Adacel to szczepionka stosowana w celu wzmocnienia ochrony przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (kokluszowi) u dzieci w wieku od 4 lat, u nastolatków i dorosłych po pełnym cyklu szczepienia podstawowego. Szczepionka zawiera toksoid tężcowy, toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce oraz zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca. Jest dostępna na receptę.
Adacel Polio to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce, toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca oraz inaktywowany wirus polio. Jest stosowana w celu wzmocnienia ochrony przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (kokluszowi) u dzieci w wieku od 4 lat, u nastolatków i dorosłych po pełnym cyklu szczepienia podstawowego. Lek jest dostępny na receptę.
Boostrix to szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Jest przeznaczona dla dzieci powyżej 4 roku życia, młodzieży oraz dorosłych. Boostrix jest szczepionką przypominającą, nie podstawową. Szczepionka ta jest dostępna na receptę.
Boostrix Polio to szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia przypominającego (tzw. booster) osób w wieku od 4 lat. Szczepionka nie jest wskazana do szczepienia podstawowego. Jest dostępna na receptę.
D – Szczepionka błonicza adsorbowana jest szczepionką, która chroni przed zachorowaniem na błonicę (dyfteryt) wywołaną przez maczugowce błonicy. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, który jest niezakaźnym składnikiem pochodzącym od bakterii. Po podaniu szczepionki organizm wytwarza przeciwciała, które zapobiegają chorobie. Wskazaniem do stosowania leku jest czynne uodpornienie dzieci przeciw błonicy ze wskazań epidemiologicznych zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Lek jest dostępny na receptę.
Szczepionka Dt, czyli szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, jest szczepionką skojarzoną przeciw błonicy i tężcowi. Jest stosowana w celu zapobiegania zachorowaniom poprzez uzyskanie swoistej odporności na wymienione choroby. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy i toksoid tężcowy, które są toksynami bakteryjnymi pozbawionymi właściwości toksycznych, ale nadal zdolnymi do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Szczepionka jest dostępna na receptę. Czynne uodpornienie przeciw błonicy i tężcowi jest uzyskiwane po wykonaniu szczepienia podstawowego, obejmującego 3 dawki i szczepienia przypominającego, obejmującego 1 dawkę.
Szczepionka DTP jest skojarzoną szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową, która wywołuje czynną odporność przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Substancjami czynnymi są: toksoid błoniczy (D), toksoid tężcowy (T) adsorbowane na wodorotlenku glinu oraz zawiesina inaktywowanego szczepu Bordetella pertussis – pełnokomórkowy antygen krztuścowy (P). Szczepienie przeprowadza się o upływie miesiąca od zakończenia cyklu szczepienia pierwotnego w okresie pierwszych 6 miesięcy życia. Szczepionka jest dostępna na receptę. Wskazaniem do jej stosowania jest czynne uodpornienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi dzieci po ukończeniu 6. tygodnia życia do ukończenia 2. roku życia, zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych.
Dultavax to szczepionka przeciw tężcowi i błonicy, która jest dostępna na receptę1. Jest to szczepionka skojarzona wskazana u osób dorosłych jako dawka przypominająca, po wcześniejszym szczepieniu przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis. Szczepionka ta jest przeznaczona dla osób dorosłych, ale w wyjątkowych przypadkach może być podana dzieciom po ukończeniu 6 roku życia i starszym jako dawka przypominająca.
Hexacima to szczepionka złożona, która zawiera szczepy bakterii oraz wirusów uczących organizm odporności na krztusiec, błonicę, tężec, wirusowe zapalenie typu B, poliomyelitis oraz Haemophilus influenzae typu B. Stosuje się ją u dzieci w wieku od sześciu tygodni do dwóch lat. Szczepionkę Hexacima stosuje się w podaniu domięśniowym – dziecko jest szczepione w ramię lub górną część nogi. Jest dostępna na receptę.
