Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, które może mieć podłoże zarówno bakteryjne, jak i wirusowe. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym anginy bakteryjnej jest paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A (Streptococcus pyogenes), który odpowiada za około 90% bakteryjnych zapaleń gardła. Choroba manifestuje się charakterystycznymi objawami, takimi jak silny ból gardła utrudniający przełykanie, wysoka gorączka, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych oraz zaczerwienienie błony śluzowej gardła z widocznym białym nalotem na migdałkach. Właściwa diagnoza pozwalająca odróżnić anginę bakteryjną od wirusowej ma kluczowe znaczenie dla określenia odpowiedniego leczenia, gdyż tylko infekcja bakteryjna wymaga zastosowania antybiotyków. Szybkie i skuteczne leczenie anginy zmniejsza ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych i ogranicza rozprzestrzenianie się choroby.
Spis treści
Czym jest angina?
Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, które jest jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarza, szczególnie w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną. Termin „angina” (z łacińskiego „angere” – dławić, dusić) pierwotnie odnosił się do uczucia duszności i ściśnięcia gardła, które często towarzyszy tej chorobie.
W zależności od czynnika wywołującego, angina może mieć podłoże:
- bakteryjne (najczęściej paciorkowcowe)
- wirusowe (znacznie częstsze u dorosłych – nawet 90-95% przypadków)
- grzybicze (rzadko)
Najistotniejsze rozróżnienie dotyczy anginy paciorkowcowej (bakteryjnej) od wirusowego zapalenia gardła, ponieważ tylko w przypadku infekcji bakteryjnej wskazane jest zastosowanie antybiotyków.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych: na ból gardła (Octeangin, Strepsils Intensive, Benevox Control smak cytrynowy, Inovox Express), na grypę (Ebilfumin, Tamivil, Segosana), aerozole na katar (Xylometazolin Teva, Nasic, Otrivin Katar i Zatoki, Envil katar, Orinox HA), suchy kaszel (Acodin, Levopront, Levosol, Solvetusan, Sirupus Pini compositus), mokry kaszel (Mucofortin, ACC Optima, Soledum forte), na zatoki (IBUM Zatoki, Ibum Zatoki Max, Gripex Hot Zatoki), oraz inne leki stosowane w łagodzeniu objawów przeziębienia (Gripex Max, FluControl HOT, Polopiryna S, Gripex Control).
Rodzaje anginy
Angina bakteryjna (paciorkowcowa)
Za około 90% bakteryjnych zapaleń gardła odpowiada paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A (Streptococcus pyogenes). Bakteria ta jest również odpowiedzialna za inne choroby, jak szkarlatyna (płonica) czy róża (zapalenie skóry). W diagnostyce różnicowej pomocna jest skala punktowa Centora/McIsaaca, uwzględniająca objawy kliniczne i wiek pacjenta.
U dzieci w wieku szkolnym (5-15 lat) angina bakteryjna występuje znacznie częściej niż u dorosłych i stanowi od 15-30% przypadków zapaleń gardła i migdałków. U dorosłych tylko 5-10% angin ma podłoże bakteryjne.
Angina wirusowa
Wirusowe zapalenie gardła jest najczęstszą przyczyną ostrego bólu gardła u dorosłych. Do najczęstszych wirusów wywołujących anginę należą:
- rynowirusy
- koronawirusy
- adenowirusy
- wirusy paragrypy
- wirus Epsteina-Barr (EBV)
- cytomegalowirus (CMV)
- wirusy Coxsackie
- wirusy grypy i paragrypy
Wirusowe zapalenie gardła charakteryzuje się łagodniejszym przebiegiem i obecnością objawów towarzyszących, typowych dla przeziębienia.
Angina Plauta-Vincenta
Jest to rzadka postać anginy wywoływana przez beztlenowe bakterie saprofityczne obecne w jamie ustnej (krętki i pałeczki wrzecionowate). Charakteryzuje się jednostronnym zajęciem migdałka, z szaro-żółtym nalotem i owrzodzeniem, ale bez zaczerwienienia i powiększenia migdałka. Częściej występuje u nastolatków i młodych dorosłych, zwłaszcza mężczyzn, a czynnikiem predysponującym może być wcześniejsza infekcja wirusowa osłabiająca odporność miejscową.
