Witamina B2 – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Witamina B2 – zwana również ryboflawiną, należy do witamin z grupy B. W organizmie odpowiada m.in. za prawidłowe funkcjonowanie wzroku i układu nerwowego oraz wspomaga działanie układu odpornościowego. Wskazaniem do stosowania ryboflawiny jest profilaktyka i uzupełnienie niedoborów witaminy B2 oraz pomocniczo w zaburzeniach czynności wątroby, żołądka i jelit połączonych z biegunką, po antybiotykoterapii oraz w przewlekłych i wyniszczających chorobach (m.in. nadczynność tarczycy, cukrzyca).
Niedobór witaminy B2 może objawiać się zmianami w kącikach jamy ustnej, zmianami zapalnymi na skórze, trądzikiem, suchością skóry, zawrotami głowy, zmęczeniem, bólami mięśni, łatwym męczeniem się oczu oraz łzawieniem.
Witaminę B2 znajdziemy w wielu produktach żywnościowych zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Produkty bogate w ryboflawinę to nabiał, tłuste sery, wątróbka wieprzowa, ryby (łosoś, makrela), awokado, drożdże, orzechy. Zdrowa, zbilansowana dieta nie doprowadzi do niedoborów witaminy B2.
Możliwe działania niepożądane: występują bardzo rzadko i dotyczą najczęściej przewodu pokarmowego (nudności, wymioty) oraz skóry (wysypka, pokrzywka, świąd).
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Witamina B2 (Ryboflawina) – przewodnik po kluczowej witaminie metabolizmu energetycznego
Witamina B2, znana również jako ryboflawina, to jeden z najbardziej fundamentalnych składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Ta rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B odgrywa kluczową rolę w produkcji energii komórkowej, funkcjonowaniu układu nerwowego oraz utrzymaniu zdrowia skóry i oczu. Odkryta w 1933 roku przez Richarda Kuhna, ryboflawina od dziesięcioleci pozostaje w centrum uwagi badaczy medycznych ze względu na swoje wszechstronne działanie prozdrowotne. Charakterystyczny żółty kolor ryboflawiny sprawił, że znalazła ona zastosowanie nie tylko w medycynie, ale również w przemyśle spożywczym jako naturalny barwnik E101. Niedobory tej witaminy mogą prowadzić do szeregu poważnych zaburzeń zdrowotnych, od charakterystycznych zajadów w kącikach ust po problemy z wzrokiem i funkcjonowaniem układu nerwowego.
Budowa chemiczna i właściwości ryboflawiny
Witamina B2 jest organicznym związkiem chemicznym składającym się z rybitolu i flawiny. Jej charakterystyczna budowa molekularna umożliwia pełnienie funkcji koenzymatycznych w organizmie, co czyni ją niezbędną dla prawidłowego przebiegu licznych procesów biochemicznych.
Ryboflawina ma bardzo intensywną żółtą barwę, co sprawia, że często stosowana jest jako barwnik do żywności (E101). Ta właściwość fizyczna wynika z obecności układu flawinowego w strukturze molekuły, który odpowiada za absorpcję światła w określonym zakresie długości fal.
Ważną cechą ryboflawiny jest jej wrażliwość na światło – ryboflawina jest wrażliwa na światło, zasadowe środowisko, ale nie na działanie wysokich temperatur, co sprawia, że obróbka cieplna żywności nie prowadzi do jej strat w produkcie. Ta właściwość ma istotne znaczenie praktyczne przy przygotowywaniu i przechowywaniu żywności.
Mechanizm działania i funkcje biochemiczne
Udział w metabolizmie energetycznym
Witamina B2 wchodzi w skład dwóch koenzymów mających szczególnie ważny udział w produkcji energii. Główne formy aktywne ryboflawiny to:
- FMN (mononukleotyd flawinowy) – powstały wskutek fosforylacji ryboflawiny
- FAD (dinukleotyd flawinoadeninowy) – powstały wskutek reakcji FMN z ATP
Witamina B2 jest istotnym składnikiem wytwarzania energii w mitochondriach. To kofaktor zarówno w cyklu Krebsa, jak i łańcuchu oddechowym – miejscach produkcji energii ATP w mitochondriach. Szczególnie istotny jest jej udział w funkcjonowaniu kompleksów I i II łańcucha oddechowego, gdzie witamina B2 (w formie FMN oraz FAD) uczestniczy w przenoszeniu elektronów w kompleksach I oraz II łańcucha oddechowego.
