Adacel Polio to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce, toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca oraz inaktywowany wirus polio. Jest stosowana w celu wzmocnienia ochrony przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (kokluszowi) u dzieci w wieku od 4 lat, u nastolatków i dorosłych po pełnym cyklu szczepienia podstawowego. Lek jest dostępny na receptę.
Boostrix Polio to szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia przypominającego (tzw. booster) osób w wieku od 4 lat. Szczepionka nie jest wskazana do szczepienia podstawowego. Jest dostępna na receptę.
Dultavax to szczepionka przeciw tężcowi i błonicy, która jest dostępna na receptę1. Jest to szczepionka skojarzona wskazana u osób dorosłych jako dawka przypominająca, po wcześniejszym szczepieniu przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis. Szczepionka ta jest przeznaczona dla osób dorosłych, ale w wyjątkowych przypadkach może być podana dzieciom po ukończeniu 6 roku życia i starszym jako dawka przypominająca.
Hexacima to szczepionka złożona, która zawiera szczepy bakterii oraz wirusów uczących organizm odporności na krztusiec, błonicę, tężec, wirusowe zapalenie typu B, poliomyelitis oraz Haemophilus influenzae typu B. Stosuje się ją u dzieci w wieku od sześciu tygodni do dwóch lat. Szczepionkę Hexacima stosuje się w podaniu domięśniowym – dziecko jest szczepione w ramię lub górną część nogi. Jest dostępna na receptę.
Imovax Polio to szczepionka przeciwko poliomyelitis (chorobie Heinego-Medina), która jest stosowana do immunizacji przeciwko wirusom polio typu 1, 2 i 3. Szczepionka ta jest stosowana w celu zapobiegania paraliżowi spowodowanemu przez wirusy polio. Jest to szczepionka inaktywowana, co oznacza, że zawiera “zabite” wirusy, które nie mogą powodować choroby. Imovax Polio jest dostępny na receptę. Wskazania do stosowania to profilaktyka poliomyelitis u dzieci i dorosłych. Pamiętaj jednak, że przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku powinieneś skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Infanrix hexa to skojarzona szczepionka stosowana u dzieci w celu zapobiegania sześciu chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, poliomyelitis i zakażeniom wywoływanym przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka jest przeznaczona do szczepienia pierwotnego i uzupełniającego niemowląt i dzieci. Jest dostępna na receptę.
Infanrix-IPV to szczepionka stosowana u dzieci w celu zapobiegania błonicy, tężcowi, krztuścowi oraz poliomyelitis. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny krztuśca oraz inaktywowany wirus polio. Jest zalecana do czynnego uodporniania dzieci od 2. miesiąca życia. Lek ten jest dostępny na receptę.
Infanrix-IPV + Hib to szczepionka stosowana u dzieci w celu zapobiegania błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis oraz zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typu b. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny krztuśca, inaktywowany wirus polio oraz polisacharyd otoczkowy Haemophilus influenzae typu b. Jest zalecana do czynnego uodporniania dzieci od 2. miesiąca życia. Lek ten jest dostępny na receptę.
Pentaxim to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis i zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową), inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3) oraz polisacharyd otoczkowy Haemophilus influenzae typ b. Szczepienie pierwotne obejmuje podanie 3 dawek w pierwszym roku życia (2., 3–4., 5–6. miesiąc życia) oraz dawkę uzupełniającą w 16–18. miesiącu życia. Lek jest dostępny na receptę.
Tetraxim to szczepionka stosowana do ochrony przed błonicą, tężcem, krztuścem i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia pierwotnego i uzupełniającego dla niemowląt i dzieci od ukończenia 2. miesiąca życia. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową) oraz inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3). Tetraxim jest dostępny na receptę.
Polio, znane również jako choroba Heinego-Medina lub ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis), to wysoce zakaźna choroba wirusowa, która przez wieki była jedną z najbardziej przerażających chorób dziecięcych na świecie. Wywoływana przez trzy typy wirusa polio z rodziny Picornaviridae, choroba ta atakuje układ nerwowy, prowadząc w najcięższych przypadkach do trwałych porażeń, niepełnosprawności, a nawet śmierci. Przed wprowadzeniem skutecznych szczepionek w latach 50. XX wieku, epidemie polio regularnie paraliżowały tysiące osób, głównie dzieci, pozostawiając je z trwałymi deformacjami ciała. Dzięki globalnym wysiłkom szczepiennym, choroba została wyeliminowana w większości krajów świata, w tym w Polsce, gdzie ostatni rodzimy przypadek odnotowano w 1984 roku. Obecnie dziki wirus polio występuje endemicznie jedynie w Afganistanie i Pakistanie, jednak zagrożenie nawrotem choroby wciąż istnieje, dlatego powszechne szczepienia pozostają niezbędnym elementem ochrony zdrowia publicznego.