Jak rozpoznać anginę?
Angina bakteryjna vs. wirusowa
Rozróżnienie anginy bakteryjnej od wirusowej ma kluczowe znaczenie dla właściwego leczenia. W różnicowaniu pomocne są objawy kliniczne oraz skala Centora/McIsaaca, która przyznaje punkty za:
- gorączkę >38°C (1 pkt)
- brak kaszlu (1 pkt)
- powiększone węzły chłonne szyjne przednie (1 pkt)
- powiększenie migdałków podniebiennych z nalotem (1 pkt)
- wiek: 3-14 lat (1 pkt), 14-45 lat (0 pkt), >45 lat (-1 pkt)
Interpretacja wyników:
- 4-5 punktów: bardzo prawdopodobna angina bakteryjna, wskazana antybiotykoterapia
- 2-3 punkty: umiarkowane prawdopodobieństwo, zalecana diagnostyka mikrobiologiczna
- 0-1 punkt: niskie prawdopodobieństwo (<6%), zwykle infekcja wirusowa
Angina a mononukleoza zakaźna
Mononukleoza zakaźna, wywoływana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), często przypomina anginę paciorkowcową, lecz ma pewne charakterystyczne cechy:
- uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (nie tylko szyjnych przednich)
- długotrwała gorączka (10-14 dni)
- powiększenie narządów miąższowych jamy brzusznej (wątroby i śledziony)
- czasem charakterystyczny obrzęk Glanzmanna (okolica nasady nosa i powiek)
U pacjentów z mononukleozą zakaźną użycie antybiotyków z grupy penicylin może spowodować charakterystyczną wysypkę skórną w 7-10 dobie leczenia.
Objawy anginy
Objawy anginy paciorkowcowej (bakteryjnej) rozwijają się szybko, w ciągu 12 godzin do 4 dni od zakażenia. Do głównych objawów należą:
- silny ból gardła utrudniający przełykanie i mówienie
- wysoka gorączka (często powyżej 38,5°C)
- powiększone i bolesne węzły chłonne szyjne przednie (u 30-60% chorych)
- brak kaszlu i kataru (bardzo istotne w różnicowaniu z anginą wirusową)
- obłożony nalot na migdałkach (biały, włóknikowy)
- silne zaczerwienienie gardła i migdałków
- u dzieci często występują również wymioty i bóle brzucha
- możliwe wybroczyny na podniebieniu
- język początkowo obłożony, później przyjmujący charakterystyczny „malinowy” wygląd
Natomiast w anginie wirusowej objawy narastają stopniowo i są zwykle łagodniejsze:
- umiarkowany ból gardła
- niższa gorączka lub stan podgorączkowy
- kaszel i katar (nie występują w anginie bakteryjnej)
- chrypka
- zapalenie spojówek
- rzadko występują naloty na migdałkach (choć mogą być obecne przy EBV i adenowirusach)
Leczenie anginy
Leczenie anginy bakteryjnej
Angina paciorkowcowa bezwzględnie wymaga antybiotykoterapii, która powinna trwać 10 dni. Lekiem pierwszego wyboru jest fenoksymetylopenicylina (penicylina V) podawana doustnie:
- u pacjentów <40 kg: 100-200 tys. j.m./kg/dobę w 2 dawkach
- u pacjentów >40 kg: 2-3 mln j.m./dobę w 2 dawkach
Jeśli pacjent nie może przyjmować leków doustnie lub istnieje ryzyko nieprzestrzegania zaleceń, można zastosować benzylopenicylinę benzatynową w formie domięśniowej.
W przypadku alergii na penicyliny stosuje się alternatywne antybiotyki:
- przy nadwrażliwości typu późnego: cefalosporyny I generacji (cefadroksyl, cefaleksyna)
- przy nadwrażliwości na wszystkie beta-laktamy: antybiotyki z grupy makrolidów (np. klarytromycyna)
Pacjent przestaje być zakaźny po 24 godzinach od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii.
