Salicylan choliny – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Salicylan choliny – to pochodna kwasu salicylowego o działaniu przeciwzapalnym, łagodnym przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Mechanizm działania salicylanu choliny jest złożony i różni się w zależności od wywołanego efektu. Wskazaniem do stosowania leku są stany zapalne ucha, przyzębia i dziąseł, błony śluzowej jamy ustnej i gardła, ból i obrzęk gardła oraz wspomagająco przy zakażeniach błony śluzowej jamy ustnej i gardła niektórymi drobnoustrojami w połączeniu z antybiotykiem.
Salicylan choliny dostępny jest w postaci pastylek, żelu do stosowania w jamie ustnej oraz kropli do uszu.
Możliwe działania niepożądane: lek jest zwykle dobrze tolerowany i rzadko powoduje skutki uboczne. Najczęściej są to reakcje alergiczne w postaci zaczerwienienia skóry, wysypki, kaszlu, uczucia zatkanego nosa czy obrzęków.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Salicylan choliny – wszechstronny lek przeciwzapalny o miejscowym działaniu
Salicylan choliny to jedna z najważniejszych substancji czynnych stosowanych w leczeniu miejscowym stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, gardła oraz przewodu słuchowego zewnętrznego. Ten niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ) charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa dzięki miejscowemu działaniu i dobrą tolerancją przez organizm. Jako sól kwasu salicylowego z choliną, wykazuje wszystkie charakterystyczne właściwości salicylanów – działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka podrażnień żołądka. Dodatek choliny nie tylko łagodzi drażniące działanie kwasu salicylowego na błonę śluzową przewodu pokarmowego, ale także zwiększa wydzielanie śliny, co dodatkowo wspomaga proces gojenia stanów zapalnych w jamie ustnej.
Budowa chemiczna i właściwości farmakologiczne
Salicylan choliny to organiczny związek chemiczny będący solą kwasu salicylowego z choliną. Pod względem chemicznym należy do grupy salicylanów, które są pochodnymi kwasu salicylowego – substancji po raz pierwszy wyizolowanej z kory wierzby już w starożytności. Ta charakterystyczna budowa chemiczna nadaje związkowi unikalne właściwości terapeutyczne, łącząc skuteczność kwasu salicylowego z łagodzącym działaniem choliny.
Cholina w tej kombinacji pełni podwójną rolę – neutralizuje kwasowy charakter salicylanu, zmniejszając jego potencjał drażniący dla błon śluzowych, oraz stymuluje wydzielanie śliny. Zwiększone ślinotok ma istotne znaczenie terapeutyczne, szczególnie w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, ponieważ ślina zawiera naturalne substancje przeciwbakteryjne i wspomaga procesy gojenia.
Mechanizm działania na poziomie molekularnym
Podstawą mechanizmu działania NLPZ, w tym salicylanu choliny, jest hamowanie aktywności cyklooksygenazy, enzymu biorącego udział w syntezie prostaglandyn z lipidów błon komórkowych. Istnieją przynajmniej 2 izoformy tego enzymu COX-1 i COX-2. Salicylan choliny jest inhibitorem obu form enzymu: COX-1 oraz COX-2. COX-1 produkowana jest stale przez organizm i uczestniczy w regulacji wielu procesów fizjologicznych, zaś izoforma COX-2, jest wytwarzana w przebiegu procesów zapalnych.
Mechanizm działania choliny salicylanu polega na odwracalnym hamowaniu (w przeciwieństwie do kwasu acetylosalicylowego) aktywności cyklooksygenaz (konstytutywnej oraz indukowanej), z których pierwsza odpowiada za syntezę prostaglandyn spełniających funkcje fizjologiczne, a druga za syntezę prostaglandyn prozapalnych w miejscu zapalenia. To odwracalne hamowanie stanowi znaczącą przewagę salicylanu choliny nad aspiryną, ponieważ zmniejsza ryzyko długotrwałych skutków ubocznych.
Dodatkowo salicylan choliny wpływa na inne szlaki związane ze stanem zapalnym. Ogranicza to syntezę cyklicznych nadtlenków i powstających z nich przekaźników procesów zapalnych (tromboksanów, prostaglandyn i prostacyklin). Salicylan choliny podany miejscowo wykazuje tez dodatkowo działanie bakteriobójcze, co jest korzystnym działaniem w przypadku miejscowego podania, szczególnie w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego, które może wynikać z infekcji bakteryjnej.
