Terbinafina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Terbinafina – lek o szerokim spektrum działania przeciwgrzybiczego. Terbinafina działa grzybobójczo na dermatofity, pleśnie oraz określone dwupostaciowe grzyby, a na drożdżaki, w zależności od ich rodzaju, działa grzybobójczo lub hamuje ich wzrost. Wskazaniem do stosowania terbinafiny jest grzybica paznokci, tułowia, pachwin istóp, zakażenia drożdżakowe skóry oraz łupież pstry.
Terbinafina występuje w postaci tabletek, aerozolu, roztworu na skórę, żelu oraz kremu. Postać leku dostosowuje się do rodzaju choroby i stopnia nasilenia objawów. Zazwyczaj złagodzenie dolegliwości następuje po kilku dniach stosowania terbinafiny.
Możliwe działania niepożądane: mogą być różne w zależności od drogi podania. Terbinafina stosowana miejscowo może spowodować wystąpienie objawów takich jak świąd, pieczenie, ból w miejscu podania, rumień, łuszczenie skóry, zaburzenia pigmentacji. Po podaniu doustnym może wystąpić ból głowy, utrata apetytu, uczucie pełności w żołądku, ból brzucha, niestrawność, wysypka, pokrzywka, bóle stawów i mięśni.
Uwaga: Należy pamiętać, że nieregularne stosowanie i zbyt wczesne odstawienie terbinafiny może zwiększać ryzyko nawrotu choroby.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Terbinafina – skuteczny lek przeciwgrzybiczy w walce z infekcjami grzybiczymi
Terbinafina to nowoczesny lek przeciwgrzybiczy z grupy alliloamin, który został wprowadzony na rynek światowy w 1991 roku, stanowiąc przełom w dermatologii. Do lecznictwa w Polsce została wprowadzona w 1992 roku, a od tego czasu do 1999 roku była stosowana doustnie z dobrym skutkiem u ponad 10 milionów ludzi na świecie i miejscowo u ponad 30 milionów pacjentów. To uniwersalne narzędzie w walce z różnorodnymi infekcjami grzybiczymi, które skutecznie eliminuje problemy skórne nękające miliony ludzi na całym świecie.
Substancja ta wykazuje szeroką aktywność przeciwgrzybiczą, działając grzybobójczo na dermatofity, pleśnie i niektóre grzyby dimorficzne, a przeciwko drożdżom – w zależności od gatunku – działa grzybobójczo lub grzybostatycznie. Uważa się, że terbinafina jest najskuteczniejsza w zwalczaniu grzybów dermatofitowych z rodzajów Microsporum, Epidermophyton i Trichophyton, które są odpowiedzialne za większość problemów grzybiczych skóry i paznokci.
Terbinafina znajduje zastosowanie w leczeniu grzybic stóp (w tym podeszowej stóp nazywanej grzybicą mokasynową), fałdów skórnych, skóry gładkiej, grzybicy tułowia, grzybicy obrębnej pachwin, łupieżu pstrego, grzybicy owłosionej skóry głowy oraz grzybicy paznokci. Dzięki swoim właściwościom lipofilnym, lek doskonale wchłania się w struktury skóry, koncentrując się tam, gdzie jest najbardziej potrzebny – w miejscach zakażenia grzybiczego.
Mechanizm działania terbinafiny
Głównym sposobem działania terbinafiny jest hamowanie epoksydazy skwalenu, enzymu błony komórkowej grzyba, który reguluje syntezę ergosterolu. Zahamowanie syntezy steroli prowadzi do spadku ergosterolu i wzrostu skwalenu, co wpływa na strukturę błony komórkowej grzyba.
Powstały niedobór ergosterolu i nagromadzenie skwalenu zaburza funkcję błony komórkowej oraz syntezę ściany komórkowej grzyba, co prowadzi do rozpadu grzybni. To unikalny mechanizm działania, który sprawia, że terbinafina jest bardzo skuteczna przeciwko patogenom grzybiczym.