Właściwości antyoksydacyjne
Ryboflawina posiada właściwości przeciwutleniające. Wykazano, że zmniejsza ona uszkodzenie niedokrwienne i peroksydację lipidów, oraz wpływa na wzrost aktywności antyoksydacyjnych enzymów (dysmutaza ponadtlenkowa i peroksydaza glutationowa). Jest także kofaktorem enzymu – reduktazy glutationowej, który przekształca utleniony glutation w jego formę zredukowaną (aktywną).
Funkcje fizjologiczne w organizmie
Układ nerwowy
Jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, ponieważ wpływa na produkcję ważnych neuroprzekaźników – dopaminy, serotoniny i kwasu amino-masłowego. Witamina B2 odgrywa ważną rolę w metabolizmie neuroprzekaźników oraz ochronie układu nerwowego przed stresem oksydacyjnym.
Wzrok i zdrowie oczu
Witamina B2 odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu narządu wzroku, jej brak może wywołać światłowstręt. Uczestniczy w transporcie tlenu wewnątrz soczewki oka, dlatego zapobiega rozwojowi takich schorzeń jak zaćma. Ryboflawina odgrywa ważną rolę w zdrowiu oczu, chroniąc przed zaćmą i innymi zaburzeniami wzroku poprzez udział w ochronie przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.
Skóra i błony śluzowe
Witamina B2 spełnia szereg istotnych funkcji w organizmie człowieka. Do jej zadań należy między innymi: wpływ na właściwe funkcjonowanie błon śluzowych, dróg oddechowych, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry. Ryboflawina wspiera zdrowie skóry, włosów i paznokci, a także utrzymuje prawidłowy stan błon śluzowych, zapobiegając ich stanom zapalnym i wspierając procesy regeneracyjne.
Układ krwionośny
Witamina B2 ma udział w produkcji erytrocytów (krwinek czerwonych) oraz pomaga w utrzymaniu prawidłowego stanu czerwonych krwinek i przyczynia się do prawidłowego metabolizmu żelaza. Te funkcje są szczególnie istotne dla zapobiegania niedokrwistości i utrzymania prawidłowego transportu tlenu w organizmie.
Naturalne źródła witaminy B2
Witamina B2 (ryboflawina) jest zaliczana do flawin, czyli żółtych barwników i obecna jest w mleku i jego przetworach (laktoflawina), w jajkach (owoflawina), oraz w produktach zbożowych z pełnego przemiału. Jej dobrym źródłem są także wątróbka.
Produkty odzwierzęce (najbogate źródła):
- Podroby: wątroba, serce, nerki
- Produkty mleczne: sery twarogowe, dojrzewające, mleko, jogurt, kefir
- Jaja: szczególnie żółtka
- Mięso: drobiowe, wieprzowe
- Ryby: łosoś, pstrąg, makrela
Produkty roślinne:
- Warzywa: brokuły, brukselka, szpinak, zielone części warzyw
- Nasiona strączkowe: fasola, groch, soja
- Orzechy: migdały, orzechy włoskie
- Drożdże: drożdże spożywcze
- Produkty zbożowe: pełnoziarniste pieczywo, wzbogacane płatki śniadaniowe
Zapotrzebowanie na witaminę B2
Według norm opracowanych przez Instytut Żywności i Żywienia rekomendowana ilość przyjętej na dobę witaminy B2 u kobiet wynosi 1,1 mg, natomiast u mężczyzn 1,3 mg.
