Avaxim 160 U to szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW A). Jest przeznaczona dla młodzieży od ukończenia 16. roku życia i dla dorosłych. Szczepionka ta nie chroni przed innymi odmianami wirusa wirusowego zapalenia wątroby. Jest dostępna na receptę.
Havrix 720 Junior to szczepionka na wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Jest przeznaczona dla osób dorosłych i dzieci powyżej 9 roku życia. Szczepionka pozwala zapobiegać chorobom wywoływanym przez określone rodzaje HPV, takim jak brodawki narządów płciowych oraz nowotwory i zmiany przedrakowe sromu, pochwy, szyjki macicy i odbytnicy. Lek dostępny jest wyłącznie na receptę.
Havrix Adult to szczepionka na wirusa zapalenia wątroby typu A. Jest przeznaczona dla osób dorosłych i dzieci powyżej 9 roku życia. Szczepionka pozwala wytworzyć odporność organizmu na choroby wywoływane przez ten wirus. Havrix Adult jest dostępny na receptę, co oznacza, że jest dostępny tylko na podstawie recepty wystawionej przez lekarza. Przed rozpoczęciem stosowania Havrix Adult, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Twinrix Adult to szczepionka przeznaczona do uodporniania wcześniej nieuodpornionych dorosłych i młodzieży od ukończenia 16. roku życia, narażonych na zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu A (WZW A) i typu B (WZW B). Szczepionka zawiera inaktywowane wirusy WZW typu A oraz rekombinowany antygen powierzchniowy HBsAg wirusa WZW typu B. Szczepienie podstawowe składa się z 3 dawek szczepionki podawanych według schematu 0-1-6 miesięcy. Lek jest dostępny na receptę.
Twinrix Junior to szczepionka stosowana do uodparniania dzieci od ukończenia 1. roku życia do 15 lat włącznie, które są narażone na zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu A (HAV) i B (HBV). Szczepionka jest dostępna na receptę. Wskazaniem do zastosowania szczepionki Twinrix Junior jest uodpornienie na wirusa wywołującego WZW typu A i B.
Twinrix Junior to szczepionka stosowana u dzieci i młodzieży w wieku od 1 roku do 15 lat, w celu zapobiegania wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW A) i typu B (WZW B). Szczepionka powoduje powstawanie odporności przez produkcję przeciwciał przeciwko tym chorobom.
WZW A jest zakaźną chorobą wątroby przenoszoną poprzez skażoną żywność, napoje lub wodę, a objawy obejmują mdłości, gorączkę, bóle oraz żółtaczkę. WZW B jest spowodowane przez wirus znajdujący się w płynach ustrojowych, takich jak krew czy ślina, i powoduje zapalenie wątroby. Szczepienie jest najlepszym sposobem zapobiegania tym chorobom.
Vaqta 50 to szczepionka stosowana do czynnego uodpornienia przeciw zakażeniom wywołanym przez wirus zapalenia wątroby typu A. Szczepionka jest zalecana u zdrowych osób dorosłych w wieku 18 lat i starszych, które są narażone na zakażenie lub przeniesienie infekcji oraz u których zakażenie może być czynnikiem zagrażającym życiu. Lek jest dostępny na receptę.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), potocznie nazywane żółtaczką pokarmową, jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa HAV (Hepatitis A Virus). W ostatnich latach w Polsce zaobserwowano znaczący wzrost zachorowań na WZW typu A, co czyni tę chorobę istotnym problemem zdrowia publicznego. Choroba rozwija się w wyniku uszkodzenia wątroby przez wirusa i może mieć różny przebieg – od bezobjawowego u małych dzieci, po ciężki, wymagający hospitalizacji u osób dorosłych. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez spożycie zanieczyszczonej żywności lub wody, stąd określenie „choroba brudnych rąk”. Innym źródłem zakażenia może być bezpośredni kontakt z osobą chorą lub ryzykowne kontakty seksualne. Obecnie najskuteczniejszą metodą zapobiegania WZW typu A są szczepienia ochronne, które dają długotrwałą, najprawdopodobniej dożywotnią odporność. Szczepionki przeciwko WZW typu A są bezpieczne i wysoce skuteczne, a niepożądane odczyny poszczepienne występują rzadko i mają na ogół łagodny charakter.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A to ostra choroba zakaźna, której czynnikiem etiologicznym jest wirus hepatitis A (HAV) należący do rodziny Picornaviridae. Jest to jednoniciowy wirus RNA, który atakuje komórki wątroby, powodując ich uszkodzenie i stan zapalny. W odróżnieniu od wirusów zapalenia wątroby typu B i C, HAV nie powoduje przewlekłego zapalenia wątroby ani nie prowadzi do marskości wątroby czy raka wątrobowokomórkowego.
