Leki kardiologiczne – farmakoterapia chorób serca i układu krążenia

Choroby układu sercowo-naczyniowego należą do najczęstszych przyczyn zachorowalności i śmiertelności na świecie. Prawidłowo dobrana farmakoterapia stanowi fundament skutecznego leczenia schorzeń kardiologicznych, wpływając zarówno na poprawę jakości życia pacjentów, jak i ich długoterminowe rokowanie. Współczesna kardiologia dysponuje szerokim arsenałem leków, które nie tylko łagodzą objawy chorób serca, ale również modyfikują ich naturalny przebieg, zapobiegają powikłaniom i przedłużają życie chorych. Niniejszy artykuł stanowi kompleksowe omówienie najważniejszych grup leków kardiologicznych, ich mechanizmów działania, wskazań do stosowania oraz praktycznych aspektów terapii w najczęstszych schorzeniach układu krążenia.

Czym są leki kardiologiczne?

Leki kardiologiczne to szeroka grupa preparatów farmaceutycznych stosowanych w leczeniu i profilaktyce chorób serca oraz układu krążenia. Obejmują one zarówno leki na receptę przepisywane przez kardiologów i lekarzy innych specjalności, jak również wyroby medyczne i suplementy diety wspierające prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.

Współczesna farmakoterapia kardiologiczna realizuje dwa główne cele: poprawę rokowania (redukcję ryzyka zgonu i poważnych incydentów sercowo-naczyniowych) oraz ograniczenie objawów choroby, poprawiając tym samym jakość życia pacjentów. W zależności od rodzaju schorzenia, strategia leczenia może być ukierunkowana na różne aspekty funkcjonowania układu krążenia: zmniejszenie obciążenia serca, regulację ciśnienia tętniczego, poprawę przepływu wieńcowego, stabilizację rytmu serca czy zapobieganie tworzeniu się zakrzepów.

Główne grupy leków kardiologicznych

1. Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I)

Inhibitory konwertazy angiotensyny stanowią jedną z podstawowych grup leków w kardiologii. Ich działanie polega na blokowaniu enzymu konwertującego angiotensynę, co prowadzi do zmniejszenia produkcji angiotensyny II – silnego związku zwężającego naczynia krwionośne i zwiększającego ciśnienie tętnicze.

Mechanizm działania:

• Rozszerzenie naczyń krwionośnych, szczególnie tętniczych
• Zmniejszenie obciążenia następczego serca (afterload)
• Hamowanie niekorzystnego remodelingu serca
• Działanie nefroprotekcyjne
• Poprawa funkcji śródbłonka naczyniowego

Przykłady leków:

• Perindopril (Prestarium)
• Ramipril (Tritace, Polpril)
• Enalapril (Enarenal)
• Lisinopril (Prinivil)
• Zofenopril (Zofenil)

Wskazania:

• Nadciśnienie tętnicze
• Niewydolność serca
• Stan po zawale serca
• Nefropatia cukrzycowa
• Profilaktyka sercowo-naczyniowa u pacjentów wysokiego ryzyka

Działania niepożądane:

• Kaszel (najbardziej charakterystyczny)
• Hipotonia (niskie ciśnienie)
• Pogorszenie funkcji nerek
• Hiperkaliemia (podwyższony poziom potasu)
• Obrzęk naczynioruchowy (rzadko, ale potencjalnie groźny)

2. Antagoniści receptora angiotensyny II (ARB/sartany)

Sartany blokują receptor dla angiotensyny II, uniemożliwiając jej działanie na tkanki docelowe. Efekt terapeutyczny jest podobny do inhibitorów ACE, ale przy mniejszej liczbie działań niepożądanych, szczególnie bez typowego dla ACE-I kaszlu.

