Wodorotlenek magnezu – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Wodorotlenek magnezu – jedna z nieorganicznych soli magnezu, pierwiastka zaliczanego do makroelementów – substancji niezbędnych w organizmie człowieka. Magnez bierze udział w wielu procesach biochemicznych, a także jest materiałem budulcowym zębów i kości. Odpowiada m.in. za regulację ciśnienia i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Wodorotlenek magnezu stosuje się w lekach zobojętniających nadkwasotę. Wskazaniem do stosowania leku jest zgaga, niestrawność, nieżyt żołądka. Wodorotlenek magnezu stosuje się również pomocniczo w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
Wodorotlenek magnezu występuje zawsze w połączeniu z wodorotlenkiem glinu w postaci tabletek i zawiesiny doustnej. Lek stosuje się zazwyczaj kilka razy dziennie, w razie potrzeby.
Możliwe działania niepożądane: wynikają najczęściej z połączenia wodorotlenku magnezu z wodorotlenkiem glinu. Stosowanie leku może powodować biegunkę, zaparcia, nudności, wymioty oraz jasne zabarwienie stolca.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Wodorotlenek magnezu – kompleksowy przewodnik po substancji czynnej w lekach zobojętniających
Wodorotlenek magnezu (Magnesii hydroxidum) to jeden z najważniejszych składników nowoczesnych leków zobojętniających kwas żołądkowy. Ta nieorganiczna substancja czynna o wzorze chemicznym Mg(OH)₂ odgrywa kluczową rolę w leczeniu dolegliwości związanych z nadkwaśnością żołądka, stanowiąc podstawę terapii milionów pacjentów na całym świecie. Jako biały, drobnokrystaliczny proszek o słabo alkalicznym odczynie, wodorotlenek magnezu wykazuje unikalne właściwości farmakologiczne, które czynią go niezastąponym w medycynie gastroenterologicznej. Jego działanie opiera się na prostej, ale skutecznej reakcji chemicznej z kwasem solnym w żołądku, prowadzącej do neutralizacji nadmiaru kwasu i łagodzenia objawów zgagi, refluksu oraz niestrawności. Co więcej, substancja ta wykazuje również właściwości przeczyszczające, co czyni ją wszechstronnym narzędziem terapeutycznym. Historia medycznego zastosowania wodorotlenku magnezu sięga początku XIX wieku, kiedy to w 1829 roku Sir James Murray zastosował „condensed solution of fluid magnesia” w leczeniu dolegliwości żołądkowych u Markiza Anglesey, Namiestnika Irlandii.
Charakterystyka chemiczna i farmakologiczna wodorotlenku magnezu
Wodorotlenek magnezu to nieorganiczny związek chemiczny magnezu z grupy wodorotlenków, który w temperaturze pokojowej jest substancją stałą, drobnokrystaliczną o białej barwie, bardzo słabo rozpuszczalną w wodzie. W 100 gramach wody rozpuszcza się zaledwie 4,8×10⁻⁴ g Mg(OH)₂, nie jest żrący i daje odczyn słabo alkaliczny o pH w zakresie 9,5–10,5.
Substancja występuje naturalnie jako minerał brucyt, ale w medycynie wykorzystuje się jej syntetyczną postać. Wodorotlenek magnezu jest związkiem nieorganicznym występującym naturalnie jako minerał brucyt, który może być używany jako środek zobojętniający lub przeczyszczający w postaci doustnej zawiesiny płynnej lub tabletek do żucia.
Masa cząsteczkowa wodorotlenku magnezu wynosi około 58,3 g/mol, obliczona przez zsumowanie masy atomowej magnezu (24,305 g/mol) z dwoma jonami wodorotlenkowymi (po 17,008 g/mol każdy).
Mechanizm działania wodorotlenku magnezu
Działanie zobojętniające
Głównym działaniem wodorotlenku magnezu jest wiązanie kwasu solnego, czyli jego zobojętnienie. Wodorotlenek magnezu nie ma bezpośredniego wpływu na produkcję kwasu solnego – działa jedynie na wytworzony kwas. Jako środek zobojętniający, wodorotlenek magnezu neutralizuje kwas żołądkowy przez reakcję z kwasem solnym w żołądku, tworząc chlorek magnezu i wodę.