Wirus HAV jest odporny na działanie wielu czynników środowiskowych. Może przetrwać w temperaturze pokojowej przez wiele tygodni, a w niskich temperaturach nawet przez kilka miesięcy. Jest także odporny na działanie kwasów, co umożliwia mu przejście przez kwaśne środowisko żołądka do jelita cienkiego, gdzie się namnaża.
Okres inkubacji choroby, czyli czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów, wynosi od 15 do 50 dni, średnio około 30 dni. W tym czasie wirus namnaża się w organizmie, a osoba zakażona, mimo braku objawów, może już zarażać innych. Zakaźność rozpoczyna się nawet 2-3 tygodnie przed wystąpieniem żółtaczki i utrzymuje się przez około tydzień po jej wystąpieniu.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A występuje na całym świecie, ale jego częstość znacznie się różni w zależności od regionu geograficznego i warunków sanitarnych. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), każdego roku notuje się około 1,4 miliona przypadków WZW A na świecie.
Najwyższą zapadalność na WZW typu A obserwuje się w krajach o niskim poziomie higieny i złych warunkach sanitarnych, głównie w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Południowo-Wschodniej oraz niektórych częściach Ameryki Łacińskiej. W tych regionach większość mieszkańców przechodzi zakażenie HAV we wczesnym dzieciństwie, co zapewnia im odporność na całe życie.
W Polsce sytuacja epidemiologiczna WZW typu A uległa znacznej poprawie w ciągu ostatnich dekad dzięki poprawie warunków sanitarnych. Do 2016 roku liczba zachorowań była stosunkowo niska – kilkadziesiąt przypadków rocznie. Jednak w 2017 roku nastąpił gwałtowny wzrost zachorowań – zarejestrowano ponad 3000 przypadków, co stanowiło 87-krotny wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim. W kolejnych latach liczba przypadków stopniowo spadała – 1455 w 2018 roku i 1065 w 2019 roku, ale nadal utrzymywała się na poziomie wyższym niż przed 2017 rokiem.
Wzrost liczby zachorowań w Polsce w 2017 roku był częścią większego ogniska epidemicznego w Europie, które dotknęło głównie mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM). Najwyższą zapadalność odnotowano wówczas w województwach wielkopolskim, mazowieckim, śląskim i łódzkim.
Wirus HAV przenosi się głównie drogą fekalno-oralną, czyli poprzez zanieczyszczenia kałowe. Do zakażenia może dojść w różny sposób:
Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia WZW typu A obejmują:
Warto podkreślić, że osoby, które przebyły WZW typu A, nabywają odporność na całe życie. Dlatego w populacjach, gdzie choroba jest powszechna, najczęściej chorują małe dzieci, a osoby dorosłe są już odporne na zakażenie. Natomiast w krajach o niskiej endemiczności, większość populacji jest podatna na zakażenie, co może prowadzić do występowania ognisk epidemicznych.
Przebieg kliniczny wirusowego zapalenia wątroby typu A zależy w dużej mierze od wieku pacjenta. U dzieci poniżej 6 lat choroba najczęściej przebiega bezobjawowo lub wywołuje łagodne objawy, które mogą być błędnie interpretowane jako niespecyficzna infekcja wirusowa. U starszych dzieci, młodzieży i dorosłych choroba ma zwykle bardziej nasilony przebieg.
Typowy przebieg WZW typu A można podzielić na kilka faz:
Trwa od 15 do 50 dni (średnio 30 dni) od momentu zakażenia. W tym czasie wirus namnaża się w organizmie, ale nie występują żadne objawy choroby.
Trwa około 1-2 tygodni i charakteryzuje się niespecyficznymi objawami, które można podzielić na:
W tym okresie może już występować ciemniejsze zabarwienie moczu, co jest wczesnym objawem żółtaczki.
Po okresie zwiastunowym u części pacjentów (najczęściej dorosłych) pojawia się żółtaczka, czyli zażółcenie skóry i białkówek oczu. Występuje ona w wyniku zwiększonego stężenia bilirubiny we krwi. Charakterystyczne objawy tej fazy to:
Objawy żółtaczkowe utrzymują się zwykle przez 1-2 tygodnie, a cała choroba trwa średnio 6-8 tygodni. W tym czasie pacjent powinien pozostawać pod opieką lekarza, a w przypadku ciężkiego przebiegu może wymagać hospitalizacji.