Przykłady leków:

• Telmisartan (Micardis, Polsart)
• Walsartan (Valzek)
• Losartan (Losartic)
• Kandesartan (Candepress)

Wskazania:

• Nadciśnienie tętnicze
• Niewydolność serca (zwłaszcza przy nietolerancji ACE-I)
• Nefropatia cukrzycowa
• Profilaktyka sercowo-naczyniowa

3. Beta-adrenolityki

Beta-blokery hamują działanie receptorów beta-adrenergicznych, co prowadzi do zwolnienia częstości akcji serca, zmniejszenia jego kurczliwości oraz obniżenia ciśnienia tętniczego. Są jednymi z najlepiej przebadanych leków w kardiologii o udowodnionym wpływie na poprawę rokowania.

Mechanizm działania:

• Zmniejszenie częstości akcji serca
• Obniżenie kurczliwości mięśnia sercowego
• Obniżenie ciśnienia tętniczego
• Zmniejszenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen
• Działanie przeciwarytmiczne

Przykłady leków:

• Beta-blokery kardioselektywne (II generacji): metoprolol (Betaloc ZOK), bisoprolol (Bisocard, Concor)
• Beta-blokery z dodatkowymi właściwościami (III generacji): nebiwolol (Nedal) – stymulujący syntezę tlenku azotu, karwedilol (Vivacor, Carvetrend) – dodatkowo blokujący receptory alfa

Wskazania:

• Choroba niedokrwienna serca
• Niewydolność serca
• Stan po zawale serca
• Nadciśnienie tętnicze
• Zaburzenia rytmu serca
• Kardiomiopatia przerostowa

4. Antagoniści wapnia

Leki blokujące kanały wapniowe w komórkach mięśni gładkich naczyń i kardiomiocytach, co prowadzi do rozszerzenia naczyń i obniżenia ciśnienia tętniczego. Wyróżniamy dwie główne grupy:

Dihydropirydynowe (działające głównie na naczynia):

• Amlodypina (Amlozek)
• Lerkanidypina (Lercan)
• Nitrendypina
• Lacydypina (Lacipil)

Niedihydropirydynowe (wpływające także na przewodnictwo w sercu):

• Werapamil (Isoptin)
• Diltiazem (Dilzem)

Wskazania:

• Nadciśnienie tętnicze
• Dławica piersiowa
• Zaburzenia rytmu serca (głównie niedihydropirydynowe)
• Zespół Raynauda

5. Diuretyki (leki moczopędne)

Leki zwiększające wydalanie sodu i wody przez nerki, co prowadzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej i obniżenia ciśnienia tętniczego. Stosowane zarówno w nadciśnieniu, jak i w terapii obrzęków oraz niewydolności serca.

Główne grupy leków moczopędnych:

Diuretyki pętlowe:

• Furosemid (Furosemid)
• Torasemid (Trifas, Toramide)

Diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne:

• Hydrochlorotiazyd
• Indapamid (Tertensif SR)

Diuretyki oszczędzające potas:

• Spironolakton (antagonista aldosteronu)
• Eplerenon (bardziej selektywny antagonista aldosteronu)

Wskazania:

• Nadciśnienie tętnicze
• Niewydolność serca
• Obrzęki różnego pochodzenia
• Hiperaldosteronizm

6. Leki hipolipemizujące

Statyny

Leki hamujące enzym HMG-CoA reduktazę, kluczowy w syntezie cholesterolu. Obniżają stężenie cholesterolu LDL („złego cholesterolu”) i triglicerydów, jednocześnie podwyższając poziom cholesterolu HDL („dobrego cholesterolu”). Wykazują również działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwzapalne.

Najczęściej stosowane statyny:

• Atorwastatyna
• Rozuwastatyna
• Simwastatyna

Wskazania:

• Pierwotna i wtórna profilaktyka choroby niedokrwiennej serca
• Hipercholesterolemia
• Mieszane dyslipidemie

Ezetimib

Lek hamujący wchłanianie cholesterolu w jelitach, często stosowany w połączeniu ze statyną u pacjentów, którzy nie osiągają docelowych wartości cholesterolu LDL.

Inhibitory PCSK9

Nowoczesna grupa leków biologicznych, które znacząco obniżają poziom cholesterolu LDL poprzez zwiększenie liczby receptorów LDL na powierzchni komórek wątroby.