Istotną zaletą terbinafiny jest fakt, że epoksydaza skwalenu nie jest enzymem typu cytochromu P-450, dzięki czemu jej inhibitory nie dają potencjalnego efektu hamowania tej klasy enzymów. Oznacza to mniej interakcji z innymi lekami w porównaniu do innych substancji przeciwgrzybiczych.
Wskazania do stosowania
Grzybica skóry gładkiej i fałdów skórnych
Terbinafina wykazuje aktywność przeciwko dermatofitom z rodzaju Trichophyton, Microsporum canis, Epidermophyton floccosum, które najczęściej wywołują grzybice skóry. Pomaga leczyć miejscową, skórną grzybicę stóp, dłoni, fałdów skórnych.
Grzybica stóp
Dermatofitoza stóp obrazuje się zmianami na podeszwach stóp, w przestrzeniach międzypalcowych i na powierzchniach bocznych stóp w postaci ognisk rumieniowo-złuszczających z pęcherzykami. Najczęściej za dermatofitozę stóp odpowiedzialne są grzyby z rodzaju T.rubrum i T.mentagrophytes.
Grzybica paznokci (onychomykoza)
Doustna terapia przeciwgrzybicza jest najskuteczniejszą metodą leczenia grzybicy paznokci w każdej grupie wiekowej. Lekiem z wyboru w leczeniu grzybicy paznokci jest terbinafina doustna (250 mg na dobę), ponieważ wykazuje najlepszy wskaźnik wyleczeń. Odsetek niepowodzeń w leczeniu grzybicy paznokci waha się od 25 do nawet 50 procent, dlatego tak ważne jest właściwe prowadzenie terapii.
Łupież pstry
Łupież pstry to przewlekła, nawracająca infekcja grzybicza skóry, wywoływana przez drożdżopodobne grzyby z rodzaju Malassezia. Doustna terbinafina nie jest skuteczna w leczeniu łupieżu pstrego – w tym przypadku stosuje się wyłącznie preparaty miejscowe.
Dostępne preparaty z terbinafiną w Polsce
Preparaty doustne (dostępne na receptę)
Na rynku polskim dostępne są następujące preparaty doustne z terbinafiną: Lamisil, Erfin, Myconafine, Zelefion. Wszystkie zawierają 250 mg substancji czynnej w jednej tabletce (Lamisil dostępny jest również w dawce 125 mg).
Nazwa preparatu |
Dawka |
Opakowanie |
Refundacja |
Lamisil |
250 mg / 125 mg |
14 tabletek |
Częściowa |
Erfin |
250 mg |
14/28 tabletek |
Częściowa |
Myconafine |
250 mg |
14/28 tabletek |
Pełna refundacja |
Zelefion |
250 mg |
14/28 tabletek |
Częściowa |
Preparaty miejscowe (dostępne bez recepty)
Preparaty z terbinafiną dostępne bez recepty występują głównie w postaci aerozolu (np. Undofen Max Spray, Tersilat) oraz maści (np. Terbinafina Ziaja, Undofen Max). Te formy są szczególnie popularne ze względu na łatwą dostępność i relatywnie niskie ryzyko działań niepożądanych.
Farmakokinetyka i sposób działania
Po podaniu doustnym terbinafina dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego (powyżej 70% dawki), niezależnie od pokarmu, osiągając maksymalne stężenie po około 1,5-2 godzinach. Wiąże się z białkami osocza na poziomie 99% i przenika do skóry, kumulując się w części lipofilnej naskórka.
Terbinafina przenika do łoju, dzięki czemu osiąga odpowiednio duże stężenie w mieszkach włosowych, włosach i skórze. Odkłada się również w płytce paznokcia w przeciągu pierwszych tygodni leczenia. Stężenie tego związku jest wykrywalne w paznokciach w przeciągu 1 tygodnia po rozpoczęciu terapii i utrzymuje się nawet do 30 tygodni po zakończeniu leczenia.
