Leki na progerię – zestawienie preparatów stosowanych w leczeniu

Progeria to niezwykle rzadka choroba genetyczna, która powoduje przyspieszone starzenie się u dzieci. Chociaż nie istnieje leczenie przyczynowe tego schorzenia, dostępne są leki, które mogą spowolnić postęp choroby i przedłużyć życie pacjentów. W Polsce głównym preparatem stosowanym w leczeniu progerii jest specjalistyczny lek zarejestrowany w Unii Europejskiej, któremu towarzyszą leki wspomagające układu krążenia. Jakie są dostępne opcje terapeutyczne dla pacjentów z tym rzadkim schorzeniem? W tym artykule przedstawiamy zestawienie leków stosowanych w leczeniu progerii, ich mechanizmy działania oraz zasady bezpiecznego stosowania.

Czym jest progeria?

Progeria, inaczej zespół progerii Hutchinsona i Gilforda (HGPS), to bardzo rzadka choroba genetyczna, która występuje u jednego na 18 milionów nowo narodzonych dzieci. Powstaje w wyniku autosomalnej dominującej mutacji w genie LMNA, co oznacza, że wystarczy tylko jeden zmutowany gen, aby rozwinęła się choroba. Nieprawidłowy gen powodujący progerię rzadko jest przekazywany rodzinnie, czyli dziedziczony. W większości przypadków nieprawidłowości dotyczące tego genu powodujące progerię są dziełem przypadku.

Dzieci z progerią wydają się zdrowe przy urodzeniu, ale zaczynają wykazywać oznaki przyspieszonego starzenia się w ciągu pierwszych dwóch lat życia. W wieku 10 lat ich wygląd fizyczny przypomina wygląd osób starszych. Do charakterystycznych objawów należą:

• Zahamowanie wzrostu i niska masa ciała
• Przedwczesne łysienie
• Starzenie się skóry
• Sztywność stawów i problemy kostne
• Choroby układu krążenia, w tym miażdżyca

Średnia długość życia pacjenta z progerią wynosi około 13-15 lat. Przyczyną śmierci większości osób z progerią są choroby układu krążenia – zawał serca lub udar mózgu.

Zestawienie leków stosowanych w leczeniu progerii

Zokinvy (lonafarnib) – lek pierwszego rzutu

Lonafarnib, dostępny pod nazwą handlową Zokinvy, został zatwierdony przez amerykańską FDA w listopadzie 2020 roku oraz przez Europejską Agencję Leków (EMA) w lipcu 2022 roku. Jest to pierwszy i jak dotąd jedyny lek skierowany bezpośrednio przeciwko przyczynie progerii.

Mechanizm działania

Lonafarnib należy do grupy inhibitorów farnesyltransferazy. Działa poprzez zapobieganie gromadzeniu się wadliwych białek progeryny i podobnych do progeryny w komórkach. Może to spowolnić postęp objawów występujących w progerii, co może przełożyć się na długość życia pacjentów.

Lek Zokinvy zawiera lonafarnib jako substancję czynną, która blokuje proces farnesylacji – przyłączania grup farnezylowych do progeryny. Progerin jest nadmiernie produkowany u pacjentów z progerią i powoduje destabilizację jądra komórkowego, przyspieszając procesy starzenia.

Skuteczność kliniczna

W badaniach klinicznych wykazano, że lonafarnib wydłuża życie dzieci z progerią średnio o 2,5 roku – niemal 20% wzrost w stosunku do średniej długości życia wynoszącej 14,5 roku. Lek zmniejsza ryzyko śmierci o 88% w okresie leczenia.

Dostępność w Polsce

Preparat Zokinvy jest dostępny w Polsce od 2022 roku po rejestracji przez EMA. Lonafarnib jest dostępny wyłącznie w specjalistycznych aptekach szpitalnych, gdzie lekarz lub farmaceuta pomoże w organizacji terapii.

Statyny – leki wspomagające układ krążenia

Ze względu na wysokie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów z progerią, konieczne może być przewlekłe stosowanie statyn (leków zmniejszających stężenie cholesterolu), aby zapobiec powikłaniom.

Atorwastatyna

Atorwastatyna należy do substancji z grupy statynów. Stosuje się ją w celu zmniejszenia poziomu lipidów we krwi. Hamuje ona aktywność enzymu odpowiedzialnego za syntezę cholesterolu. Lek zawierający atorwastatynę jest dostępny w Polsce pod wieloma nazwami handlowymi, takimi jak Sortis, Torvacard czy Tulip.

Atorwastatyna w leczeniu progerii pomaga zmniejszać ryzyko zawału serca i udaru mózgu poprzez obniżanie poziomu cholesterolu we krwi.

Prawastatyna

Prawastatyna hamuje wytwarzanie frakcji LDL-cholesterolu w wyniku hamowania w wątrobie syntezy frakcji VLDL-cholesterolu, prekursora LDL-cholesterolu. Preparat zawierający prawastatynę jest dostępny w Polsce pod nazwą handlową Lipostat.

Prawastatyna może być szczególnie przydatna u pacjentów z progerią ze względu na jej korzystny profil bezpieczeństwa i mniejsze ryzyko interakcji z innymi lekami.