Hexyon to szczepionka skojarzona w postaci zawiesiny do wstrzykiwania, stosowana w celu uzyskania ochrony przeciwko wybranym patogenom. Produkt zawiera toksoidy, inaktywowane wirusy oraz polisacharydy powierzchniowe patogenów, które umożliwiają uzyskanie odporności na błonicę, tężec, krztusiec, polio, WZW typu B oraz zakażenia wywołane przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka jest dostępna na receptę. Wskazania do stosowania to szczepienie pierwotne i uzupełniające niemowląt i dzieci w wieku od 6 tygodni przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B), poliomyelitis oraz inwazyjnym zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typ b (Hib).
Pentaxim to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis i zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową), inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3) oraz polisacharyd otoczkowy Haemophilus influenzae typ b. Szczepienie pierwotne obejmuje podanie 3 dawek w pierwszym roku życia (2., 3–4., 5–6. miesiąc życia) oraz dawkę uzupełniającą w 16–18. miesiącu życia. Lek jest dostępny na receptę.
Td-pur to szczepionka przeciw tężcowi i błonicy, która jest dostępna na receptę. Jest to adsorbowana na uwodnionym wodorotlenku glinu szczepionka, która po podaniu wywołuje odpowiedź ze strony układu immunologicznego, polegającą na wytworzeniu swoistych przeciwciał i uruchamia mechanizmy umożliwiające powstanie pamięci immunologicznej. Wskazania do stosowania to czynne uodpornianie przeciw tężcowi i błonicy osób w wieku 5 lat i starszych oraz profilaktyka przeciwtężcowa w przypadku zranienia, u osób w wieku od 5 lat wraz z jednoczesnym uodparnianiem przeciw błonicy.
Tdap Szczepionka to szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, zawierająca bezkomórkowe antygeny krztuśca. Preparat zawiera substancję toksoid błoniczy, szczepionkę przeciw krztuścowi (bezkomórkową) oraz toksoid tężcowy. Szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi typu Tdap. Szczepionka Tdap zawiera zatem toksoid tężcowy, toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce oraz zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca w postaci toksoidu krztuścowego. Jest dostępna na receptę.
Tdap Szczepionka SSI to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Zawiera toksoid tężcowy, toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce oraz zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca w postaci toksoidu krztuścowego. Szczepionka jest wskazana do szczepienia przypominającego przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi u osób w wieku od czterech lat. Tdap Szczepionka SSI jest dostępna na receptę.
Tetraxim to szczepionka stosowana do ochrony przed błonicą, tężcem, krztuścem i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia pierwotnego i uzupełniającego dla niemowląt i dzieci od ukończenia 2. miesiąca życia. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową) oraz inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3). Tetraxim jest dostępny na receptę.
Tripacel to szczepionka skojarzona stosowana w zakażeniach o właściwościach przeciwinfekcyjnych oraz uodparniających. Jest stosowana w celu uodpornienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepienie podstawowe i szczepienie przypominające przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi jest wskazane u dzieci w wieku od ukończenia 2. miesiąca życia do ukończenia 7. roku życia. Tripacel jest dostępny na receptę.
Vaxelis to szczepionka sześciowalentna, która jest stosowana do ochrony przeciwko sześciu chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, poliomyelitis oraz zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typu b. Szczepionka jest przeznaczona dla dzieci od 6 tygodnia życia do 5 lat. Jest dostępna na receptę.
Toksoid błoniczy – to substancja czynna szczepionki przeciwko błonicy, która wywołuje lub wzmaga czynną odpowiedź ze strony układu immunologicznego. Toksoid błoniczy otrzymywany jest z toksyny bakteryjnej z rodzaju Corynebacterium diphtheriae, która jest specjalnie inaktywowana, koncentrowana i oczyszczana. Wskazaniem do zastosowania toksoidu błoniczego jest uodparnianie dzieci oraz dorosłych przeciw błonicy. U dzieci stosuje się jako szczepienie podstawowe, natomiast u dorosłych jako szczepienie przypominające.
