające sól magnezową alginianu.
Osoby starsze: Nie ma konieczności modyfikacji dawki u pacjentów w podeszłym wieku. Substancja jest dobrze tolerowana przez osoby starsze.
Pacjenci z chorobami nerek i wątroby: Ze względu na brak systemowego wchłaniania, alginian sodu nie wymaga dostosowania dawki u pacjentów z niewydolnością nerek czy wątroby.
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią
Alginian sodu jest jedną z nielicznych substancji przeciwrefluksowych, które można bezpiecznie stosować w okresie ciąży i laktacji.
Ciąża:
- W badaniu z udziałem 146 kobiet w ciąży nie wykazano wpływu na przebieg ciąży
- Brak negatywnego wpływu na zdrowie płodu i noworodka
- Niektóre preparaty są oficjalnie dopuszczone do stosowania u kobiet ciężarnych
- Zalecana konsultacja z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania
Karmienie piersią:
- Brak doniesień o przechodzeniu do mleka matki
- Bezpieczne stosowanie podczas laktacji
- Zalecana konsultacja z lekarzem
Zgaga w ciąży jest częstym problemem, szczególnie w II i III trymestrze, spowodowanym wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej oraz relaksacyjnym działaniem hormonów ciążowych na dolny zwieracz przełyku. Alginian sodu stanowi bezpieczną alternatywę dla innych leków przeciwrefluksowych.
Interakcje z innymi lekami
Jedną z głównych zalet alginianu sodu jest minimalne ryzyko interakcji z innymi lekami, co wynika z jego unikalnego mechanizmu działania opartego na właściwościach fizycznych, a nie na absorpcji systemowej.
Charakterystyka interakcji:
Brak znaczących interakcji farmakodynamicznych:
- Alginian sodu nie wpływa na metabolizm innych leków
- Nie hamuje ani nie indukuje enzymów cytochromu P450
- Nie konkuruje o miejsca wiązania z białkami plazmy
Możliwe interakcje farmaceutyczne:
- Teoretyczne opóźnienie wchłaniania niektórych leków przyjmowanych doustnie
- Zalecane odstępy czasowe między podaniem alginianu sodu a innymi lekami
- Szczególna ostrożność przy lekach o wąskim indeksie terapeutycznym
Zalecenia praktyczne:
Mimo niskiego ryzyka interakcji, zaleca się zachowanie 2-godzinnego odstępu między przyjęciem alginianu sodu a innymi lekami doustnymi, szczególnie w przypadku:
- Antybiotyków
- Leków przeciwpadaczkowych
- Preparatów żelaza
- Hormonów tarczycy
Dawkowanie i sposób stosowania
Alginian sodu jest dostępny w różnych postaciach farmaceutycznych, co pozwala na dostosowanie terapii do potrzeb pacjenta.
Dostępne postacie:
- Tabletki do ssania
- Tabletki do rozgryzania i żucia
- Zawiesina doustna
- Saszetki z proszkiem do sporządzenia zawiesiny
- Saszetki z gotowym płynem
Standardowe dawkowanie:
| Postać |
Dawka dla dorosłych |
Częstotliwość |
| Tabletki do ssania |
1-2 tabletki |
Po posiłkach i przed snem |
| Zawiesina |
10-20 ml |
Po posiłkach i przed snem |
| Saszetki |
1 saszetka |
Po posiłkach i przed snem |
Czas stosowania:
- Leczenie objawowe: do 14 dni bez konsultacji lekarskiej
- Maksymalny czas ciągłej terapii: 30 dni
- Możliwość stosowania „na żądanie” przy sporadycznych objawach
Wskazówki dla pacjentów:
- Przyjmować po posiłkach i przed snem
- Tabletki do żucia dokładnie rozgryźć przed połknięciem
- Zawiesinę dokładnie wstrząsnąć przed użyciem
- Nie popijać dużą ilością płynów bezpośrednio po przyjęciu
Przyszłość alginianu sodu w medycynie
Badania nad alginianem sodu wskazują na jego potencjalne nowe zastosowania w medycynie. Obecnie trwają prace nad wykorzystaniem tej substancji w:
Kontrolowanym uwalnianiu leków:
- Systemy ochrony substancji aktywnych leków
- Terapie celowane miejscowo
- Ochrona szczepów bakterii probiotycznych
Leczeniu ran:
- Opatrunki specjalistyczne dla ran podkrwawiających
- Materiały biosumowalne w chirurgii
- Płyny do płukania ran
Potencjalnych zastosowaniach metabolicznych:
- Wpływ na metabolizm lipidów
- Możliwe działanie w redukcji masy ciała
- Modulacja odpowiedzi glikemicznej
Czy alginian sodu jest bezpieczny dla dzieci?
