Agomelatyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Agomelatyna – lek o działaniu przeciwdepresyjnym. Mechanizm działania agomelatyny polega na zwiększaniu uwalniania dopaminy i noradrenaliny, w szczególności w korze czołowej. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie dużych epizodów depresji u osób dorosłych.
Agomelatyna dostępna jest w postaci tabletek powlekanych. Zazwyczaj stosowana dawka to 25 mg na dobę, podawana przed snem. Jeżeli w ciągu 2-3 tygodni nie ma widocznej poprawy po zastosowanej dawce, można ją podnieść do 50 mg na dobę. Zwiększenie dawki może odbywać się tylko pod kontrolą lekarza. Leczenie powinno trwać przynajmniej 6 miesięcy do czasu zapewnienia ustąpienia objawów.
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, ból głowy, migrena, nudności, biegunka, zaparcia, ból brzucha, zwiększenie masy ciała, zmęczenie, lęk, drażliwość, niepokój, senność, bezsenność, niezwykłe sny, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, ból pleców, wysypka, pokrzywka, świąd.
Uwaga: Wszystkim pacjentom stosującym agomelatynę zaleca się kontrolne badania czynności wątroby zarówno przed podjęciem leczenia jak i w jego trakcie.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Agomelatyna – przewodnik po innowacyjnym leku przeciwdepresyjnym
Agomelatyna to przełomowy lek przeciwdepresyjny o unikalnym mechanizmie działania, który wyróżnia się na tle tradycyjnych metod leczenia depresji. Ta substancja czynna, będąca syntetycznym analogiem melatoniny, została opracowana przez firmę Servier i wprowadzona na rynek europejski w 2009 roku. Jej nowatorskie podejście do terapii depresji polega na jednoczesnym oddziaływaniu na receptory melatoninowe i serotoninowe, co wpływa nie tylko na poprawę nastroju, ale także na regulację rytmu dobowego i jakość snu. Dzięki temu agomelatyna stanowi ważną opcję terapeutyczną dla pacjentów z depresją, szczególnie tych doświadczających zaburzeń snu i objawów lękowych. W Polsce lek dostępny jest pod różnymi nazwami handlowymi, w tym Agomelatyna Egis, Agolek, Lamegom, Agomelatine +pharma i inne.
Mechanizm działania agomelatyny
Agomelatyna wyróżnia się wśród leków przeciwdepresyjnych swoim złożonym mechanizmem działania, który znacznie różni się od tradycyjnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) czy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Lek ten jest agonistą receptorów melatonergicznych MT1 i MT2 oraz antagonistą receptorów serotoninowych 5-HT2C. Co istotne, agomelatyna nie wpływa na wychwyt monoamin i nie wykazuje powinowactwa do receptorów α- i β-adrenergicznych, histaminergicznych, cholinergicznych, dopaminergicznych i benzodiazepinowych.
Główną cechą działania agomelatyny jest jej wpływ na uwalnianie neuroprzekaźników. Poprzez antagonizm wobec receptorów 5-HT2C agomelatyna zwiększa uwalnianie noradrenaliny i dopaminy, głównie w korze czołowej, nie wpływając na zewnątrzkomórkowe stężenie serotoniny. Ten mechanizm, określany jako dezinhibicja, powoduje zniesienie hamującego wpływu serotoniny na te neuroprzekaźniki.
Działanie na receptory melatoninowe ma kluczowe znaczenie dla regulacji rytmu dobowego. U ludzi po podaniu agomelatyny wykazano przyspieszenie fazy snu, szybszy spadek temperatury ciała oraz przyspieszony początek działania melatoniny. Ta właściwość jest szczególnie wartościowa u pacjentów z depresją, którzy często doświadczają zaburzeń snu i rytmu dobowego.
Właściwości farmakokinetyczne
Agomelatyna charakteryzuje się specyficznym profilem farmakokinetycznym, który ma istotne implikacje kliniczne. Lek podany doustnie wchłania się szybko i dobrze (≥80%), jednak dostępność biologiczna wynosi mniej niż 5%, a zmienność międzyosobnicza jest znaczna. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest w ciągu 1-2 godzin po podaniu.