Reakcja chemiczna przebiega według wzoru: Mg(OH)₂ + 2HCl → MgCl₂ + 2H₂O
Skutkiem wiązania kwasu solnego jest wzrost pH w żołądku i dzięki temu łagodzenie objawów zgagi, refluksu oraz nadkwaśności. Działanie to jest możliwe dzięki wiązaniu jonów H+. Zobojętnienie HCl prowadzi również do częściowej inaktywacji pepsyny.
Działanie przeczyszczające
Jako środek przeczyszczający, wodorotlenek magnezu działa przez zwiększenie efektu osmotycznego w jelitach i przyciąganie wody. To powoduje rozszerzenie okrężnicy, co skutkuje zwiększeniem ruchów perystaltycznych i wypróżnianiem.
Jony Mg²⁺ są słabo wchłaniane z przewodu pokarmowego, więc przyciągają wodę z otaczających tkanek przez osmozę. To nie tylko zwiększa zawartość wody, zmiękczając stolec, ale także zwiększa objętość stolca w jelicie, co naturalnie stymuluje motorykę jelitową.
Wskazania do stosowania
Wodorotlenek magnezu znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum dolegliwości żołądkowo-jelitowych:
Podstawowe wskazania
- Nieżyt żołądka
- Zarzucanie wsteczne treści żołądka do przełyku w przebiegu przepukliny rozworu przełykowego przepony
- Niestrawność, zgaga z powodu nadkwaśności
- Refluksowe zapalenie przełyku
Zastosowanie pomocnicze
- Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- Zapalenie błony śluzowej przełyku i żołądka
- Okazjonalne zaparcia u dzieci i dorosłych w krótkim okresie
Leczenie farmakologiczne schorzeń z nadkwaśnością
W terapii schorzeń związanych z nadkwaśnością żołądka stosuje się różnorodne substancje czynne, które można podzielić na kilka głównych grup:
Środki zobojętniające (antacida)
- Wodorotlenek magnezu – szybko neutralizuje kwas, działa przeczyszczająco
- Wodorotlenek glinu – długotrwale neutralizuje kwas, może powodować zaparcia
- Węglan wapnia – skuteczny zobojętniacz z długotrwałym działaniem
- Wodorowęglan sodu – szybkie działanie, ale krótkotrwałe
Inhibitory pompy protonowej (PPI)
- Omeprazol – zmniejsza produkcję kwasu żołądkowego
- Pantoprazol – długotrwałe hamowanie wydzielania kwasu
- Lansoprazol – skuteczny w leczeniu refluksu
Antagoniści receptorów histaminowych H₂
- Ranitydin – redukuje wydzielanie kwasu żołądkowego
- Famotydyna – długotrwałe działanie przeciwwrzodowe
- Cimetydyna – pierwsze z tej grupy leków
Wodorotlenek magnezu jest najczęściej stosowany w preparatach złożonych łącznie z mniej zasadowym wodorotlenkiem glinu, który działa słabo zobojętniająco, ale bardziej długotrwale.
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie tabletek
Standardowe dawkowanie tabletek wynosi 1-2 tabletki (400-800 mg wodorotlenku magnezu) przyjmowane po posiłku lub w momencie wystąpienia bólu, z zaleceniem ssania lub żucia dla optymalnego działania.
Dawkowanie zawiesiny
- Jako środek zobojętniający: 400-800 mg przyjmowane do czterech razy dziennie
- Jako środek przeczyszczający: 2-4 łyżki stołowe (30-60 ml) płynnego wodorotlenku magnezu
Wodorotlenek magnezu zazwyczaj powoduje wypróżnienie w ciągu 30 minut do 6 godzin po przyjęciu.
Popularne preparaty zawierające wodorotlenek magnezu
| Nazwa preparatu |
Skład |
Postać |
Dawka wodorotlenku magnezu |
| Maalox |
Wodorotlenek glinu + wodorotlenek magnezu |
Tabletki, zawiesina |
400 mg/tabletka, 40 mg/ml |
| Aflomag |
Wodorotlenek glinu + wodorotlenek magnezu |
Tabletki |
400 mg/tabletka |
| Alumag |
Wodorotlenek glinu + wodorotlenek magnezu |
Tabletki |
Zawartość zmienna |
| Mylanta |
Kompleksowy preparat z wodorotlenkiem magnezu |
Zawiesina, tabletki |
Według producenta |
Farmakokinetyka
Wchłanianie i metabolizm
Około 15%-50% wodorotlenku magnezu jest wchłaniane bardzo powoli przez jelito cienkie. Wchłanianie wodorotlenku magnezu jest niewielkie, ma charakter działania miejscowego.