Terbinafina jest metabolizowana w głównej mierze w wątrobie z udziałem cytochromu P-450 – siedem izoenzymów bierze udział w biotransformacji, szczególnie CYP2C9, CYP1A2, CYP3A4, CYP2C8, CYP2C19. Okres półtrwania w fazie eliminacji wynosi około 17 godzin, a metabolity wydalane są głównie z moczem.
Dawkowanie i sposób stosowania
Leczenie doustne
Dorośli:
- Standardowa dawka: 250 mg raz na dobę
- Grzybica paznokci rąk: 6 tygodni leczenia
- Grzybica paznokci stóp: 12 tygodni leczenia
- Grzybica skóry owłosionej: minimum 4 tygodnie (Trichophyton) lub 8-10 tygodni (Microsporum)
Dzieci: Dawkowanie u dzieci zależy od masy ciała: 62,5 mg na dobę u dzieci do 20 kg, 125 mg na dobę u dzieci 20-40 kg, 250 mg na dobę u dzieci powyżej 40 kg.
Leczenie miejscowe
Schemat dawkowania preparatów miejscowych wygląda następująco:
- Grzybica stóp międzypalcowa: raz na dobę przez 1 tydzień
- Grzybica podeszwowa stóp (mokasynowa): 2 razy na dobę przez 2 tygodnie
- Grzybica skóry gładkiej: raz na dobę przez 1 tydzień
- Łupież pstry: 2 razy na dobę przez 1-2 tygodnie
Działania niepożądane
Leczenie miejscowe
Terbinafina w podaniu miejscowym na skórę może być odpowiedzialna za następujące działania niepożądane: ból w miejscu podania, podrażnienie, uczucie pieczenia skóry, rumień, zaburzenia pigmentacji, suchość skóry. Mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości i alergiczne w postaci wysypki.
Leczenie doustne
Bardzo często występują: bóle głowy, uczucie pełności, zmniejszenie apetytu, niestrawność, nudności, bóle brzucha o małym nasileniu, biegunka, łagodne odczyny skórne (wysypka, pokrzywka), bóle stawów i mięśni.
Często: zawroty głowy, depresja, zaburzenia widzenia, zmęczenie, zaburzenia smaku, utrata smaku.
Poważne działania niepożądane: Rzadko mogą wystąpić: zaburzenia czynności wątroby, niewydolność wątroby, zapalenie wątroby, żółtaczka, cholestaza. Bardzo rzadko odnotowano przypadki ciężkiej niewydolności wątroby, niektóre ze skutkiem śmiertelnym lub wymagające przeszczepu wątroby.
Doustna terbinafina była również związana z występowaniem zaburzeń w składzie morfotycznym krwi, takich jak neutropenia, agranulocytoza, trombocytopenia, pancytopenia.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na terbinafinę lub którykolwiek składnik preparatu
- Przewlekłe lub ostre choroby wątroby
- Niewydolność nerek (klirens kreatyniny < 50 ml/min)
Szczególne środki ostrożności
Przed przepisaniem terbinafiny należy zbadać czynność wątroby. Hepatotoksyczność może wystąpić u pacjentów z lub bez istniejącej wcześniej choroby wątroby, dlatego zaleca się przeprowadzenie okresowych (po 4-6 tygodniach leczenia) badań czynności wątroby.
Ostrożnie stosować u pacjentów z wcześniejszą łuszczycą lub toczniem rumieniowatym.
Interakcje z innymi lekami
Wpływ na cytochrom P450
Terbinafina jest silnym inhibitorem izoenzymu 2D6 cytochromu P450 i może wpływać na stężenie i działanie innych leków metabolizowanych z udziałem tego izoenzymu.