Tak, alginian sodu można bezpiecznie stosować u dzieci powyżej 4. miesiąca życia. Dostępne są specjalne preparaty pediatryczne, zazwyczaj w postaci zawiesiny lub saszetek. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed podaniem leku dziecku.
Jak szybko działa alginian sodu?
Alginian sodu charakteryzuje się bardzo szybkim początkiem działania – efekt można odczuć już w ciągu kilku minut od przyjęcia preparatu. Pełne działanie ochronne utrzymuje się przez okres do 4 godzin.
Czy można stosować alginian sodu długotrwale?
Alginian sodu jest przeznaczony głównie do krótkotrwałego stosowania objawowego. Bez kontroli lekarskiej można go stosować maksymalnie przez 14 dni. W przypadku przewlekłych objawów konieczna jest konsultacja z lekarzem, który może przedłużyć terapię do maksymalnie 30 dni.
Czy alginian sodu wpływa na wchłanianie innych leków?
Ze względu na fizyczny mechanizm działania alginian sodu generalnie nie wpływa na wchłanianie innych leków. Jednak jako środek ostrożności zaleca się zachowanie 2-godzinnego odstępu między przyjęciem alginianu sodu a innymi lekami doustnymi.
Czy można łączyć alginian sodu z innymi lekami na zgagę?
Tak, alginian sodu można bezpiecznie łączyć z innymi lekami przeciwrefluksowymi. Często występuje w preparatach kombinowanych z węglanami lub wodorowęglanami. W przypadku stosowania z inhibitorami pompy protonowej lub antagonistami receptorów H2 zaleca się konsultację z lekarzem.
Jakie są różnice między alginianem sodu a innymi lekami na zgagę?
Alginian sodu różni się od innych leków przeciwrefluksowych mechanizmem działania – tworzy fizyczną barierę zamiast wpływać na wydzielanie kwasu lub jego neutralizację. Dzięki temu nie wpływa na pH żołądka, nie zaburza mikrobioty jelitowej i nie powoduje efektu „odbicia” po odstawieniu.
Czy alginian sodu może powodować uzależnienie?
Nie, alginian sodu nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego. Ze względu na fizyczny mechanizm działania i brak wchłaniania systemowego nie istnieje ryzyko rozwoju tolerancji lub zespołu odstawienia.
W jakich sytuacjach należy natychmiast skontaktować się z lekarzem?
Natychmiastowej konsultacji lekarskiej wymagają sytuacje takie jak: niewyjaśniona utrata masy ciała, trudności lub ból podczas przełykania, krwawe wymioty lub czarne stolce, żółtaczka, a także gdy objawy nie ustępują pomimo 14-dniowego stosowania alginianu sodu.
Bibliografia
- Leiman DA, Riff BP, Morgan S, Metz DC, Falk GW, French B, Umscheid CA, Lewis JD. Alginate therapy is effective treatment for GERD symptoms: a systematic review and meta-analysis. Dis Esophagus. 2017;30(5):1-9. DOI: 10.1093/dote/dow020 PMID: 28375448
- Manabe N, Haruma K, Ito M, Takahashi N, Takasugi H, Wada Y, Nakata H, Katoh T, Miyamoto M, Tanaka S. Efficacy of adding sodium alginate to omeprazole in patients with nonerosive reflux disease: a randomized clinical trial. Dis Esophagus. 2012;25(5):373-380. DOI: 10.1111/j.1442-2050.2011.01276.x PMID: 22050449