Poliomyelitis, znane także jako choroba Heinego-Medina, to ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirusa polio, który atakuje układ nerwowy człowieka. Nazwa choroby pochodzi od greckich słów „polios” (szary) i „myelos” (rdzeń kręgowy), co odnosi się do charakterystycznego zajęcia szarej substancji rdzenia kręgowego występującego w najbardziej zaawansowanych przypadkach. Alternatywna nazwa „choroba Heinego-Medina” upamiętnia dwóch pionierów badań nad tą chorobą: niemieckiego lekarza Jacoba Heinego, który w 1840 roku opublikował pierwszą szczegółową monografię na temat polio, oraz szwedzkiego pediatrę Karla Oskara Medina, który w późnych latach XIX wieku udokumentował zakaźny charakter choroby.
Wirus polio występuje w trzech typach serologicznych (1, 2 i 3), które różnią się nieznacznie budową antygenową. Typ 1 był najbardziej rozpowszechniony i niebezpieczny, powodując najcięższe epidemie i przypadki porażenia. Dzięki globalnym wysiłkom szczepiennym, typy 2 i 3 zostały już wyeliminowane na świecie (odpowiednio w 2015 i 2019 roku), a typ 1 występuje obecnie endemicznie tylko w dwóch krajach – Afganistanie i Pakistanie.
Choroba ta atakowała przede wszystkim dzieci, choć mogła również stanowić zagrożenie dla młodzieży i dorosłych. W swoich najcięższych postaciach, polio mogło prowadzić do trwałych porażeń, deformacji ciała lub nawet śmierci na skutek niewydolności oddechowej.
Historia polio sięga czasów starożytnych, choć trudno znaleźć jednoznaczne dowody w zachowanych zapisach historycznych. Najstarsze możliwe przedstawienie polio datuje się na egipski stel z XVIII dynastii (1580-1350 p.n.e.), ukazujący kapłana z atroficzną, zdeformowaną kończyną dolną – cechą charakterystyczną dla przebytego porażenia.
Pierwszym dobrze udokumentowanym opisem polio był przypadek szkockiego pisarza Waltera Scotta, który w dzieciństwie zachorował na chorobę powodującą paraliż nogi. W 1789 roku angielski lekarz Michael Underwood opisał „osłabienie kończyn dolnych” po przebytej ciężkiej infekcji, co prawdopodobnie było jednym z pierwszych medycznych opisów polio.
Przełomowy moment w badaniach nad polio nastąpił w 1840 roku, gdy niemiecki lekarz Jacob Heine opublikował monografię, w której opisał 29 przypadków pacjentów z wiotkim porażeniem, różniącym się od innych znanych chorób neurologicznych. W 1887 roku, gdy polio zaczęło przybierać rozmiary epidemii w Europie i Stanach Zjednoczonych, szwedzki pediatra Karl Oskar Medin przeprowadził szczegółową analizę choroby, wskazując na jej zakaźny charakter.
W 1908 roku Karl Landsteiner i Erwin Popper udowodnili wirusowe podłoże polio, a w latach 30. XX wieku udało się wyodrębnić trzy typy wirusa. Największe epidemie polio miały miejsce w pierwszej połowie XX wieku, szczególnie w krajach rozwiniętych, gdzie choroba zbierała tragiczne żniwo wśród dzieci i młodzieży.
Przełom w walce z polio nastąpił w latach 50. XX wieku, gdy Jonas Salk opracował pierwszą inaktywowaną szczepionkę przeciwko polio (IPV), a kilka lat później Albert Sabin wprowadził doustną szczepionkę zawierającą żywe, atenuowane wirusy (OPV). Szczególną rolę w rozwoju szczepionek odegrał także polski wirusolog Hilary Koprowski, który jako pierwszy opracował doustną szczepionkę przeciwko polio i w 1950 roku przeprowadził pierwsze próby kliniczne.