Szczegółowe zalecenia według wieku i płci:
Grupa wiekowa |
Zalecane dzienne spożycie |
Niemowlęta (0-6 miesięcy) |
0,5 mg |
Dzieci (1-3 lata) |
0,8 mg |
Dzieci (4-8 lat) |
1,0 mg |
Chłopcy (9-13 lat) |
1,2 mg |
Dziewczęta (9-13 lat) |
1,0 mg |
Mężczyźni (14+ lat) |
1,3 mg |
Kobiety (14+ lat) |
1,1 mg |
Ciąża |
1,6 mg/d |
Laktacja |
1,8 mg/d |
Zwiększone zapotrzebowanie występuje u:
- Seniorów: wraz z wiekiem dochodzi do zwiększonego ryzyka niedoborów witamin w wyniku pogarszającego się wchłaniania
- Osób aktywnych fizycznie: wykorzystanie ryboflawiny przez organizm wzrasta w przypadku wzmożonej aktywności
- Osób żyjących w stresie: Przewlekły stres może prowadzić do zwiększonej produkcji hormonów stresu
- Osób z chorobą alkoholową
Niedobór witaminy B2 – objawy i konsekwencje
Niedobór witaminy B2 (ryboflawiny) wywołuje charakterystyczne objawy związane ze zmianami skórnymi, zmianami w obrębie narządu wzroku oraz w układzie nerwowym.
Objawy niedoboru:
Zmiany skórne i błon śluzowych:
- Zajady w kącikach ust
- Zapalenie skóry, zapalenie języka
- Łojotok
- Pleśniawki
Problemy z oczami:
- Zapalenie spojówek
- Światłowstręt
- Gorsze widzenie w ciemnościach
- Zaczerwienienie oczu
Inne objawy:
- Wypadanie włosów
- Chroniczne zmęczenie
- Zawroty głowy
- Zaburzenia pamięci
- Niedokrwistość
Witamina B2 w leczeniu migreny
Badania kliniczne nad skutecznością
W celu sprawdzenia skuteczności ryboflawiny (witaminy B2) w walce z migrenowymi bólami głowy, podawano ją w dawce 400 mg dziennie przez 6 miesięcy grupie pacjentów – druga, identyczna grupa otrzymywała tak samo wyglądające tabletki zawierające placebo. Wystarczyło to, aby dwukrotnie zmniejszyć liczbę migren.
W starszym badaniu (Boehnke et al., 2008) opublikowanym w European Journal of Neurology, grupa 23 uczestników przyjmowała wysokie dawki (400 mg) ryboflawiny przez 6 miesięcy. Po ukończeniu zgłosili oni, że zarówno liczba, jak i czas trwania migren zmniejszyły się o około 50% po 3–6 miesiącach stosowania suplementu.
W przeglądzie 11 badań klinicznych (Namazi et al., 2015) opublikowanym w International Journal for Vitamin and Nutrition Research stwierdzono, że stosowanie witaminy B2 może zmniejszyć zarówno częstotliwość, jak i czas trwania migreny, bez poważnych skutków ubocznych.
Mechanizm działania przeciwmigrenowego
Badania kliniczne wykazały, że jedną z przyczyn powstawania migreny może być zaburzona przemiana energii w mitochondriach lub podwyższony poziom zużycia energii w tkance mózgowej. Badania sugerują, że ryboflawina zmniejsza częstotliwość i nasilenie ataków migrenowych poprzez poprawę funkcjonowania mitochondriów w komórkach nerwowych.
Po zestawieniu danych badacze ustalili, że osoby cierpiące na chroniczne migreny częściej miały niedobory koenzymu Q10 i ryboflawiny (witaminy B2) niż osoby doświadczających migren epizodycznie.
Wchłanianie i metabolizm witaminy B2
Witamina B2 (ryboflawina) zaczyna wchłaniać się już w żołądku – 15%, pozostała część w górnym odcinku jelita cienkiego. Do prawidłowego wchłaniania niezbędne jest dobre funkcjonowanie wyspecjalizowanego mechanizmu transportowego.
Z diety wchłania się średnio 60% witaminy B2 (ryboflawiny). Jej wchłanianie ogranicza duża dostępność ryboflawiny, dlatego suplementacja dużych dawek preparatami farmaceutycznymi nie ma uzasadnienia.
Mechanizm opiera się na przemianie ryboflawiny w formy fosforanowe, co odbywa się w komórkach błony śluzowej jelit (przemiana do FMN) i w wątrobie (do FAD). Jedna trzecia zapasów ryboflawiny zgromadzona jest w wątrobie.