Metabolizm agomelatyny jest złożony i ma kluczowe znaczenie dla interakcji lekowych. Agomelatyna jest metabolizowana głównie przez izoenzym CYP1A2 (90%) oraz w mniejszym stopniu przez CYP2C9 i CYP2C19 (łącznie 10%). Powstające główne metabolity (hydroksylowane i demetylowe) są nieaktywne, szybko sprzęgane oraz wydalane z moczem. Okres półtrwania wynosi 1-2 godziny.
Niektóre czynniki wpływają na biodostępność agomelatyny:
- Płeć: u kobiet biodostępność jest większa niż u mężczyzn
- Palenie tytoniu: zmniejsza biodostępność, szczególnie u osób palących ≥15 papierosów dziennie
- Doustne środki antykoncepcyjne: zwiększają biodostępność
- Posiłki: nie wpływają na farmakokinetykę leku
Wskazania do stosowania
Agomelatyna ma jednoznacznie określone wskazanie terapeutyczne. Jest wskazana do leczenia dużych epizodów depresyjnych u osób dorosłych. Jest to skuteczny lek przeciwdepresyjny o szybkim początku działania, a jego skuteczność terapeutyczna utrzymuje się przez dłuższy czas.
W Polsce agomelatyna jest refundowana w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych z widocznymi w obrazie klinicznym objawami zaburzeń snu lub lęku, lub anhedonii. Lek może być również stosowany off-label w depresji u pacjentów do ukończenia 18. roku życia.
Badania kliniczne potwierdzają skuteczność agomelatyny. Metaanalizy wykazały, że agomelatyna jest równie skuteczna jak standardowe leki przeciwdepresyjne. W 2018 roku systematyczny przegląd i metaanaliza sieciowa porównująca skuteczność i akceptowalność 21 leków przeciwdepresyjnych wykazała, że agomelatyna jest jednym z najskuteczniejszych leków i jednym z tylko dwóch leków, które okazały się bardziej tolerowane niż placebo.
Dawkowanie i sposób podawania
Agomelatyna jest dostępna w postaci tabletek powlekanych zawierających 25 mg substancji czynnej. Schemat dawkowania jest stosunkowo prosty i elastyczny.
Dawkowanie standardowe:
- Początkowa dawka: 25 mg raz dziennie wieczorem przed snem
- W przypadku braku poprawy po 2 tygodniach: dawka może być zwiększona do 50 mg dziennie
- Czas leczenia: minimum 6 miesięcy
Sposób podania:
- Doustnie, niezależnie od posiłków
- Najlepiej wieczorem przed snem
- Tabletki należy połykać w całości, popijając wodą
Zwiększenie dawki do 50 mg powinno być oparte na ocenie stosunku korzyści do ryzyka oraz na ścisłym monitorowaniu parametrów czynności wątroby. Po zwiększeniu dawki konieczne jest ponowne przeprowadzenie badań funkcji wątroby z taką samą częstością, jak podczas rozpoczynania leczenia.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Agomelatyna ma kilka istotnych przeciwwskazań, które należy bezwzględnie przestrzegać:
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na agomelatynę lub którykolwiek składnik preparatu
- Zaburzenia czynności wątroby (marskość wątroby, czynna choroba wątroby)
- Aktywność aminotransferaz w surowicy przekraczająca 3-krotnie górną granicę normy
- Jednoczesne stosowanie z silnymi inhibitorami CYP1A2 (fluwoksamina, cyprofloksacyna)
Szczególne grupy pacjentów:
- Wiek: nie zaleca się stosowania u pacjentów poniżej 18. roku życia i powyżej 75 lat
- Ciąża i karmienie piersią: stosowanie nie jest zalecane
- Zaburzenia czynności nerek: należy zachować ostrożność u pacjentów z ciężkim lub umiarkowanym zaburzeniem funkcji nerek
Ostrzeżenia specjalne:
Monitorowanie funkcji wątroby jest kluczowe podczas terapii agomelatyną. U chorych leczonych agomelatyną zgłaszano wystąpienie uszkodzenia wątroby, w tym niewydolności wątroby, zapalenia wątroby i żółtaczki. Badania należy przeprowadzać:
- Przed rozpoczęciem leczenia
- Po około 3, 6, 12 i 24 tygodniach
- Po każdym zwiększeniu dawki
- Później, jeśli jest to klinicznie wskazane
Ryzyko samobójstwa wymaga szczególnej uwagi. Depresja wiąże się ze zwiększonym ryzykiem myśli samobójczych, samookaleczeń i samobójstwa. Ryzyko to utrzymuje się do czasu uzyskania znaczącej remisji. Pacjenci wymagają uważnego monitorowania, szczególnie na początku leczenia.
