Choroba Gravesa-Basedowa to autoimmunologiczne schorzenie tarczycy powodujące jej nadczynność, które wymaga odpowiedniej farmakoterapii w celu kontroli objawów i zapobiegania powikłaniom. Pacjenci z tym schorzeniem mogą korzystać z różnych grup leków dostępnych w polskich aptekach – od podstawowych tyreostatyków hamujących nadmierną produkcję hormonów tarczycy, po leki objawowe łagodzące dolegliwości związane z nadczynnością. Wybór odpowiedniego preparatu zależy od stopnia zaawansowania choroby, objawów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. W artykule znajdziesz przegląd najważniejszych leków stosowanych w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa dostępnych na polskim rynku farmaceutycznym.
Spis treści
Czym jest choroba Gravesa-Basedowa?
Choroba Gravesa-Basedowa jest najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy, dotyczącą przede wszystkim kobiet w wieku 20-40 lat. Jest to schorzenie autoimmunologiczne, w którym układ odpornościowy wytwarza przeciwciała (TRAb) atakujące receptory hormonu tyreotropowego (TSH) w tarczycy. Przeciwciała te stymulują gruczoł tarczowy do nadmiernej produkcji hormonów – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).
Charakterystycznymi objawami choroby są: przyspieszone tętno, utrata masy ciała mimo zwiększonego apetytu, nadmierna potliwość, drżenie rąk, niepokój, a u części pacjentów również wytrzeszcz gałek ocznych (orbitopatia tarczycowa). Bez odpowiedniego leczenia choroba może prowadzić do groźnych powikłań, w tym przełomu tarczycowego, zaburzeń rytmu serca czy osteoporozy.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w endokrynologii: TIROSINT SOL, Metizol, Thyrosan, Novothyral.
Tyreostatyki – podstawowe leki przeciwtarczycowe
Thyrozol (tiamazol)
Preparat Thyrozol zawiera tiamazol, będący pochodnią tioimidazolu i stanowiący podstawę leczenia farmakologicznego choroby Gravesa-Basedowa. Lek Thyrozol hamuje syntezę hormonów tarczycy poprzez blokowanie aktywności peroksydazy tarczycowej, enzymu odpowiedzialnego za wbudowywanie jodu w strukturę hormonów tarczycy.
Podstawowe informacje o leku:
- Substancja czynna: tiamazol
- Postacie: tabletki powlekane 5 mg, 10 mg, 20 mg
- Dawkowanie: początkowo 10-40 mg/dobę, w leczeniu podtrzymującym 5-20 mg/dobę
- Dostępność: lek na receptę
Thyrozol jest najczęściej stosowanym tyreostatykiem w Polsce ze względu na dobrą skuteczność i profil bezpieczeństwa. Tiamazol działa nie tylko przeciwtarczycowo, ale również immunosupresyjnie, co może prowadzić do zmniejszenia stężenia przeciwciał TRAb. Leczenie tiamazolem trwa zazwyczaj 12-18 miesięcy, choć u niektórych pacjentów może być prowadzone przez wiele lat.
Thyrosan (propylotiouracyl)
Lek Thyrosan zawiera propylotiouracyl, alternatywny tyreostatyk stosowany szczególnie u kobiet w ciąży. Preparat Thyrosan hamuje syntezę hormonów tarczycy, a dodatkowo propylotiouracyl blokuje obwodową konwersję tyroksyny (T4) do bardziej aktywnej trójjodotyroniny (T3).
Podstawowe informacje o leku:
- Substancja czynna: propylotiouracyl
- Postać: tabletki powlekane
- Zastosowanie: przede wszystkim u kobiet w ciąży i karmiących piersią
- Dostępność: lek na receptę
Thyrosan jest szczególnie ważny w leczeniu kobiet w pierwszym trymestrze ciąży, gdy tiamazol może powodować wady rozwojowe płodu. Propylotiouracyl charakteryzuje się większym ryzykiem hepatotoksyczności w porównaniu z tiamazolem, dlatego wymaga regularnego monitorowania funkcji wątroby.