Wydalanie z organizmu
Witamina B2 (ryboflawina) nie jest magazynowana w tkankach. Ryboflawina wydalana jest z moczem. Okres półtrwania witaminy B2 wynosi 16 dni, jest ona witaminą rozpuszczalną w wodzie, a wydalana jest głównie z moczem, w niewielkich ilościach z żółcią i potem.
Suplementacja witaminy B2
Wskazania do suplementacji
Zgodnie z wytycznymi Zespołu do spraw Suplementów Diety maksymalna ilość ryboflawiny w suplementach diety dedykowanych osobom dorosłym wynosi 40 mg/dobę.
Zazwyczaj witamina B2 podawana jest w postaci suplementów multiwitaminowych lub kompleksu witamin z grupy B. Wskazane jest łączenie witaminy B2 z innymi witaminami z tej grupy, jak B3 (kwas nikotynowy) i B6 (pirydoksyna), ponieważ ryboflawina aktywuje ich działanie.
Dawkowanie w stanach chorobowych
W wyjątkowych przypadkach np. w leczeniu migren witamina B2 podawana jest w dużo większych dawkach 50 – 400 mg. Leczenie musi odbywać się pod kontrolą lekarza.
Dawka zwykle stosowana (dobowa) u dzieci: 3–6mg. Dawka zwykle stosowana (dobowa) u osób dorosłych: 3–9 mg.
Biodostępność różnych form
Doustna suplementacja ryboflawiny ma niską przyswajalność – organizm jest w stanie wykorzystać tylko ok. 15% przyjętej dawki. W formie doustnej przyjmowanie ryboflawiny ma bardzo ograniczoną biodostępność, która jest uwarunkowana stanem układu pokarmowego. Wlewy dożylne witaminy B2 to skuteczny, szybki i 100% biodostępny sposób na uzupełnienie niedoborów.
Bezpieczeństwo stosowania i przedawkowanie
Przedawkowanie witaminy B2 ma dość niskie prawdopodobieństwo, ponieważ jej wchłanianie z przewodu pokarmowego ma ograniczoną możliwość. Bardzo trudno przedawkować witaminę B2 biorąc ją doustnie, ponieważ słaba rozpuszczalność w jelicie chroni przed wchłonięciem niebezpiecznych jej ilości.
Objawy przedawkowania
W określonych przypadkach związanych z nadmiernym spożyciem ryboflawiny może dojść do rozwoju objawów takich jak zmiana zabarwienia moczu na ciemniejszy oraz nudności i wymioty. Może barwić mocz na żółto.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Należy zachować ostrożność podczas stosowania ryboflawiny u osób z niewydolnością nerek, gdyż istnieje ryzyko hiperwitaminozy u tych pacjentów.
Nie należy stosować witaminy B2 (także w skojarzeniu z innymi witaminami) jednocześnie z tetracykliną, a długotrwałe stosowanie innych antybiotyków może zmniejszać działanie witaminy B2.
Interakcje z lekami i innymi substancjami
Czynniki wpływające na wchłanianie
Alkohol i tytoń zmniejszają wchłanianie witaminy B2 z przewodu pokarmowego. Tiazydowe leki moczopędne mogą zwiększać wydalanie witaminy B2 z organizmu.
Niektóre badania wskazują jednak, że witaminy rozpuszczalne w wodzie lepiej zażywać w pewnym odstępie od zjedzenia tłustej potrawy, ponieważ tłuszcz może zaburzyć ich wchłanianie.
Wpływ na badania laboratoryjne
Stosowanie dużych dawek witaminy B2 powoduje, że wyniki niektórych badań laboratoryjnych mogą ulec zaburzeniu: fałszywie zawyżone stężenie amin katecholowych w moczu (metodą fluorymetryczną), fałszywie dodatni wynik badania stężenia urobilinogenu (z zastosowaniem odczynnika Ehrlicha).
Badanie poziomu witaminy B2
Badanie poziomu witaminy B2 w surowicy krwi pomaga ocenić, czy organizm ma odpowiednią ilość tego składnika oraz pozwala zdiagnozować niedobór lub nadmiar.