Interakcje lekowe
Metabolizm agomelatyny przez cytochrom P450 sprawia, że lek może wchodzić w istotne interakcje z innymi substancjami:
Silne inhibitory CYP1A2 (przeciwwskazane):
- Fluwoksamina: powoduje 60-krotne (zakres 12-412 razy) zwiększenie ekspozycji na agomelatynę
- Cyprofloksacyna: znacząco zwiększa stężenie leku we krwi
Umiarkowane inhibitory CYP1A2 (ostrożność):
- Estrogeny (w tym doustne środki antykoncepcyjne): kilkakrotnie zwiększają ekspozycję
- Propranolol
- Enoksacyna
Induktory enzymów:
- Ryfampicyna: może zmniejszać biodostępność agomelatyny
- Palenie tytoniu: indukuje CYP1A2, zmniejszając dostępność leku
Agomelatyna nie wpływa na enzymy cytochromu P-450, ani na ekspozycję na leki metabolizowane przez te cytochromy. Nie stwierdzono interakcji z pochodnymi benzodiazepiny, solami litu, paroksetyną, flukonazolem i teofiliną.
Działania niepożądane
Agomelatyna charakteryzuje się stosunkowo dobrą tolerancją, jednak jak każdy lek może powodować działania niepożądane:
Bardzo częste (>10% pacjentów):
- Ból głowy
- Lęk
- Niezwykłe sny
Częste (1-10% pacjentów):
- Nudności
- Zmęczenie
- Bezsenność
- Biegunka
- Zaparcie
- Zawroty głowy
- Wymioty
- Senność
- Zwiększenie masy ciała
- Ból brzucha
- Ból pleców
- Zwiększenie aktywności aminotransferaz (AST, ALT)
Rzadkie ale poważne:
- Zapalenie wątroby
- Niewydolność wątroby (kilka przypadków zakończonych przeszczepieniem wątroby lub zgonem)
- Obrzęk naczynioruchowy
- Żółtaczka
Działania niepożądane były zwykle łagodne do umiarkowanych i występowały w pierwszych dwóch tygodniach leczenia, ustępując następnie. 36,1% pacjentów z podwyższonym poziomem enzymów wątrobowych normalizuje się samoistnie bez przerywania stosowania agomelatyny.
Leczenie farmakologiczne depresji – miejsce agomelatyny
Leczenie farmakologiczne depresji opiera się na różnych grupach leków przeciwdepresyjnych, a agomelatyna zajmuje szczególne miejsce w tej terapii. Po pierwszym kursie terapii z zastosowaniem leków przeciwdepresyjnych odpowiedź terapeutyczną stwierdza się u 60-70% chorych, a remisję jedynie u około 30%.
Główne grupy leków przeciwdepresyjnych stosowane w Polsce:
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI):
- Escitalopram
- Sertralina
- Fluoksetyna
- Paroksetyna
- Citalopram
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI):
- Wenlafaksyna
- Duloksetyna
- Deswenlafaksyna
Leki trójcykliczne:
- Amitryptylina
- Imipramina
- Klomipramina
Inne leki przeciwdepresyjne:
- Agomelatyna – agonista receptorów melatoninowych/antagonista 5-HT2C
- Mirtazapina – antagonista receptorów α2-adrenergicznych
- Trazodon – antagonista 5-HT2A/inhibitor wychwytu serotoniny
- Bupropion – inhibitor wychwytu dopaminy i noradrenaliny
Ze względu na różny od innych leków przeciwdepresyjnych mechanizm działania (antagonizm wobec receptorów 5-HT2C, agonizm względem receptorów melatoninowych MT1 i MT2), ponadprzeciętną tolerancję leczenia i odmienny profil działań niepożądanych agomelatyna budzi nadzieję na poprawę wyników farmakoterapii zaburzeń nastroju.