Leczenie anginy wirusowej
Wirusowe zapalenie gardła nie wymaga antybiotykoterapii. Leczenie ma charakter objawowy i obejmuje:
- leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (preferowany jest ibuprofen ze względu na dodatkowe działanie przeciwzapalne)
- miejscowe środki łagodzące ból gardła (spraye, tabletki do ssania, płukanki zawierające substancje znieczulające jak lidokaina, benzokaina, lub przeciwzapalne jak benzydamina)
- odpoczynek i obfite nawadnianie
- dietę lekkostrawną, niedrażniącą gardła
Leczenie wspomagające w anginie
Niezależnie od przyczyny anginy, zaleca się:
- odpoczynek, zwłaszcza w okresie gorączkowym
- picie dużej ilości płynów (woda, herbaty ziołowe, ciepłe napoje)
- stosowanie miejscowych środków łagodzących ból gardła
- płukanie gardła roztworem soli kuchennej lub preparatami antyseptycznymi
- stosowanie preparatów naturalnych jak miód (przeciwwskazany u dzieci poniżej 1. roku życia), wyciągi z prawoślazu, siemię lniane
Powikłania anginy
Nieleczona lub nieprawidłowo leczona angina paciorkowcowa może prowadzić do poważnych powikłań, które dzielimy na:
Powikłania ropne (miejscowe):
- ropień okołomigdałkowy
- zapalenie ucha środkowego
- zapalenie zatok przynosowych
- zapalenie węzłów chłonnych szyi
Powikłania nieropne:
- gorączka reumatyczna (obecnie rzadko występująca, ale poważna z możliwością uszkodzenia zastawek serca)
- reaktywne zapalenie stawów
- kłębuszkowe zapalenie nerek
Prawidłowe leczenie antybiotykiem znacząco zmniejsza ryzyko tych powikłań.
Angina nawracająca i wskazania do usunięcia migdałków
Głównym wskazaniem do tonsillektomii (usunięcia migdałków) jest bezdech senny spowodowany ich nadmiernym przerostem. Ponadto, zgodnie z kryteriami Paradise’a z 2019 roku, do zabiegu kwalifikują się pacjenci z nawracającą anginą paciorkowcową, definiowaną jako:
- ≥7 epizodów w ciągu ostatniego roku lub
- ≥5 epizodów rocznie przez 2 lata lub
- ≥3 epizodów rocznie przez 3 lata
Podczas każdego epizodu musi być spełnione przynajmniej jedno kryterium kliniczne: gorączka >38°C, powiększenie węzłów chłonnych szyi, nalot na migdałkach lub dodatni wynik posiewu z gardła.
Jak długo trwa angina?
Czas trwania anginy zależy od jej przyczyny i zastosowanego leczenia:
- Angina wirusowa: objawy zwykle ustępują samoistnie po 3-7 dniach
- Angina bakteryjna leczona antybiotykami: poprawa następuje zazwyczaj po 24-48 godzinach, całkowite wyleczenie po 7-10 dniach
- Angina bakteryjna nieleczona: objawy mogą utrzymywać się 7-10 dni lub dłużej, z ryzykiem powikłań
Czy angina jest zaraźliwa?
Angina jest chorobą wysoce zakaźną, przenoszoną drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt. Zakaźność zależy od czynnika etiologicznego:
- Angina bakteryjna: okres wylęgania wynosi od 12 godzin do 4 dni. Pacjent przestaje być zakaźny po 24 godzinach od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii. Bez leczenia może zarażać do 7 dni po ustąpieniu objawów.
- Angina wirusowa: okres wylęgania to 1-6 dni. Chory może zarażać 1-2 dni przed wystąpieniem objawów oraz do 3 tygodni po ich ustąpieniu. Statystyki wskazują, że około 2/3 domowników mających kontakt z chorym również zachoruje.
Profilaktyka anginy
Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na anginę, warto stosować następujące zasady profilaktyki:
- Unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi
- Częste mycie rąk, zwłaszcza po kontakcie z osobami chorymi
- Nieużywanie wspólnych naczyń, sztućców i innych przedmiotów osobistych
- Wzmacnianie odporności poprzez:
- zbilansowaną dietę bogatą w witaminy i minerały
- regularne ćwiczenia fizyczne
- odpowiednią ilość snu
- unikanie przewlekłego stresu
- unikanie palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu
- Dbanie o higienę jamy ustnej i gardła
- W okresach zwiększonej zachorowalności unikanie dużych skupisk ludzi
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy angina może minąć bez antybiotyku?