Materiałem do badanie jest krew. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, ale zaleca się, aby pacjent był na czczo. Wartości referencyjne: 136-470 μg/l.
Poziom witaminy B2 można sprawdzić, wykonując badanie krwi. Przeprowadzenie tego badania nie wymaga specjalnego przygotowania, nie ma konieczności przyjścia na badanie na czczo lub też o określonej porze dnia. Badanie kosztuje 160-240 zł w placówkach prywatnych.
Czy witamina B2 może pomóc w leczeniu migreny?
Tak, badania kliniczne potwierdzają skuteczność witaminy B2 w profilaktyce migreny. Ryboflawina, czyli witamina B2, w dawce 400 mg dziennie jest zalecana przez towarzystwa medyczne jako jeden ze środków zapobiegających migrenie. Stosowanie wysokich dawek (400 mg dziennie) może zmniejszyć częstotliwość i intensywność ataków migrenowych o około 50%.
Jak długo trwa suplementacja witaminy B2, aby zauważyć efekty?
Badania wykazały efekty po 3–6 miesiącach stosowania suplementu. W przypadku leczenia migreny, poprawa może być zauważalna już po kilku tygodniach regularnej suplementacji, ale pełne efekty uwidaczniają się po kilku miesiącach.
Czy można przedawkować witaminę B2?
Witaminę B2 ciężko przedawkować, ponieważ nadmiar wydalany jest z moczem. Jednak bardzo wysokie dawki mogą powodować nudności, wymioty i charakterystyczne ciemnożółte zabarwienie moczu. W praktyce przedawkowanie jest bardzo rzadkie przy doustnym stosowaniu.
Jakie są najlepsze naturalne źródła witaminy B2?
Najbogatszymi źródłami są produkty odzwierzęce, szczególnie podroby (wątroba, nerki), produkty mleczne, jaja i mięso. Spośród produktów roślinnych wyróżniają się brokuły, szpinak, orzechy, nasiona strączkowe i drożdże spożywcze.
Czy witamina B2 może wpływać na kolor moczu?
Tak, może barwić mocz na żółto. Jest to normalne zjawisko przy suplementacji witaminy B2 i nie stanowi powodu do niepokoju. Oznacza to, że organizm wydala nadmiar witaminy, której nie był w stanie wykorzystać.
Kto szczególnie powinien suplementować witaminę B2?
Suplementacja jest szczególnie wskazana u osób starszych, aktywnych fizycznie, w ciąży i laktacji, cierpiących na chroniczny stres, z problemami wchłaniania jelitowego oraz u osób nadużywających alkoholu. Również osoby z częstymi migrenami mogą odnieść korzyści z suplementacji pod kontrolą lekarza.
Czy witamina B2 współdziała z innymi witaminami?
Tak, ryboflawina aktywuje działanie innych witamin z grupy B, jak B3 (kwas nikotynowy) i B6 (pirydoksyna). Dlatego często zaleca się stosowanie kompleksów witamin B zamiast pojedynczych preparatów.
Jak przechowywać produkty bogate w witaminę B2?
Witamina B2 (ryboflawina) jest odporna na wysokie temperatury, dlatego obróbka termiczna (gotowanie) nie wpływa na jej biodostępność. Ulega natomiast inaktywacji pod wpływem światła. Produkty zawierające witaminę B2 należy przechowywać w ciemnych miejscach, z dala od bezpośredniego światła słonecznego.
Bibliografia
- Schoenen J, Jacquy J, Lenaerts M. Effectiveness of high-dose riboflavin in migraine prophylaxis. A randomized controlled trial. Neurology. 1998;50(2):466-470. DOI: 10.1212/WNL.50.2.466 PMID: 9484373
- Boehnke C, Reuter U, Flach U, Schuh-Hofer S, Einhäupl KM, Arnold G. High-dose riboflavin treatment is efficacious in migraine prophylaxis: an open study in a tertiary care centre. Eur J Neurol. 2004;11(7):475-477. DOI: 10.1111/j.1468-1331.2004.00813.x PMID: 15257686