W Polsce polio najsilniej uderzyło w latach 50. XX wieku, kiedy co roku notowano 1,7-3 tys. przypadków zachorowań. Najtrudniejszy był rok 1958, gdy doszło do 6 tys. zachorowań. Epidemię przerwała szczepionka, którą zaczęto podawać na szeroką skalę w 1959 roku. Ostatni przypadek polio w Polsce zarejestrowano w 1984 roku.
Wirus polio przenosi się głównie drogą fekalno-oralną (pokarmową), dlatego choroba ta była często nazywana „chorobą brudnych rąk”. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez:
Rzadziej transmisja następuje drogą kropelkową, gdy wirus przenosi się podczas kaszlu lub kichania osoby zakażonej.
Wirus polio charakteryzuje się dużą odpornością na czynniki zewnętrzne – może przetrwać w wodzie do 14 dni, a w temperaturze pokojowej na różnych powierzchniach nawet przez kilka tygodni. Jest również odporny na działanie wielu środków dezynfekujących.
Po przedostaniu się do organizmu, wirus namnaża się najpierw w nabłonku jelit, a następnie zajmuje okoliczne węzły chłonne. U niektórych osób dochodzi do wiremii, czyli przedostania się wirusa do krwiobiegu, skąd może dotrzeć do ośrodkowego układu nerwowego, powodując najbardziej niebezpieczne skutki choroby.
Okres zakaźności pacjenta jest najwyższy na kilka dni przed wystąpieniem objawów i utrzymuje się do około 6 tygodni po ich pojawieniu się. Szczególnie niebezpieczni są bezobjawowi nosiciele, którzy mogą nieświadomie rozprzestrzeniać wirusa w populacji.
Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia to przede wszystkim:
Zakażenie wirusem polio może przebiegać w różny sposób, od postaci bezobjawowej po ciężką chorobę z porażeniami. Wyróżnia się następujące postacie kliniczne:
Około 70-90% zakażeń przebiega bezobjawowo. Osoby zakażone nie odczuwają żadnych dolegliwości, ale mogą wydalać wirusa z kałem, stanowiąc źródło zakażenia dla innych.
Około 4-8% zakażeń ma postać poronną, przypominającą grypę lub infekcję żołądkowo-jelitową. Objawy pojawiają się zwykle po 3-6 dniach od zakażenia i mogą obejmować:
Objawy te zazwyczaj ustępują samoistnie po kilku dniach, bez pozostawienia trwałych następstw.
Najcięższa postać choroby, występująca u około 0,5-1% zakażonych, charakteryzuje się zajęciem układu nerwowego. Początkowo objawy są podobne do polio poronnego, ale po kilku dniach (7-14 dni od zakażenia) dochodzi do:
Porażenia rozwijają się zwykle w ciągu 48 godzin i są niesymetryczne. Mogą dotyczyć różnych grup mięśniowych, w zależności od lokalizacji uszkodzeń w układzie nerwowym. W najcięższych przypadkach dochodzi do porażenia mięśni oddechowych, co może prowadzić do niewydolności oddechowej i zgonu.
W zależności od umiejscowienia zmian chorobowych, polio porażenne można podzielić na trzy postacie:
Polio może prowadzić do szeregu poważnych powikłań, zarówno ostrych jak i długoterminowych:
Szczególnym powikłaniem jest zespół post-polio (PPS – post-polio syndrome), który może rozwinąć się u osób, które przebyły porażenną postać choroby, nawet po 15-40 latach od ostrej fazy. Występuje u około 25-40% ozdrowieńców i charakteryzuje się:
Mechanizm powstawania zespołu post-polio nie jest w pełni wyjaśniony, ale uważa się, że jest związany z przedwczesnym starzeniem się i obumieraniem neuronów ruchowych, które przetrwały początkowe zakażenie, a także z reakcjami immunologicznymi.
Diagnoza polio opiera się na:
Niestety, nie istnieje specyficzne leczenie przyczynowe polio. Terapia ma charakter objawowy i wspierający, mający na celu łagodzenie objawów i zapobieganie powikłaniom:
Najskuteczniejszą metodą walki z polio pozostaje jednak profilaktyka poprzez szczepienia, które przyczyniły się do drastycznego spadku liczby przypadków choroby na całym świecie.