Beta-blokery – leki objawowe
Propranolol WZF (propranolol)
Preparat Propranolol WZF zawiera propranolol, nieselektywny beta-bloker szczególnie skuteczny w łagodzeniu objawów nadczynności tarczycy. Lek Propranolol WZF działa poprzez blokowanie receptorów beta-adrenergicznych, co prowadzi do zmniejszenia częstości akcji serca, obniżenia ciśnienia krwi i redukcji drżenia rąk.
Podstawowe informacje o leku:
- Substancja czynna: propranolol
- Postacie: tabletki powlekane 10 mg, 40 mg; roztwór do wstrzykiwań
- Dawkowanie: 10-40 mg 3-4 razy/dobę (w tyreotoksykozie)
- Dostępność: lek na receptę
Propranolol jest szczególnie ceniony w leczeniu objawowym choroby Gravesa-Basedowa ze względu na szybkie działanie. Preparat może być stosowany już od pierwszych dni leczenia, gdy tyreostatyki jeszcze nie przyniosły efektu. Propranolol skutecznie łagodzi takie objawy jak tachykardia, drżenie rąk, pocenie się i niepokój.
Metoprolol (różne nazwy handlowe)
Metoprolol jest selektywnym beta-blokerem dostępnym w Polsce pod wieloma nazwami handlowymi, takimi jak Betaloc ZOK, Metoprolol Biofarm ZK czy Selmet. Preparat zawierający metoprolol działa głównie na receptory beta-1 znajdujące się w sercu, co sprawia, że ma mniej działań niepożądanych niż nieselektywne beta-blokery.
Podstawowe informacje o lekach:
- Substancja czynna: metoprolol (w postaci winianu lub bursztynianu)
- Postacie: tabletki, tabletki o przedłużonym uwalnianiu
- Zastosowanie: kontrola objawów sercowo-naczyniowych w nadczynności tarczycy
- Dostępność: lek na receptę
Metoprolol może być preferowany u pacjentów z współistniejącą astmą oskrzelową lub innymi chorobami płuc, ponieważ w mniejszym stopniu wpływa na receptory beta-2 w oskrzelach. Leki zawierające metoprolol są również skuteczne w kontroli tachykardii i nadciśnienia tętniczego towarzyszącego chorobie Gravesa-Basedowa.
Leki do terapii radiojodem
Jodek sodu Na131I POLATOM
Preparat Jodek sodu Na131I POLATOM to radiofarmaceutyk zawierający radioaktywny jod-131 stosowany w leczeniu radykalnym choroby Gravesa-Basedowa. Lek jest dostępny wyłącznie w ośrodkach medycyny nuklearnej i wymaga specjalnych procedur bezpieczeństwa.
Podstawowe informacje o leku:
- Substancja czynna: jodek sodu Na131I
- Postać: kapsułki do terapii
- Zastosowanie: leczenie radykalne nadczynności tarczycy
- Dostępność: tylko w ośrodkach medycyny nuklearnej
Terapia radiojodem jest skuteczną metodą leczenia, szczególnie w przypadku nawrotów choroby po leczeniu farmakologicznym. Radioaktywny jod niszczy nadczynne komórki tarczycy, co prowadzi do redukcji produkcji hormonów tarczycy. Leczenie często skutkuje niedoczynnością tarczycy wymagającą dożywotniej suplementacji hormonów.