Po ustąpieniu żółtaczki następuje okres zdrowienia, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. W tym czasie stopniowo normalizują się wyniki badań laboratoryjnych, a pacjent odzyskuje siły i apetyt.
Warto zauważyć, że u około 10-15% pacjentów może wystąpić przedłużony lub nawrotowy przebieg choroby, trwający nawet do 6 miesięcy. Jest to jednak nadal ostre zapalenie wątroby, które ostatecznie ustępuje bez pozostawienia trwałych następstw.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest zazwyczaj chorobą samoograniczającą się, która ustępuje bez pozostawienia trwałych następstw. U większości pacjentów dochodzi do całkowitego wyzdrowienia w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Jednak w niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania, które mogą być groźne dla zdrowia, a nawet życia.
Najpoważniejszym powikłaniem WZW typu A jest piorunujące zapalenie wątroby (ostra niewydolność wątroby), które występuje rzadko – u mniej niż 1% pacjentów. Ryzyko tego powikłania wzrasta z wiekiem i jest szczególnie wysokie u osób powyżej 50. roku życia oraz u pacjentów z już istniejącą chorobą wątroby, taką jak przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, czy choroba alkoholowa wątroby. Piorunujące zapalenie wątroby charakteryzuje się masywnym uszkodzeniem komórek wątrobowych, co prowadzi do niewydolności wątroby i może wymagać pilnego przeszczepu wątroby.
Inne, rzadsze powikłania WZW typu A to:
Należy podkreślić, że w odróżnieniu od wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, HAV nie powoduje przewlekłego zapalenia wątroby, marskości ani raka wątrobowokomórkowego. Po wyzdrowieniu nie stwierdza się też nosicielstwa wirusa.
Warto również wspomnieć, że śmiertelność w przebiegu WZW typu A jest bardzo niska i wynosi poniżej 0,5%. Najczęściej zgony występują u osób starszych i pacjentów z już istniejącym uszkodzeniem wątroby.
Rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu A opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach laboratoryjnych. Ze względu na podobieństwo objawów do innych chorób wątroby, sama ocena kliniczna nie jest wystarczająca do postawienia diagnozy.
Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, pytając o objawy, czas ich wystąpienia, kontakt z osobami chorymi, podróże do krajów o dużej endemiczności WZW A oraz inne czynniki ryzyka. Podczas badania fizykalnego lekarz ocenia między innymi obecność żółtaczki, powiększenie wątroby i śledziony oraz bolesność brzucha.
Podstawowe badania laboratoryjne w diagnostyce WZW typu A obejmują:
WZW typu A należy różnicować z innymi chorobami przebiegającymi z żółtaczką i uszkodzeniem wątroby, takimi jak:
Właściwe rozpoznanie jest kluczowe dla wyboru odpowiedniego postępowania terapeutycznego oraz wdrożenia działań profilaktycznych w otoczeniu chorego.
Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A są najskuteczniejszą metodą zapobiegania tej chorobie. Dostępne obecnie szczepionki są wysoce skuteczne i bezpieczne, zapewniając długotrwałą ochronę przed zakażeniem.
W Polsce dostępne są monowalentne szczepionki przeciwko WZW typu A oraz szczepionki skojarzone przeciwko WZW typu A i B. Wszystkie zawierają inaktywowany (zabity) wirus HAV, który nie może wywołać choroby, ale stymuluje układ odpornościowy do wytworzenia przeciwciał ochronnych.
Główne szczepionki dostępne w Polsce to:
Szczepionki różnią się dawką antygenu, ale wszystkie zapewniają podobną skuteczność i profil bezpieczeństwa.
Szczepionki przeciwko WZW typu A wykazują niezwykle wysoką skuteczność:
Odporność po szczepieniu jest długotrwała, najprawdopodobniej utrzymuje się przez całe życie. Na podstawie badań przeprowadzonych wśród osób zaszczepionych wykazano, że ochronne miano przeciwciał utrzymuje się przez co najmniej 20-30 lat po szczepieniu. Modele matematyczne sugerują, że nawet po 40 latach od szczepienia ponad 97% zaszczepionych osób nadal posiada ochronny poziom przeciwciał.
Schemat podstawowy szczepienia przeciwko WZW typu A obejmuje podanie dwóch dawek szczepionki:
Dla szczepionki skojarzonej przeciwko WZW typu A i B (Twinrix) standardowy schemat obejmuje trzy dawki:
Szczepionki podaje się domięśniowo, najczęściej w mięsień naramienny, a u małych dzieci w przednio-boczną część uda. W wyjątkowych przypadkach, np. u pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia, szczepionkę można podać podskórnie.