Toksoid błoniczy dostępny jest w postaci zawiesiny do wstrzykiwań. Lek aplikuje się głęboko w mięsień naramienny lub przednioboczną część uda. Aby uzyskać odpowiednią ochronę przed błonicą należy wykonać cykl szczepień zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Toksoid błoniczy występuje również w szczepionkach skojarzonych w połączeniu np. z toksoidem tężcowym lub szczepionką przeciw krztuścowi.
Możliwe działania niepożądane: zaczerwienienie i ból w miejscu podania, obrzęk w miejscu podania, gorączka, ból głowy, złe samopoczucie. Skutki uboczne mijają zwykle od 24 do 48 godzin od podania szczepionki.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Toksoid błoniczy to kluczowy składnik szczepionek przeciw błonicy, który od dziesięcioleci stanowi fundament ochrony ludności przed jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych. Ta inaktywowana toksyna bakteryjna, bezpieczna i wysoce skuteczna, rewolucjonizowała medycynę prewencyjną, przyczyniając się do niemal całkowitego wyeliminowania błonicy z krajów rozwiniętych. W Polsce, gdzie w latach pięćdziesiątych XX wieku rejestrowano około 40 000 przypadków błonicy rocznie i około 3 000 zgonów, wprowadzenie powszechnych szczepień z toksoidem błoniczym w drugiej połowie lat 50. przyniosło spektakularny sukces. Obecnie od ponad dwudziestu lat nie odnotowano w naszym kraju ani jednego przypadku tej choroby. Mechanizm działania toksoidu błoniczego opiera się na precyzyjnie opracowanym procesie inaktywacji naturalnej toksyny błoniczej, która zachowuje swoje właściwości antygenowe, ale całkowicie traci zdolność wywoływania choroby. Dzięki temu układ immunologiczny może bezpiecznie „poznać” wroga i przygotować się na ewentualną przyszłą konfrontację z żywą bakterią.
Toksoid błoniczy, zwany również anatoksyną błoniczą, to chemicznie inaktywowana toksyna bakteryjna pochodząca od maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Substancją czynną szczepionki jest oczyszczony toksoid błoniczy, otrzymywany przez inaktywację formaldehydem toksyny bakteryjnej pochodzącej z hodowli maczugowca błonicy, która następnie jest koncentrowana i oczyszczana.
Proces produkcji toksoidu błoniczego jest skomplikowany i wymaga najwyższych standardów bezpieczeństwa. Toksoid błoniczy jest otrzymywany z toksyny błoniczej izolowanej z hodowli Corynebacterium diphtheriae, następnie pozbawiana jest ona zjadliwości (inaktywowana) działaniem formaldehydu. Kluczowym aspektem tego procesu jest zachowanie właściwości antygenowych przy jednoczesnym całkowitym usunięciu toksyczności.
Anatoksyna, toksoid – toksyna bakteryjna pozbawiona właściwości toksycznych, tj. inaktywowana chemicznie (przez dodanie formaliny) lub termicznie (przez ogrzewanie), w taki sposób, aby nie pozbawić jej zdolności stymulacji układu odpornościowego do wytwarzania przeciwciał wobec niej.
Błonica była jedną z najstraszniejszych plag ludzkości przed erą szczepień. Do czasu wprowadzenia powszechnych szczepień błonica była przyczyną częstych epidemii, cechujących się wysoką śmiertelnością. W latach pięćdziesiątych XX wieku w Polsce rejestrowano ok. 40 000 zachorowań i 3 000 zgonów rocznie.
Dramatyczna skala problemu jest widoczna w historycznych danych. W 1943 roku epidemia błonicy w Europie spowodowała milion zachorowań oraz 50 000 zgonów. W Polsce w 1945 roku zgłoszono 21 705 zachorowań i 1464 zgony. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień, błonica była jedną z najcięższych chorób zakaźnych wieku dziecięcego z wysoką śmiertelnością. Około 40% przypadków błonicy stanowiły dzieci poniżej 5 roku życia, a 70% przypadków dotyczyło dzieci poniżej 15 lat.