Leki, których stężenie może być zwiększone przez terbinafinę:
- Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
- Leki beta-adrenolityczne (beta-blokery)
- Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)
- Inhibitory MAO typu B
Leki wpływające na metabolizm terbinafiny:
- Ryfampicyna osłabia i skraca działanie terbinafiny
- Cymetydyna nasila i przedłuża działanie terbinafiny
Stosowanie w okresie ciąży i karmienia piersią
Nie zaleca się stosowania terbinafiny w okresie ciąży. Dane odnośnie wpływu terbinafiny na płód są ograniczone. W okresie ciąży lek można stosować wyłącznie na zlecenie lekarza.
Terbinafina przenika do mleka kobiecego, dlatego nie zaleca się stosowania w okresie karmienia piersią. Niemowlęta i małe dzieci nie powinny mieć dostępu do skóry leczonej tym lekiem, w tym skóry piersi.
Leczenie farmakologiczne grzybic – substancje czynne stosowane w Polsce
W polskiej praktyce klinicznej w leczeniu grzybic stosuje się kilka głównych grup substancji czynnych. W terapii grzybicy paznokci stosuje się terbinafinę, itrakonazol i flukonazol.
Pochodne azoli:
- Ketokonazol – stosowany miejscowo w szamponach i kremach, szczególnie skuteczny w łupieżu pstrym
- Itrakonazol – lek doustny, alternatywa dla terbinafiny, stosowany w terapii pulsowej
- Flukonazol – preparat doustny o szerokim spektrum działania
- Klotrimazol – popularny lek miejscowy dostępny bez recepty
Pochodne alliloamin:
- Terbinafina – w niektórych zaleceniach terbinafina w grzybicy dermatofitowej paznokci powinna być traktowana jako lek pierwszego rzutu, a itrakonazol – jako najlepsza jej alternatywa
Inne substancje:
- Amorolfina – lakier do paznokci stosowany miejscowo
- Cyklopiroks – preparat miejscowy o działaniu przeciwgrzybiczym i przeciwbakteryjnym
By zwiększyć skuteczność terapii, proponuje się kojarzenie dostępnych metod, polegające na jednoczasowym stosowaniu preparatów ogólnych i miejscowych. Można stosować wiele schematów leczenia: terbinafina i cyklopiroks, terbinafina i amorolfina, itrakonazol i cyklopiroks.
Skuteczność i badania kliniczne
Terbinafina charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa, który został oceniony na przestrzeni wielu lat w licznych badaniach klinicznych. Badania kliniczne wykazały wysoką skuteczność doustnej terapii grzybicy paznokci zarówno terbinafiną, jak i itrakonazolem.
W przypadku grzybicy paznokci (onychomykozy), badania oceniały wskaźniki „całkowitego wyleczenia”, co oznacza zarówno eliminację grzyba, jak i poprawę wyglądu paznokcia.
Rodzaj grzybicy |
Czas leczenia terbinafiną |
Skuteczność |
Grzybica stóp międzypalcowa |
1 tydzień (miejscowo) |
Wysoka |
Grzybica paznokci rąk |
6 tygodni (doustnie) |
70-80% |
Grzybica paznokci stóp |
12 tygodni (doustnie) |
60-70% |
Grzybica skóry gładkiej |
1-2 tygodnie (miejscowo) |
Bardzo wysoka |
Monitoring podczas leczenia
Pacjentów, którym przepisano terbinafinę należy ostrzec o konieczności natychmiastowego zgłoszenia jakichkolwiek objawów niewyjaśnionych uporczywych nudności, utraty apetytu, zmęczenia, wymiotów, bólu w prawym nadbrzuszu lub żółtaczki, ciemnego moczu lub jasnych fekali.
Podczas stosowania terbinafiny możesz potrzebować częstych badań krwi. Po leczeniu terbinafiną może upłynąć kilka miesięcy, zanim paznokcie odzyskają swój normalny wygląd.