Spektrum działania terapeutycznego
Salicylan choliny charakteryzuje się szerokim spektrum działania terapeutycznego, obejmującym trzy podstawowe efekty farmakologiczne. Działanie przeciwzapalne jest najsilniejsze spośród wszystkich właściwości tej substancji. Polega na redukcji objawów stanu zapalnego takich jak obrzęk, zaczerwienienie, miejscowe podwyższenie temperatury i ból. Ten efekt osiągany jest poprzez hamowanie syntezy mediatorów zapalnych, głównie prostaglandyn.
Działanie przeciwbólowe salicylanu choliny ma charakter peryferyjny i jest bezpośrednio związane z jego właściwościami przeciwzapalnymi. Działanie przeciwbólowe salicylanu choliny nie jest silne i wiąże się z hamowaniem syntezy prostaglandyn, podobnie jak działanie przeciwgorączkowe, które występuje tylko u osób gorączkujących. Lek działa szczególnie skutecznie na ból o charakterze zapalnym, występujący w obrębie błon śluzowych.
Właściwości przeciwgorączkowe ujawniają się głównie przy systemowym zastosowaniu większych dawek, jednak w przypadku miejscowego stosowania salicylanu choliny efekt ten ma marginalne znaczenie kliniczne.
Wskazania do stosowania w praktyce klinicznej
Salicylan choliny znajduje zastosowanie w szerokim spektrum schorzeń dotyczących górnych dróg oddechowych oraz jamy ustnej. W lecznictwie substancja podawana jest miejscowo w przypadku występowania: stanów zapalnym gardła oraz jamy ustnej, z towarzyszącym bólem i obrzękiem; chorób przyzębia, nadżerek i owrzodzeń jamy ustnej oraz zapalenia dziąseł; bólu, obrzęku, zaczerwienienia czy świądu wynikającego ze stanów zapalnych zewnętrznego przewodu słuchowego.
W stomatologii salicylan choliny jest szczególnie ceniony w leczeniu stanów zapalnych dziąseł i tkanek przyzębia. Jego zastosowanie obejmuje terapię gingivitis (zapalenia dziąseł), periodontitis (zapalenia przyzębia), a także łagodzenie dolegliwości po zabiegach stomatologicznych. Lek skutecznie redukuje obrzęk i krwawienie dziąseł, przyspiesza gojenie drobnych uszkodzeń błony śluzowej oraz zmniejsza dyskomfort związany z noszeniem protez zębowych.
W otolaryngologii substancja znajduje zastosowanie w leczeniu zewnętrznego zapalenia ucha, bólu ucha oraz jako środek wspomagający usuwanie nagromadzonej woskowiny. Możecie więc zalecić Otinum do uśmierzania dolegliwości towarzyszących takim schorzeniom jak stan zapalny ucha zewnętrznego, błony bębenkowej, przewodu słuchowego zewnętrznego
Postać farmaceutyczna |
Główne wskazania |
Grupa wiekowa |
Pastylki do ssania |
Zapalenie gardła, jamy ustnej |
Od 12. roku życia |
Krople do uszu |
Zapalenie przewodu słuchowego |
Dorośli |
Żel stomatologiczny |
Choroby dziąseł, przyzębia |
Od 3. roku życia (zależnie od preparatu) |
Dostępne preparaty na polskim rynku
Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest kilka preparatów zawierających salicylan choliny w różnych postaciach farmaceutycznych. Obecnie (2012 rok) w Polsce salicylan choliny stosowany jest w postaci pastylek do ssania, kropli do uszu lub żelu stomatologicznego. Wskazania zależą od postaci farmaceutycznej.