Sytuacja radykalnie zmieniła się po wprowadzeniu powszechnych szczepień ochronnych w drugiej połowie lat 50. XX wieku. W Polsce w ostatnich ponad 20 latach nie rejestrowano przypadków błonicy. Obowiązkowe szczepienia ochronne przeciwko błonicy wprowadzono w 1954-55 roku, co spowodowało ogromne obniżenie częstości występowania choroby (do 1 przypadku błonicy rocznie w latach 1987/88).
Mimo sukcesów w eliminacji błonicy w krajach rozwiniętych, choroba nadal stanowi globalne zagrożenie. Błonica wciąż występuje na świecie. Według danych WHO w 2016 r. odnotowano 7097 przypadków tej choroby. Terenami endemicznego występowania błonicy są kraje Południowo-Wschodniej Azji, Południowego Pacyfiku, Bliskiego Wschodu, Afryki, Europy Wschodniej, a także Ameryki Środkowej. W Europie każdego roku odnotowuje się obecnie 100-200 zachorowań i przypadki zgonów.
W 2017 roku na całym świecie zgłoszono łącznie 8 819 przypadków błonicy, co stanowiło największą liczbę od 2004 roku. Szczególnie niepokojący jest wzrost liczby przypadków błonicy wśród migrantów od drugiej połowy 2022 roku w kilku krajach UE/EOG, z największą liczbą przypadków w okresie od września do grudnia.
Toksoid zachowuje antygenowe właściwości toksyny natywnej, pozbawiony patogenności wywołuje odpowiedź ze strony układu immunologicznego, polegającą na wytworzeniu swoistych przeciwciał i uruchamia mechanizmy umożliwiające powstanie pamięci immunologicznej.
Proces działania toksoidu błoniczego można podzielić na kilka kluczowych etapów:
Uodporniające właściwości szczepionki wzmocnione są adiuwancyjnym działaniem wodorotlenku glinu. Adiuwanty to substancje dodawane do szczepionek w celu wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej. Wodorotlenek glinu, stosowany w szczepionkach z toksoidem błoniczym, działa na zasadzie:
Toksoid błoniczy jest dostępny w kilku formach szczepionek, w zależności od wieku pacjenta i wskazań klinicznych:
| Rodzaj szczepionki | Zawartość toksoidu błoniczego | Wiek zastosowania |
|---|---|---|
| DTP/DTaP | 30 j.m. | Od 2. miesiąca życia |
| DT | 30 j.m. | Przy przeciwwskazaniach do krztuśca |
| Szczepionki 5w1/6w1 | 30 j.m. | Od 2. miesiąca życia |
U dzieci po 7. rż. i dorosłych stosuje się preparat zawierający zmniejszoną ilość toksoidu błoniczego (5 j.m.) i nie mniej niż 40 j.m. toksoidu tężcowego – 0,5 ml jednorazowo, u dorosłych jako dawka przypominająca co 10 lat.
Najpopularniejsze kombinacje szczepionek zawierających toksoid błoniczy to:
Zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, szczepienia przeciw błonicy rozpoczyna się już w 2. miesiącu życia dziecka:
System dawek przypominających zapewnia długotrwałą ochronę:
Próg odporności zbiorowiskowej dla błonicy szacowany jest na 83-86%, co oznacza, że tyle osób w populacji musi być odpornych na daną chorobę, żeby nie doszło do większej liczby zachorowań i zakażeń na większą skalę.
Ochronne miano przeciwciał przeciw błonicy występuje u 95–99% osób szczepionych. Odpowiednie stężenie przeciwciał odpornościowych, zabezpieczających przed zakażeniem błonicą uzyskuje się po zakończeniu cyklu szczepienia zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.
Zaczerwienienie, obrzęk, ból w miejscu podania, ból głowy, podwyższona temperatura ciała, złe samopoczucie. Objawy te zwykle ustępują w ciągu 24–48 h.
Szczepionka przeciw błonicy jest bezpieczna. Może powodować łagodne odczyny miejscowe, tj. zaczerwienienie, bolesny obrzęk lub ogólne, tj. bóle głowy, podwyższenie temperatury ciała, uczucie rozbicia, które zwykle ustępują po 24 godzinach.