W przypadku gdy zachodzi potrzeba szybkiego uzyskania odporności, np. przed podróżą do regionu o wysokiej endemiczności WZW A, zaleca się podanie pierwszej dawki szczepionki przynajmniej 2-4 tygodnie przed wyjazdem. Jeśli nie jest to możliwe, szczepionkę można podać nawet w dniu wyjazdu, gdyż pierwsze przeciwciała ochronne pojawiają się już po kilku dniach od zaszczepienia.
Szczepienia przeciwko WZW typu A zalecane są w szczególności:
Warto podkreślić, że szczepienie może być korzystne dla każdej osoby, która chce zmniejszyć ryzyko zachorowania na WZW typu A, niezależnie od przynależności do wymienionych grup.
Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko WZW typu A są nieliczne i obejmują:
Ciąża i karmienie piersią nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia przeciwko WZW typu A. Szczepienie w ciąży zaleca się wykonywać w II lub III trymestrze, chociaż w sytuacji wysokiego ryzyka zakażenia można je wykonać również w I trymestrze.
U osób z osłabioną odpornością, np. w przebiegu zakażenia HIV, choroby nowotworowej czy podczas leczenia immunosupresyjnego, szczepionka może być podana, ale odpowiedź immunologiczna może być słabsza. W takich przypadkach może być konieczne podanie dodatkowych dawek szczepionki lub kontrola poziomu przeciwciał poszczepiennych.
Szczepionki przeciwko WZW typu A należą do najlepiej tolerowanych i najbezpieczniejszych szczepionek. Działania niepożądane występują rzadko i mają zwykle łagodny, przemijający charakter.
Najczęstsze działania niepożądane po szczepieniu przeciwko WZW typu A to:
Wymienione objawy ustępują samoistnie w ciągu 1-3 dni i zazwyczaj nie wymagają leczenia. Poważne działania niepożądane, takie jak reakcje alergiczne, są niezwykle rzadkie.
Szczepionki są stosowane od wielu lat w różnych krajach na świecie i jak dotąd nie zanotowano poważnych ani ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych.
Profilaktyka poekspozycyjna to działania podejmowane po kontakcie z osobą chorą lub podejrzaną o WZW typu A w celu zapobieżenia rozwojowi choroby. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób z najbliższego otoczenia chorego (domownicy, bliscy znajomi) oraz w ogniskach epidemicznych (przedszkola, szkoły, zakłady pracy).
Szczepionka przeciwko WZW typu A może być skutecznie stosowana w profilaktyce poekspozycyjnej, jeśli zostanie podana w ciągu 2 tygodni od kontaktu z osobą chorą. Wykazano, że szczepienie poekspozycyjne ma przewagę nad stosowaniem immunoglobulin ze względu na:
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, szczepienie poekspozycyjne rekomenduje się wszystkim osobom powyżej 1. roku życia, które miały bliski kontakt z chorym na WZW typu A w ciągu 2 tygodni od ekspozycji.
W niektórych przypadkach, oprócz szczepionki lub zamiast niej, może być zalecane podanie immunoglobuliny ludzkiej. Jest to szczególnie rozważane u:
Standardowa dawka immunoglobuliny wynosi 0,1 ml/kg masy ciała. Immunoglobulina zapewnia krótkotrwałą ochronę bierną, trwającą około 3 miesięcy.
Oprócz szczepień i podania immunoglobuliny, ważne są również inne działania profilaktyczne:
Należy podkreślić, że profilaktyka poekspozycyjna jest skuteczna tylko wtedy, gdy zostanie wdrożona odpowiednio wcześnie – im szybciej po ekspozycji, tym większa jej skuteczność.
Tak, WZW typu A jest chorobą zakaźną, która łatwo przenosi się z osoby na osobę, szczególnie w bliskim otoczeniu (np. wśród domowników). Wirus HAV znajduje się w kale osób zakażonych i może być przenoszony drogą fekalno-oralną, głównie przez skażoną żywność, wodę lub przez bliski kontakt z osobą chorą.
Typowy przebieg WZW typu A trwa około 6-8 tygodni. Okres inkubacji wynosi 15-50 dni (średnio 30 dni), po którym występują objawy prodromalne trwające 1-2 tygodnie. Następnie u części pacjentów pojawia się żółtaczka, która utrzymuje się zwykle przez 1-2 tygodnie. Po ustąpieniu żółtaczki następuje okres rekonwalescencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. U około 10-15% pacjentów choroba może mieć przebieg przedłużony lub nawrotowy, trwający nawet do 6 miesięcy.