Wydalanie
Magnez jest wydalany z organizmu w postaci soli, między innymi jako nierozpuszczalny węglan oraz rozpuszczalny chlorek. Po podaniu doustnym, do 50% zawiesiny wodorotlenku magnezu może zostać wchłonięte jako jony magnezu przez jelita cienkie, a następnie szybko wydalane w moczu przez nerki.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
- Biegunki, mdłości i wymioty
- Skurcze w obrębie jamy brzusznej
- Zaburzenia gospodarki elektrolitowej
- Jasne zabarwienie kału
Reakcje nadwrażliwości
- Świąd, pokrzywka
- Obrzęk naczynioruchowy
- Reakcje anafilaktyczne
Zaburzenia metaboliczne
Długotrwałe stosowanie może prowadzić do hipermagnezemi, hipofosfatemii oraz zachwiania równowagi elektrolitowej.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na wodorotlenek magnezu
- Ciężka niewydolność nerek
Względne przeciwwskazania
- Zaburzona czynność nerek
- Dzieci poniżej 6 lat
- Pacjenci w podeszłym wieku
- Odwodnienie
Interakcje z innymi lekami
Wodorotlenek magnezu może zmniejszać wchłanianie wielu leków:
- Antybiotyki: fluorochinolony, tetracykliny
- Leki kardiologiczne: digoksyna, chinidyna
- Leki przeciwgrzybicze: ketokonazol
- Bisfosfoniany
- Inhibitory reduktazy HMG-CoA
Zaleca się zachowanie odstępu czasowego minimum 2 godziny (dla fluorochinolonów 4 godziny) między podaniem wodorotlenku magnezu a innymi lekami.
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Ciąża
Wodorotlenek magnezu może być stosowany w ciąży w zalecanych dawkach i przez krótki czas, ale tylko na zalecenie lekarza.
Karmienie piersią
Można stosować podczas karmienia piersią, zalecane są jednak najmniejsze dawki przez najkrótszy czas.
Zastosowania pozamedyczne
Wodorotlenek magnezu znajduje również zastosowanie w:
- Przemyśle kosmetycznym (pasty do zębów, dezodoranty)
- Przemyśle spożywczym (emulgator E528)
- Ochronie przeciwpożarowej
- Oczyszczaniu ścieków
- Przemyśle celulozowo-papierniczym
Jak szybko działa wodorotlenek magnezu?
Jako środek zobojętniający działa niemal natychmiast. Jako przeczyszczający powoduje wypróżnienie w ciągu 30 minut do 6 godzin.
Czy można długotrwale stosować wodorotlenek magnezu?
Nie zaleca się stosowania dłużej niż 7 dni bez konsultacji z lekarzem ze względu na ryzyko zaburzeń elektrolitowych.
Czy wodorotlenek magnezu jest bezpieczny dla dzieci?
U dzieci poniżej 6 lat należy zachować szczególną ostrożność, szczególnie przy zaburzeniach czynności nerek lub odwodnieniu.
Jakie są najczęstsze skutki uboczne?
Najczęściej występują biegunki, nudności, skurcze brzucha oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej.
Czy można przyjmować z innymi lekami?
Należy zachować odstęp czasowy minimum 2 godziny (dla fluorochinolonów 4 godziny) między podaniem innych leków.
Kiedy skontaktować się z lekarzem?
Przy wystąpieniu ciężkiej biegunki, objawów alergicznych, objawów hipermagnezemi lub braku poprawy po kilku dniach.
Czy wpływa na prowadzenie pojazdów?
Wodorotlenek magnezu nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów ani obsługiwania maszyn.
Jak przechowywać preparaty?
W temperaturze poniżej 25°C, w suchym miejscu, z dala od światła i w miejscu niedostępnym dla dzieci.
Bibliografia
- Betto P, Macchiavello L, Pistenma C, Bruzzone M, Ferro A, Barilli A, Moscatelli MG. [Effects of the administration of magnesium hydroxide on gastric acidity in health volunteers]. Minerva Gastroenterol Dietol. 1992;38(1):1-5. PMID: 1391145
- Decktor DL, Robinson M, Maton PN, Lanza FL, Gottlieb S. Effects of Aluminum/Magnesium Hydroxide and Calcium Carbonate on Esophageal and Gastric pH in Subjects with Heartburn. Am J Ther. 1995;2(8):546-552. DOI: 10.1097/00045391-199508000-00006 PMID: 11854825