Zasady bezpiecznego stosowania leków
Monitoring leczenia
Pacjenci stosujący leki w chorobie Gravesa-Basedowa wymagają regularnego monitorowania:
- Kontrola morfologii krwi (ryzyko agranulocytozy przy tiamazolu)
- Monitorowanie funkcji wątroby (szczególnie przy propylotiouracylu)
- Oznaczanie poziomu hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4)
- Kontrola przeciwciał TRAb
Interakcje lekowe
Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu:
- Leków przeciwzakrzepowych (zwiększone ryzyko krwawień)
- Preparatów zawierających jod (osłabienie działania tyreostatyków)
- Innych leków obniżających ciśnienie (nasilenie działania hipotensyjnego)
Ciąża i karmienie piersią
W okresie ciąży preferowanym lekiem jest propylotiouracyl (Thyrosan), szczególnie w pierwszym trymestrze. Beta-blokery mogą być stosowane z ostrożnością, preferowany jest propranolol ze względu na największe doświadczenie kliniczne.
| Lek | Ciąża | Karmienie piersią |
|---|---|---|
| Tiamazol (Thyrozol) | Ostrożnie (po I trymestrze) | Możliwe w małych dawkach |
| Propylotiouracyl (Thyrosan) | Preferowany w I trymestrze | Możliwe |
| Propranolol | Ostrożnie | Możliwe |
| Metoprolol | Ostrożnie | Możliwe |
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Jak długo trwa leczenie choroby Gravesa-Basedowa?
Leczenie farmakologiczne tyreostatykami trwa zazwyczaj 12-18 miesięcy. U około 30-50% pacjentów udaje się osiągnąć trwałą remisję po zakończeniu leczenia. W przypadku nawrotów może być konieczne leczenie radykalne radiojodem lub operacja.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia?
Tyreostatyki (tiamazol, propylotiouracyl) nie wpływają na zdolność prowadzenia pojazdów. Beta-blokery mogą początkowo powodować zmęczenie i zawroty głowy, dlatego zaleca się ostrożność w pierwszym okresie leczenia.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane?
Najczęstsze działania niepożądane to:
- Tyreostatyki: wysypka skórna, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, rzadko agranulocytoza
- Beta-blokery: zmęczenie, zawroty głowy, bradykardia, zimne dłonie i stopy
Czy można stosować leki ziołowe podczas leczenia?
Nie zaleca się stosowania preparatów zawierających jod (np. z alg morskich), ponieważ mogą osłabiać działanie tyreostatyków. Przed zastosowaniem jakichkolwiek suplementów należy skonsultować się z lekarzem.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki tyreostatyku należy zażyć lek jak najszybciej, ale jeśli zbliża się czas kolejnej dawki, nie należy podwajać dawkowania. W przypadku beta-blokerów podobnie – nie należy podwajać dawki.
Czy leki mogą wpływać na masę ciała?
Tyreostatyki mogą prowadzić do zwiększenia masy ciała w wyniku normalizacji metabolizmu – jest to zjawisko pożądane u pacjentów, którzy stracili na wadze z powodu nadczynności tarczycy. Beta-blokery rzadko wpływają na masę ciała.
Bibliografia
- Thyrozol charakterystyka produktu leczniczego
- Thyrosan charakterystyka produktu leczniczego
- Propranolol WZF charakterystyka produktu leczniczego
- Jodek sodu Na131I POLATOM charakterystyka produktu leczniczego
- Betaloc ZOK charakterystyka produktu leczniczego
- Metoprolol Biofarm charakterystyka produktu leczniczego
- Villagelin D, Cooper DS, Burch HB. A 2023 International Survey of Clinical Practice Patterns in the Management of Graves Disease: A Decade of Change. J Clin Endocrinol Metab. 2024;109(11):2956-2966. DOI: 10.1210/clinem/dgae222 PMID: 38577717
- Mooij CF, Cheetham TD, Verburg FA, Eckstein A, Pearce SH, Léger J, van Trotsenburg ASP. 2022 European Thyroid Association Guideline for the management of pediatric Graves’ disease. Eur Thyroid J. 2022;11(1):e210073. DOI: 10.1530/ETJ-21-0073 PMID: 34981748
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Zobacz także wykaz leków stosowanych w endokrynologii. Znajdziesz tu między innymi leki na nadczynność tarczycy, spis leków na Hashimoto, a także preparaty stosowane w chorobie Gravesa-Basedowa.