Angina wirusowa zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 3-7 dni bez konieczności stosowania antybiotyków. Natomiast angina bakteryjna (paciorkowcowa) wymaga antybiotykoterapii, aby zapobiec potencjalnym powikłaniom, takim jak gorączka reumatyczna czy zapalenie nerek.
Jak odróżnić anginę od przeziębienia?
Główne różnice to:
- Angina bakteryjna: nagłe wystąpienie silnego bólu gardła, wysoka gorączka, brak kaszlu i kataru, białe naloty na migdałkach
- Przeziębienie: stopniowy rozwój objawów, umiarkowany ból gardła, kaszel, katar, nieżyt nosa, zazwyczaj niższa gorączka
Ile trwa okres zakaźności przy anginie?
W przypadku anginy bakteryjnej pacjent przestaje być zakaźny po 24 godzinach od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii. Przy anginie wirusowej zakaźność może utrzymywać się do 3 tygodni po ustąpieniu objawów.
Czy przy anginie można wychodzić z domu?
W ostrej fazie choroby, zwłaszcza w okresie gorączkowym, zaleca się pozostanie w domu i odpoczynek. Przy anginie bakteryjnej po 24 godzinach od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii pacjent nie jest już zakaźny, jednak powrót do normalnej aktywności powinien nastąpić dopiero po ustąpieniu głównych objawów.
Czy angina może nawracać?
Tak, angina może mieć charakter nawrotowy. W przypadku częstych nawrotów (według kryteriów Paradise’a) warto rozważyć konsultację laryngologiczną i potencjalne usunięcie migdałków.
Jakie domowe sposoby mogą złagodzić objawy anginy?
Skuteczne domowe metody łagodzenia objawów anginy to:
Czy angina u dzieci leczy się inaczej niż u dorosłych?
Zasady leczenia są podobne, jednak u dzieci częściej występuje angina bakteryjna, wymagająca antybiotykoterapii. Dawkowanie leków jest dostosowane do masy ciała dziecka. U dzieci częściej też występują objawy dodatkowe jak wymioty i bóle brzucha.
Kiedy należy udać się do lekarza z powodu anginy?
Do lekarza należy zgłosić się, gdy:
- Ból gardła utrzymuje się dłużej niż 2-3 dni
- Występuje wysoka gorączka (>38°C)
- Występują trudności w przełykaniu lub oddychaniu
- Widoczne są białe naloty na migdałkach
- Węzły chłonne na szyi są znacznie powiększone i bolesne
- Objawy nie ustępują mimo stosowania domowych metod leczenia
- U pacjenta występowały wcześniej powikłania po anginie
Bibliografia
- Leung AKC, Lam JM, Barankin B, Leong KF, Hon KL. Group A β-hemolytic Streptococcal Pharyngitis: An Updated Review. Curr Pediatr Rev. 2024;21(1):2-17. DOI: 10.2174/1573396320666230726145436 PMID: 37493159
- Kalra MG, Higgins KE, Perez ED. Common Questions About Streptococcal Pharyngitis. Am Fam Physician. 2016 Jul 1;94(1):24-31. PMID: 27386721
- Leung AK, Kellner JD. Group A beta-hemolytic streptococcal pharyngitis in children. Adv Ther. 2004 Sep-Oct;21(5):277-87. DOI: 10.1007/BF02850032 PMID: 15727397
- Schaad UB, Kellerhals P, Altwegg M; Swiss Pharyngitis Study Group. Azithromycin versus penicillin V for treatment of acute group A streptococcal pharyngitis. Pediatr Infect Dis J. 2002 Apr;21(4):304-8. DOI: 10.1097/00006454-200204000-00009 PMID: 12075761
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Zobacz także wykaz leków stosowanych w infekcjach górnych dróg oddechowych. Znajdziesz tu między innymi aerozole na katar, pastylki na ból gardła, preparaty przeciwgorączkowe, czy tabletki na zatoki. Jeśli męczy Cię kaszel, polecamy zapoznać się z listą leków na mokry kaszel, oraz leków na suchy kaszel.
Niezmiennie zachęcamy do sczepienia się: szczepionki przeciw grypie, szczepionki przeciw koronawirusowi COVID-19.