Miejscowe:
Ogólnoustrojowe:
Bardzo rzadko objawy nadwrażliwości i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Niezwykle rzadko podskórne guzki-ziarniniaki (przekształcające się niekiedy w aseptyczne ropnie), małopłytkowość, niewydolność nerek, zaburzenia ze strony OUN.
W przypadku wystąpienia zespołu Guillaina i Barrégo w ciągu 6 tyg. po podaniu szczepionki zawierającej toksoid tężcowy, decyzja o podaniu jakiejkolwiek szczepionki zawierającej toksoid tężcowy powinna być oparta na dokładnym rozważeniu potencjalnych korzyści i ryzyka.
Ciąża i laktacja: U kobiet w ciąży szczepionka może być stosowana wyłącznie w przypadku poważnego zagrożenia zakażeniem błonicą. Należy stosować wyłącznie preparaty zawierające zmniejszoną ilość toksoidu błoniczego.
Leczenie immunosupresyjne: Leki immunosupresyjne mogą osłabić odpowiedź na szczepionkę; w takim przypadku zaleca się przesunięcie szczepień do czasu zakończenia terapii i oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwbłoniczych po szczepieniu.
W przypadku wystąpienia błonicy, leczenie jest kompleksowe i wymaga natychmiastowego działania. Podstawą terapii jest:
Najważniejszym elementem leczenia jest podanie specyficznej immunoglobuliny przeciwbłoniczej, która neutralizuje krążącą w organizmie toksynę błoniczą. Im wcześniej zostanie podana, tym większe szanse na pomyślny przebieg leczenia.
Stosowane są antybiotyki w celu eliminacji bakterii z organizmu:
Tak, toksoid błoniczy jest bardzo bezpieczny. Szczepionka przeciw błonicy jest bezpieczna. Może powodować łagodne odczyny miejscowe, tj. zaczerwienienie, bolesny obrzęk lub ogólne, tj. bóle głowy, podwyższenie temperatury ciała, uczucie rozbicia, które zwykle ustępują po 24 godzinach. Poważne działania niepożądane są niezwykle rzadkie.
Ochronne miano przeciwciał przeciwko błonicy występuje u 95–99% osób szczepionych; odporność utrzymuje się kilka lat. W związku z tym w przypadku takich chorób jak błonica, tężec czy krztusiec, odporność nabyta poprzez szczepienia zrealizowane w przeszłości zmniejsza się z upływem czasu po podaniu ostatniej dawki szczepionki i dlatego wskazane są dawki przypominające.
Tak, osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające szczepionki co 10 lat, z powodu zanikania odporności z upływem czasu. Jest to szczególnie ważne dla osób podróżujących do krajów endemicznego występowania błonicy.
Łagodna choroba, np. przeziębienie, nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. O tym, czy dziecko może być szczepione, decyduje lekarz podczas kwalifikacji. Szczepienie należy odłożyć w przypadku ostrej choroby gorączkowej.
Błonicze szczepionki adsorbowane można podawać z innymi szczepionkami, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Różne szczepionki podawane w tym samym czasie należy wstrzykiwać w różne miejsca ciała.
Po podaniu toksoidu błoniczego mogą pojawić się skutki niepożądane. Najczęściej są to ból, zaczerwienienie lub opuchlizna w miejscu wstrzyknięcia. Rzadziej można się spodziewać gorączki, złego samopoczucia, bólu głowy lub zmęczenia. Bardzo rzadko występują poważne reakcje alergiczne, takie jak trudności w oddychaniu czy wysypka. W przypadku wystąpienia poważnych objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Mimo braku przypadków błonicy w Polsce od ponad 20 lat, szczepienia pozostają kluczowe z kilku powodów:
Nie istnieją skuteczne naturalne alternatywy dla toksoidu błoniczego. Szczepionka pozostaje jedyną bezpieczną i skuteczną metodą zapobiegania błonicy. Toksyna błonicza wykazuje niezwykle silne działanie. Dawka śmiertelna dla ludzi wynosi około 0,1 μg/kg masy ciała, co oznacza, że naturalne zakażenie wiąże się z bardzo wysokim ryzykiem śmierci.