Aspiryna w małych dawkach

U osób z progerią konieczne może być przewlekłe stosowanie aspiryny w niskiej dawce, aby zapobiec zawałom serca i udarom mózgu.

Mechanizm działania

Aspiryna zawiera kwas acetylosalicylowy jako substancję czynną, który działa przeciwzakrzepowo i przeciwzapalnie. Kwas acetylosalicylowy działa przeciwzakrzepowo i przeciwzapalnie. Profilaktyczne zażywanie aspiryny jest stosowane w zapobieganiu wtórnym zawałom i udarom.

Preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy dostępne w Polsce to m.in. Acard, Aspirin Cardio czy Polocard, które są specjalnie przystosowane do długotrwalego stosowania w małych dawkach.

Leki przeciwzakrzepowe

W zależności od stanu pacjenta z progerią, lekarz może przepisać także inne leki zmniejszające krzepliwość krwi. Konieczna może być terapia dietetyczna, czasem także stosowanie leków zmniejszających krzepliwość krwi.

Leczenie wspomagające i uzupełniające

Leki kardiologiczne

Ze względu na główne zagrożenie dla życia pacjentów z progerią, jakim są choroby układu krążenia, stosuje się kompleksowe leczenie kardiologiczne:

• Leki obniżające ciśnienie tętnicze
• Preparaty wspomagające pracę serca
• Leki moczopędne w przypadku niewydolności serca

Fizjoterapia i rehabilitacja

Fizjoterapia może pomóc w leczeniu sztywności stawów i problemów z biodrami i wpłynąć korzystnie na sprawność fizyczną pacjenta.

Bezpieczne stosowanie leków w progerii

Monitorowanie i kontrole

Leczenie polega na monitorowaniu stanu zdrowia, a przede wszystkim układu krążenia. W tym celu dziecko z progerią powinno chodzić na systematyczne kontrole, podczas których ocenia się rozwój (wzrost i masę ciała), a także wykonuje badania oceniające serce, takie jak elektrokardiogram (EKG) i echokardiogram (echo serca).

Badanie	Częstotliwość	Cel monitorowania
EKG i echokardiografia	Co 6 miesięcy	Ocena funkcji serca
Lipidogram	Co 3 miesiące	Kontrola poziomu cholesterolu
Morfologia krwi	Co miesiąc	Monitorowanie tolerancji leków
Badania wątroby	Co 3 miesiące	Bezpieczeństwo terapii statynami

Działania niepożądane i przeciwwskazania

Lonafarnib (Zokinvy)

Lonafarnib może powodować nudności, wymioty lub biegunkę, które mogą prowadzić do odwodnienia i utraty masy ciała. Najczęstsze działania niepożądane to wymioty, nudności i biegunka.

Statyny

Najczęstszym działaniem niepożądanym statyn jest miopatia (uszkodzenie mięśni). Charakteryzuje się ona osłabieniem, bólem i skurczami mięśni. Ryzyko uszkodzenia mięśni zwiększa się wraz z wielkością dawki przyjmowanych statyn.

Perspektywy rozwoju terapii

Terapia genowa

Przed dwoma laty na łamach magazynu „Nature”, badacze z Harvard University opisali metodę, dzięki której znacząco wydłużyli życie myszy z progerią. Z pomocą nowej techniki inżynierii genetycznej, naukowcy naprawili mutację u gryzoni krótko po ich narodzinach.

Nowe leki w badaniach

Jako lek mogący odwrócić szkody w DNA potraktowano także rapamycynę. Wyizolowana z bakterii Streptomyces hygroscopicus substancja miała zatrzymać lub cofnąć proces starzenia. Obecnie jest stosowana jako lek immunosupresyjny podawany chorym po przeszczepach.

Badacze wykazali, że terapia z zastosowaniem antysensownych oligonukleotydów – fragmentów kwasów nukleinowych, które mogą hamować ekspresję wybranych genów – pomaga redukować poziom szkodliwych białek.

Bibliografia

1. Zokinvy charakterystyka produktu leczniczego
2. Lonafarnib charakterystyka produktu leczniczego
3. Atorwastatyna charakterystyka produktu leczniczego
4. Prawastatyna charakterystyka produktu leczniczego
5. Kwas acetylosalicylowy charakterystyka produktu leczniczego
6. Gordon LB, Shappell H, Massaro J, D’Agostino RB Sr, Brazier J, Campbell SE, Kleinman ME, Kieran MW. Association of Lonafarnib Treatment vs No Treatment With Mortality Rate in Patients With Hutchinson-Gilford Progeria Syndrome. JAMA. 2018;319(16):1687-1695. DOI: 10.1001/jama.2018.3264 PMID: 29710166
7. Suzuki M, Jeng LJB, Chefo S, Wang Y, Price D, Li X, Wang J, Li RJ, Ma L, Yang Y, Zhang X, Zheng N, Zhang K, Joseph DB, Shroff H, Doan J, Pacanowski M, Smpokou P, Donohue K, Joffe HV. FDA approval summary for lonafarnib (Zokinvy) for the treatment of Hutchinson-Gilford progeria syndrome and processing-deficient progeroid laminopathies. Genet Med. 2023;25(2):100335. DOI: 10.1016/j.gim.2022.11.003 PMID: 36507973