Tak, WZW typu A jest chorobą samoograniczającą się, która zwykle ustępuje bez pozostawienia trwałych następstw. U większości pacjentów dochodzi do całkowitego wyzdrowienia w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Nie ma specyficznego leczenia antywirusowego – terapia ma charakter objawowy i podtrzymujący. Po wyzdrowieniu pacjent nabywa odporność na całe życie i nie stwierdza się nosicielstwa wirusa.
Tak, dzieci mogą chorować na WZW typu A, ale przebieg choroby jest u nich zazwyczaj łagodniejszy niż u dorosłych. U małych dzieci (poniżej 6 lat) zakażenie często przebiega bezobjawowo lub z minimalnymi objawami, które mogą być mylone z niespecyficzną infekcją wirusową. Żółtaczka występuje rzadziej niż u starszych dzieci i dorosłych. Pomimo łagodnego przebiegu, zakażone dzieci mogą być źródłem wirusa dla innych osób.
Szczepienie przeciwko WZW typu A można wykonać w każdym wieku, począwszy od ukończenia 1. roku życia. Szczególnie zaleca się zaszczepienie przed narażeniem na zakażenie, np. przed podróżą do kraju o wysokiej endemiczności WZW A, najlepiej 2-4 tygodnie przed wyjazdem. Jeśli nie jest to możliwe, szczepionkę można podać nawet w dniu wyjazdu, gdyż pierwsze przeciwciała ochronne pojawiają się już po kilku dniach od zaszczepienia.
U dzieci szczepienie najlepiej rozpocząć po ukończeniu 1. roku życia, zgodnie z zaleceniami Programu Szczepień Ochronnych. Osoby z grup ryzyka zawodowego lub zdrowotnego powinny rozważyć szczepienie niezależnie od wieku.
Tak, szczepionki przeciwko WZW typu A mogą być stosowane w ciąży, jeśli istnieją wyraźne wskazania medyczne. Ponieważ są to szczepionki inaktywowane, nie stanowią zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Zaleca się jednak, aby szczepienie wykonywać w II lub III trymestrze ciąży, chyba że ryzyko zakażenia jest wysokie i wymaga natychmiastowego szczepienia. Karmienie piersią również nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko WZW typu A.
Nie, monowalentna szczepionka przeciwko WZW typu A chroni wyłącznie przed zakażeniem wirusem HAV, który powoduje WZW typu A. Nie zapewnia ochrony przed innymi wirusami hepatotropowymi, takimi jak HBV (powodujący WZW typu B) czy HCV (powodujący WZW typu C). Istnieją jednak szczepionki skojarzone (np. Twinrix), które chronią jednocześnie przed WZW typu A i B. Warto podkreślić, że obecnie nie ma szczepionki przeciwko WZW typu C.
Odporność po pełnym cyklu szczepienia przeciwko WZW typu A (2 dawki) jest długotrwała, najprawdopodobniej utrzymuje się przez całe życie. Badania przeprowadzone wśród osób zaszczepionych wykazały, że ochronne miano przeciwciał utrzymuje się przez co najmniej 20-30 lat po szczepieniu. Modele matematyczne sugerują, że nawet po 40 latach od szczepienia ponad 97% zaszczepionych osób nadal posiada ochronny poziom przeciwciał. Dlatego też obecnie nie zaleca się podawania dawek przypominających.
Skuteczność szczepionki przeciwko WZW typu A po pełnym cyklu szczepienia (2 dawki) wynosi 94-100%. Oznacza to, że prawie wszystkie zaszczepione osoby są chronione przed zachorowaniem. Ryzyko zachorowania po szczepieniu jest niezwykle niskie, ale teoretycznie możliwe. Jeśli jednak taka sytuacja zdarzy się, przebieg choroby będzie zazwyczaj łagodniejszy niż u osoby nieszczepionej.
Warto pamiętać, że pełna ochrona rozwija się dopiero po podaniu drugiej dawki szczepionki. Po pierwszej dawce ochrona jest niepełna i może wynosić 80-98%, w zależności od wieku i stanu układu odpornościowego osoby szczepionej.
Nie, szczepionki przeciwko WZW typu A dostępne w Polsce zawierają inaktywowany (zabity) wirus HAV, który nie może wywołać choroby. Nie ma więc ryzyka, że szczepienie spowoduje WZW typu A. Niekiedy po szczepieniu mogą wystąpić łagodne działania niepożądane, takie jak ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, a także drażliwość, ból głowy czy zmęczenie, ale objawy te ustępują samoistnie w ciągu 1-3 dni i nie mają związku z chorobą.