Praktyczne wskazówki dla pacjentów
Podczas stosowania preparatów miejscowych:
- Przed aplikacją należy dokładnie umyć i osuszyć zakażoną skórę
- Lek należy stosować zgodnie z zalecanym schematem dawkowania, także jeśli po kilku dniach objawy ustąpiły, aby zapobiec nawrotowi grzybicy
- Przerywane, nieregularne stosowanie może nie przynieść skutecznego leczenia, zagrażając wzrostem ryzyka nawroty choroby
Podczas leczenia doustnego:
- Lek należy stosować przez cały przepisany okres czasu. Objawy mogą ulec poprawie, zanim infekcja zostanie całkowicie usunięta
- Pomijanie dawek może zwiększać ryzyko dalszej infekcji odpornej na leki przeciwgrzybicze
Czy terbinafina jest antybiotykiem?
Terbinafina nie jest antybiotykiem. Substancja ta należy do grupy syntetycznych leków przeciwgrzybiczych. Terbinafina należy do leków przeciwgrzybiczych i nie działa na bakterie.
Jak długo działa terbinafina po zakończeniu leczenia?
Po zakończeniu leczenia terbinafina utrzymuje się w strukturach skóry przez 15-20 dni, a w paznokciach stężenie utrzymuje się nawet do 30 tygodni po zakończeniu leczenia.
Czy można stosować terbinafina w łupieżu pstrym?
Doustna terbinafina nie jest skuteczna w leczeniu łupieżu pstrego. W tym schorzeniu stosuje się wyłącznie preparaty miejscowe z terbinafiną lub inne leki przeciwgrzybicze.
Jakie są najczęstsze błędy w stosowaniu terbinafiny?
Najczęstsze błędy to przedwczesne przerywanie leczenia po ustąpieniu objawów oraz nieregularne stosowanie preparatu. Ulgę i redukcję objawów można zauważyć już po kilku dniach stosowania, ale nie oznacza to wyleczenia infekcji.
Czy terbinafina wpływa na prowadzenie pojazdów?
Terbinafina nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów. W razie wystąpienia zawrotów głowy jako działania niepożądanego, należy unikać prowadzenia pojazdów.
Czy można łączyć terbinafina z alkoholem?
Podczas stosowania leku Erfin (terbinafina) zaleca się unikanie spożywania alkoholu, ponieważ obie substancje są metabolizowane przez wątrobę, co może zwiększać ryzyko jej uszkodzenia.
Kiedy należy przerwać leczenie i skontaktować się z lekarzem?
Natychmiast należy przerwać leczenie i skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia objawów uszkodzenia wątroby: nudności, bólu w górnej części brzucha, wymiotów, utraty apetytu, zmęczenia, ciemnego moczu, gliniaste stolce, żółtaczki.
Jak długo po leczeniu paznokcie wracają do normalnego wyglądu?
Po leczeniu terbinafiną może upłynąć kilka miesięcy, zanim paznokcie odzyskają swój normalny wygląd. Jest to normalny proces regeneracji płytki paznokciowej.
Bibliografia
- Ramzi SHT, Arif SA, Majid A, Kumar S, Shumail H, Qudsia F, Zainab Y, Varrassi G, Khatri M. Efficacy of Terbinafine and Itraconazole Combination Therapy Versus Terbinafine or Itraconazole Monotherapy in the Management of Fungal Diseases: A Systematic Review and Meta-Analysis. Cureus. 2023;15(11):e48819. DOI: 10.7759/cureus.48819 PMID: 38106696
- Sigurgeirsson B, Olafsson JH, Steinsson JB, Paul C, Billstein S, Evans EG. Long-term effectiveness of treatment with terbinafine vs itraconazole in onychomycosis: a 5-year blinded prospective follow-up study. Arch Dermatol. 2002;138(3):353-357. DOI: 10.1001/archderm.138.3.353 PMID: 11902986