Do najpopularniejszych preparatów należą:
- Cholinex – pastylki twarde do ssania zawierające 150 mg salicylanu choliny, dostępne w wersji z cukrem (24 lub 32 pastylki) oraz bez cukru dla diabetyków
- Otinum – krople do uszu zawierające 20% roztwór salicylanu choliny w 10-gramowych opakowaniach
- Ototalgin – krople do uszu o podobnym składzie do Otinum
- Sachol/Sachodent – żel stomatologiczny do stosowania na dziąsła i błonę śluzową jamy ustnej
Leki zawierające salicylan choliny wykazują działanie przeciwbólowe i są dostępne w aptece bez recepty. Ta dostępność bez recepty sprawia, że salicylan choliny jest często pierwszym wyborem pacjentów w samoważeniu łagodnych stanów zapalnych.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie salicylanu choliny różni się w zależności od postaci farmaceutycznej i wieku pacjenta. Sposób dawkowania związku zależny jest od wieku pacjentów, ich stanu ogólnego oraz postaci farmaceutycznej salicylanu choliny. Terapia substancją ma charakter objawowy dlatego podawanie leków zawierających salicylan choliny powinno być możliwie jak najkrótsze.
Pastylki do ssania:
- Dorośli i dzieci powyżej 12. roku życia: 1 pastylka 4-6 razy dziennie
- Pastylkę należy ssać do całkowitego rozpuszczenia, unikając żucia
- Maksymalna dawka dobowa: 900 mg (6 pastylek po 150 mg)
Krople do uszu: Krótkotrwałego leczenia bólu ucha z objawami zapalenia przewodu słuchowego – zwykle 3-4 krople co 6-8-12 godzin przez okres 3 dni dla osób dorosłych i w podeszłym wieku
- Przed aplikacją należy oczyścić przewód słuchowy zewnętrzny
- Krople powinny mieć temperaturę ciała (można ogrzać butelkę w dłoniach)
Żel stomatologiczny: Żel do stosowania na dziąsła: 2-3 razy dziennie niewielką ilość żelu nanosić na miejsca chorobowo zmienione, lekko wcierając przez ok. 2 minuty. Przez około 30 minut po zastosowaniu nie należy przyjmować żadnych napojów i pokarmów.
Przeciwwskazania i ograniczenia w stosowaniu
Mimo wysokiego profilu bezpieczeństwa, salicylan choliny ma określone przeciwwskazania i ograniczenia w stosowaniu. Przeciwwskazaniem do podawania salicylanu choliny jest występowanie reakcji nadwrażliwości na związek, salicylany oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na salicylany lub inne NLPZ
- Żylaki przełyku (dla form doustnych)
- Perforacja błony bębenkowej (dla kropli do uszu)
- Krwawienie z ucha lub przewodu słuchowego
- Fenyloketonuria (dla preparatów zawierających aspartam)
Względne przeciwwskazania i szczególna ostrożność:
- Astma oskrzelowa (ryzyko astmy aspirynowej)
- Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- Zaburzenia krzepnięcia krwi
- Niewydolność nerek
- Ciąża i okres karmienia piersią
Żadnych leków z salicylanem choliny nie stosuje się w przypadku uczulenia na ten składnik, inne pochodne salicylanów oraz leki NLPZ, a część leków (mając na uwadze ich rejestrację i charakterystykę produktu leczniczego) jest przeciwwskazana u kobiet w ciąży w III trymestrze ciąży, a także dzieci do 12-16 roku życia.
Działania niepożądane i profil bezpieczeństwa
Salicylan choliny charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa, szczególnie przy miejscowym stosowaniu. Działania niepożądane po zastosowaniu salicylanu choliny zewnętrznie występują rzadziej i są słabsze w porównaniu do kwasu acetylosalicylowego stosowanego wewnętrznie. Ograniczają się głównie do miejscowych reakcji podrażnienia i świądu.
Działania niepożądane według częstości występowania:
Rzadko występujące (≥1/10 000 do <1/1 000):
- Reakcje alergiczne: zaczerwienienie skóry, wysypka, pokrzywka
- Objawy ze strony układu oddechowego: kaszel, uczucie zatkania nosa, skurcz oskrzeli
- Obrzęk naczynioruchowy: obrzęk twarzy, języka, warg
Bardzo rzadko występujące (<1/10 000): Zespół Reye’a – Bardzo rzadko występujący u dzieci poniżej 12 roku życia, objawia się gwałtownymi wymiotami, zaburzeniami świadomości, śpiączką z drgawkami, nieprawidłowym oddychaniem, hipoglikemią, sinicą, stłuszczeniem i powiększeniem wątroby
Szczególną uwagę należy zwrócić na zespół Reye’a – rzadkie, ale poważne schorzenie, które może wystąpić u dzieci otrzymujących salicylany podczas infekcji wirusowych. Należy pamiętać, że salicylany są przeciwwskazane w gorączce towarzyszącej chorobom wirusowym u dzieci, ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a, ciężkiego stanu prowadzącego do uszkodzenia wątroby i mózgu, mogącego stanowić zagrożenie życia.