• Alirokumab
• Ewolokumab

7. Leki przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe

Kwas acetylosalicylowy (ASA)

Stosowany w małych dawkach jako lek antyagregacyjny, zapobiegający tworzeniu się zakrzepów w naczyniach wieńcowych. Stanowi podstawowy element profilaktyki wtórnej po zawale serca oraz u pacjentów z chorobą wieńcową.

Inhibitory P2Y12

• Klopidogrel
• Tikagrelor
• Prasugrel

Nowoczesne leki przeciwpłytkowe stosowane w prewencji wtórnej po ostrych zespołach wieńcowych, często w połączeniu z ASA (podwójna terapia przeciwpłytkowa).

Antagoniści witaminy K

• Warfaryna
• Acenokumarol

Leki zmniejszające syntezę czynników krzepnięcia zależnych od witaminy K, stosowane w profilaktyce powikłań zakrzepowo-zatorowych u pacjentów z migotaniem przedsionków, zastawkami mechanicznymi i żylną chorobą zakrzepowo-zatorową.

Nowe doustne antykoagulanty (NOAC)

• Dabigatran (Pradaxa) – inhibitor trombiny
• Rywaroksaban (Xarelto), apiksaban (Eliquis) – inhibitory czynnika Xa

Grupa nowoczesnych leków przeciwkrzepliwych, niebędących antagonistami witaminy K, stosowanych m.in. w profilaktyce udaru mózgu u pacjentów z migotaniem przedsionków. W przeciwieństwie do warfaryny, nie wymagają regularnego monitorowania parametrów krzepnięcia krwi.

8. Inhibitory ARNI

Sakubitryl/walsartan (Entresto) – innowacyjny lek łączący antagonistę receptora angiotensyny II z inhibitorem neprylizyny, wykazujący lepszą skuteczność w redukcji śmiertelności pacjentów z niewydolnością serca niż same inhibitory ACE.

9. Inhibitory SGLT2

Nowa grupa leków pierwotnie stosowanych w cukrzycy, które wykazują korzystny wpływ na rokowanie u pacjentów z niewydolnością serca niezależnie od obecności cukrzycy. Zmniejszają ryzyko hospitalizacji i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.

• Dapagliflozyna (Forxiga)
• Empagliflozyna (Jardiance)

10. Inne ważne leki kardiologiczne

Azotany

Rozszerzają naczynia krwionośne (głównie żylne), zmniejszając obciążenie wstępne serca i poprawiając ukrwienie mięśnia sercowego. Stosowane głównie w dławicy piersiowej.

Glikozydy naparstnicy

Zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego (efekt inotropowy dodatni) i zwalniają częstość akcji serca, szczególnie przydatne w kontroli rytmu komór u pacjentów z migotaniem przedsionków.

Iwabradyna

Lek selektywnie zmniejszający częstość akcji serca poprzez blokowanie kanałów If w węźle zatokowo-przedsionkowym. Stosowany u pacjentów z niewydolnością serca, gdy beta-blokery nie są wystarczająco skuteczne lub są źle tolerowane.

Strategie leczenia w najczęstszych schorzeniach kardiologicznych

Nadciśnienie tętnicze

Leczenie nadciśnienia tętniczego opiera się na indywidualnym doborze leków hipotensyjnych z pięciu głównych grup:

• Inhibitory ACE lub sartany
• Beta-adrenolityki
• Antagoniści wapnia
• Diuretyki

U większości pacjentów konieczne jest stosowanie co najmniej dwóch leków hipotensyjnych, często w postaci preparatów złożonych. Wybór leków zależy od współistniejących schorzeń:

• Choroba wieńcowa – preferowane beta-blokery i ACE-I
• Niewydolność serca – ACE-I/sartany, beta-blokery, antagoniści aldosteronu
• Cukrzyca – ACE-I/sartany, często w połączeniu z antagonistami wapnia
• Przewlekła choroba nerek – ACE-I/sartany i diuretyki pętlowe

Niewydolność serca

W niewydolności serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową (HFrEF) podstawę terapii stanowią:

• ACE-I lub ARNI
• Beta-blokery
• Antagoniści receptora mineralokortykoidowego (MRA)
• Inhibitory SGLT2

W przypadku utrzymujących się objawów można dołączyć:

• Iwabradynę (przy rytmie zatokowym i częstości serca >70/min)
• Digoksynę
• Diuretyki (w celu kontroli objawów przewodnienia)

Choroba niedokrwienna serca

W stabilnej chorobie wieńcowej stosuje się:

• Leki poprawiające rokowanie: statyny, leki przeciwpłytkowe, ACE-I/sartany, beta-blokery
• Leki przeciwdławicowe: beta-blokery, antagoniści wapnia, azotany, iwabradyna

Po przebytym zawale serca standardem jest terapia obejmująca:

• Podwójną terapię przeciwpłytkową (ASA + inhibitor P2Y12)
• Statyny w wysokich dawkach
• Beta-blokery
• ACE-I/sartany

Zaburzenia rytmu serca

W migotaniu przedsionków podstawą farmakoterapii jest:

• Kontrola częstości rytmu komór (beta-blokery, niedihydropirydynowi antagoniści wapnia, digoksyna)
• Profilaktyka powikłań zakrzepowo-zatorowych (NOAC lub antagoniści witaminy K)
• Ewentualnie leki antyarytmiczne w celu utrzymania rytmu zatokowego (amiodaron, propafenon, sotalol)

Najnowsze trendy w farmakoterapii kardiologicznej

Współczesna kardiologia stale się rozwija, wprowadzając nowe leki i strategie terapeutyczne. Do najważniejszych trendów należą:

1. Terapia skojarzona w niewydolności serca – równoczesne stosowanie czterech grup leków o udowodnionym wpływie na rokowanie: ACE-I/ARNI, beta-blokerów, MRA i inhibitorów SGLT2.
2. Indywidualizacja leczenia przeciwkrzepliwego – dobór terapii w oparciu o szczegółową ocenę ryzyka zakrzepowo-zatorowego i krwotocznego.
3. Wykorzystanie inhibitorów SGLT2 w leczeniu niewydolności serca niezależnie od współistnienia cukrzycy.
4. Stosowanie nowoczesnych leków hipolipemizujących (inhibitory PCSK9) u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym, którzy nie osiągają celów terapeutycznych przy maksymalnych dawkach statyn.
5. Skracanie czasu podwójnej terapii przeciwpłytkowej po ostrych zespołach wieńcowych u pacjentów z wysokim ryzykiem krwawienia.

Znaczenie diety i stylu życia w terapii chorób serca

Prawidłowa dieta stanowi istotne uzupełnienie farmakoterapii chorób układu sercowo-naczyniowego. Zalecenia dietetyczne obejmują:

• Regularna aktywność fizyczna – minimum 30 minut dziennie umiarkowanego wysiłku fizycznego 5 razy w tygodniu
• Ograniczenie spożycia soli – do maksymalnie 5g dziennie
• Ograniczenie cukrów prostych i produktów wysokoprzetworzonych
• Zwiększenie spożycia błonnika obecnego w kaszach, płatkach owsianych, warzywach i owocach
• Wybieranie tłuszczów roślinnych bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe (oliwa z oliwek, olej rzepakowy)
• Regularne spożywanie ryb morskich (2-3 razy w tygodniu)
• Dbanie o odpowiednią podaż minerałów – szczególnie potasu, magnezu i wapnia

Indywidualne podejście do terapii kardiologicznej

Leczenie chorób serca wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego:

• Wiek i płeć pacjenta
• Choroby współistniejące (np. cukrzyca, przewlekła choroba nerek)
• Interakcje między stosowanymi lekami
• Przeciwwskazania do określonych grup leków
• Preferencje pacjenta i jego możliwości stosowania się do zaleceń (compliance)

Prawidłowo dobrana farmakoterapia, w połączeniu ze zdrowym stylem życia, regularną aktywnością fizyczną i odpowiednią dietą, stanowi klucz do skutecznego leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego i poprawy jakości życia pacjentów kardiologicznych.