Szczepienia przeciwko polio są najskuteczniejszą metodą zapobiegania tej chorobie. Na przestrzeni lat opracowano dwa główne rodzaje szczepionek:
W przeszłości stosowano szczepionkę doustną zawierającą wszystkie trzy typy wirusa (tOPV), jednak obecnie w wielu krajach zastąpiono ją szczepionką dwuwalentną (bOPV), zawierającą tylko typy 1 i 3, po globalnym wyeliminowaniu dzikiego wirusa typu 2.
W Polsce szczepienie przeciwko polio jest obowiązkowe i bezpłatne. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, schemat szczepienia podstawowego obejmuje:
W Polsce stosuje się wyłącznie inaktywowaną szczepionkę IPV, która może być podawana jako szczepionka pojedyncza lub w formie szczepionek skojarzonych, zawierających również komponenty przeciwko innym chorobom (np. błonicy, tężcowi, krztuścowi).
W Polsce dostępne są następujące preparaty zawierające komponent przeciwko polio:
Szczepionki przeciwko polio są uważane za bardzo bezpieczne. Po szczepieniu IPV mogą wystąpić łagodne działania niepożądane, takie jak:
Doustna szczepionka OPV (nie stosowana obecnie w Polsce) wiąże się z bardzo rzadkim ryzykiem wystąpienia porażenia związanego ze szczepionką (VAPP) – około 2-4 przypadków na milion podanych dawek.
W 1988 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia przyjęło rezolucję o globalnej eradykacji polio do 2000 roku. W tym celu powołano Światową Inicjatywę na rzecz Eradykacji Polio (GPEI), kierowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Rotary International, amerykańskie Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC), UNICEF oraz Fundację Billa i Melindy Gatesów.
Od czasu rozpoczęcia inicjatywy, osiągnięto spektakularne sukcesy:
Mimo znaczących postępów, całkowita eradykacja polio napotyka na pewne wyzwania:
W odpowiedzi na napotykane wyzwania, GPEI wprowadziła nowe strategie:
Całkowita eradykacja polio byłaby drugim przypadkiem w historii, po ospie prawdziwej, całkowitego wyeliminowania choroby zakaźnej człowieka dzięki szczepieniom.
Tak, dzikie wirusy polio typu 1 wciąż występują endemicznie w Afganistanie i Pakistanie. Dodatkowo, w niektórych krajach o niskim poziomie wyszczepienia zdarzają się ogniska wywołane przez szczepionkopochodne wirusy polio (cVDPV).
Osoby w pełni zaszczepione przeciwko polio mają bardzo wysoką ochronę przed chorobą. Szczepionka IPV zapewnia niemal 100% ochronę przed porażeniami, jednak teoretycznie może dojść do zakażenia jelitowego (bez objawów klinicznych) u osoby, która miała kontakt z dzikim wirusem lub szczepionkowym wirusem wydalonym przez inną osobę.
Pełne szczepienie podstawowe (trzy dawki IPV) plus dawka przypominająca zapewniają długotrwałą, prawdopodobnie dożywotnią ochronę przed polio. W przypadku ryzyka ekspozycji (np. podróży do krajów endemicznych) po 10 latach można rozważyć podanie dodatkowej dawki przypominającej.
Nie istnieje specyficzne leczenie polio. Leczenie ma charakter objawowy i wspierający. W przypadku porażeń, może dojść do częściowej poprawy funkcji mięśni w okresie rekonwalescencji, ale ciężkie porażenia często pozostają na całe życie.
Tak, choć polio jest często kojarzone z dziećmi, dorośli również mogą zachorować. Co więcej, ryzyko wystąpienia porażennej postaci choroby wzrasta z wiekiem – u dorosłych ryzyko to jest wyższe niż u dzieci.
Wirus polio jest dość odporny na warunki środowiskowe. Może przetrwać w wodzie do 14 dni, a w warunkach laboratoryjnych, na różnych powierzchniach, nawet przez kilka tygodni. Jest odporny na wiele środków dezynfekujących, ale wrażliwy na wysoką temperaturę i promieniowanie UV.
Niektóre kraje, szczególnie te w których niedawno wystąpiły przypadki polio, mogą wymagać potwierdzenia szczepienia przeciwko polio dla podróżnych przybywających z krajów, gdzie polio wciąż występuje. Zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi, mogą to być m.in. Afganistan, Pakistan, niektóre kraje Afryki i Bliskiego Wschodu. Przed podróżą warto sprawdzić aktualne wymagania.