Preparaty dostępne w Polsce
W Polsce dostępnych jest kilka preparatów zawierających agomelatynę jako substancję czynną:
Nazwa preparatu |
Producent |
Opakowanie |
Agomelatyna Egis |
EGIS Polska |
28, 56 tabletek |
Agolek |
Lek-Am |
28 tabletek |
Agomelatine +pharma |
+pharma |
30 tabletek |
Agomelatine G.L. Pharma |
G.L. Pharma |
28 tabletek |
Lamegom |
Gedeon Richter |
28 tabletek |
Agomelatine Adamed |
Adamed |
28 tabletek |
Wszystkie preparaty zawierają 25 mg agomelatyny w tabletce powlekanej i mają identyczne wskazania terapeutyczne. Różnice mogą dotyczyć substancji pomocniczych – na przykład Agomelatyna Egis zawiera laktozę jednowodną, co jest istotne dla pacjentów z nietolerancją laktozy.
Przechowywanie i wydawanie
- Wydawanie: wyłącznie na receptę lekarską
- Przechowywanie: w temperaturze pokojowej, w miejscu niedostępnym dla dzieci
- Refundacja: lek jest refundowany w określonych wskazaniach
- Grupa limitowa: 225.1 (Leki przeciwdepresyjne – agomelatyna)
Jak długo trwa leczenie agomelatyną?
W celu zapewnienia ustąpienia objawów u pacjenta z depresją leczenie powinno trwać wystarczająco długo, lekarze zalecają, aby nie było to krócej niż 6 miesięcy. Lekarz może zalecić kontynuowanie stosowania leku, nawet gdy pacjent poczuje się lepiej, aby zapobiec nawrotowi depresji.
Czy agomelatyna wywołuje uzależnienie?
Agomelatyna nie powoduje uzależnienia fizycznego czy psychicznego. Nie jest wymagane stopniowe zmniejszanie dawki przy przerywaniu leczenia, jednak decyzję o zakończeniu terapii zawsze powinien podjąć lekarz.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania agomelatyny?
Nie przeprowadzono badań dotyczących wpływu agomelatyny na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych. Należy pamiętać, że niektóre z działań niepożądanych (zawroty głowy, senność) mogą ograniczać tę zdolność. Zaleca się zachowanie ostrożności, szczególnie na początku leczenia.
Jak często należy kontrolować funkcję wątroby?
Badania czynności wątroby należy przeprowadzać przed rozpoczęciem leczenia, następnie po około 3, 6, 12 i 24 tygodniach. Po każdym zwiększeniu dawki konieczne jest ponowne monitorowanie z taką samą częstością.
Czy agomelatyna pomaga w zaburzeniach snu?
Tak, agomelatyna ma pozytywny wpływ na sen dzięki działaniu na receptory melatoninowe. U ludzi po podaniu leku wykazano przyspieszenie fazy snu, szybszy spadek temperatury ciała oraz przyspieszony początek działania melatoniny.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej dawki. Należy zażyć następną dawkę o zwykłej porze. Kalendarz na blistrze może pomóc w zapamiętywaniu przyjmowania tabletek.
Czy agomelatyna może być stosowana u osób starszych?
Nie ma konieczności dostosowywania dawki u osób w podeszłym wieku poniżej 75. roku życia. U pacjentów powyżej 75 lat nie zaleca się stosowania agomelatyny ze względu na brak danych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa.
Jakie są objawy przedawkowania?
Najczęściej zgłaszane objawy po przedawkowaniu agomelatyny to: ból w okolicy nadbrzusza, nadmierna senność, uczucie zmęczenia, nagłe pobudzenie, uczucie lęku, napięcie, zawroty głowy, sinica lub złe samopoczucie. W przypadku przedawkowania należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Bibliografia
- Stahl SM, Fava M, Trivedi MH, Caputo A, Shah A, Post A. Agomelatine in the treatment of major depressive disorder: an 8-week, multicenter, randomized, placebo-controlled trial. J Clin Psychiatry. 2010;71(5):616-626. DOI: 10.4088/JCP.09m05471blu PMID: 20361916
- Kasper S, Hajak G, Wulff K, Hoogendijk WJ, Montejo AL, Smeraldi E, Rybakowski JK, Quera-Salva MA, Wirz-Justice AM, Picarel-Blanchot F, Baylé FJ. Efficacy of the novel antidepressant agomelatine on the circadian rest-activity cycle and depressive and anxiety symptoms in patients with major depressive disorder: a randomized, double-blind comparison with sertraline. J Clin Psychiatry. 2010;71(2):109-120. DOI: 10.4088/JCP.09m05347blu PMID: 20193645