Interakcje z innymi lekami
Chociaż salicylan choliny stosowany miejscowo ma minimalne wchłanianie systemowe, może wystąpić szereg interakcji z innymi lekami, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu lub u pacjentów z zaburzeniami wchłaniania.
Interakcje farmakokinetyczne:
- Inne NLPZ: Salicylan choliny podany w postaci pastylek osłabia działanie stosowanych równocześnie leków z grupy NLPZ. Nasila działanie leków uspokajających i nasennych. Potęguje działanie leków przeciwzakrzepowych i przeciwcukrzycowych.
- Leki przeciwzakrzepowe: zwiększone ryzyko krwawień, szczególnie z przewodu pokarmowego
- Leki przeciwcukrzycowe: nasilenie działania hipoglikemizującego, ryzyko hipoglikemii
Interakcje farmakodynamiczne:
- Leki uspokajające i nasenne: wzajemne nasilenie działania sedacyjnego
- Kortykosteroidy: zwiększone ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego
- Leki moczopędne: możliwe zaburzenia równowagi elektrolitowej
Salicylan choliny może wchodzić w interakcje z innymi lekami jak preparatami hamującymi agregację płytek, a także lekami przeciwcukrzycowymi (szczególnie, jeśli substancja czynna jest podawana w formie cukrowych pastylek).
Farmakokinetyka i metabolizm
Właściwości farmakokinetyczne salicylanu choliny różnią się znacząco w zależności od drogi podania. Choliny salicylan szybko wchłania się z błon śluzowych (około 2 razy szybciej niż kwas acetylosalicylowy).
Po aplikacji miejscowej na błony śluzowe jamy ustnej lub przewodu słuchowego, salicylan choliny wchłania się bezpośrednio przez błonę śluzową. Część substancji może również dostać się do przewodu pokarmowego wraz ze śliną, gdzie ulega dalszemu wchłanianiu.
Salicylan choliny oraz metabolity związku wydalane są na drodze nerkowej. Okres półtrwania substancji wynosi od 2 do 4 godzin. Metabolizm przebiega głównie w wątrobie, gdzie salicylan choliny ulega transformacji do kwasu salicylowego i choliny, które następnie są dalej metabolizowane lub wydalane w niezmienionej postaci przez nerki.
Zastosowanie w pediatrii
Stosowanie salicylanu choliny u dzieci wymaga szczególnej ostrożności i uwagi. U dzieci poniżej 12 roku życia wskazania do podania salicylanów powinny być ustalone przez lekarza ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Reye’a.
Zalecenia wiekowe dla różnych postaci:
- Pastylki do ssania: od 12. roku życia
- Żel stomatologiczny: zależnie od preparatu – od 3. lub 16. roku życia
- Krople do uszu: głównie dla dorosłych
Zespół Reye’a stanowi najpoważniejsze zagrożenie u najmłodszych pacjentów. Jest to rzadka, ale potencjalnie śmiertelna encefalopatia hepatotoksyczna, występująca najczęściej u dzieci z infekcjami wirusowymi, które otrzymały salicylany. Ryzyko to sprawia, że stosowanie salicylanu choliny u dzieci powinno być zawsze poprzedzone konsultacją z lekarzem.
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią
Bezpieczeństwo stosowania salicylanu choliny w okresie ciąży i karmienia piersią nie zostało w pełni udokumentowane w kontrolowanych badaniach klinicznych. Leków zawierających salicylan choliny nie należy stosować w okresie ciąży i karmienia piersią bez konsultacji lekarskiej.
W okresie ciąży: Stosowanie salicylanu choliny w ciąży wymaga szczególnej ostrożności i konsultacji z lekarzem. Choć salicylan choliny działa głównie miejscowo i w niewielkim stopniu wchłania się do organizmu, to jego bezpieczeństwo podczas ciąży nie zostało jednoznacznie potwierdzone.
Szczególną ostrożność należy zachować w trzecim trymestrze ciąży, kiedy salicylany mogą wpływać na czynność serca płodu i przedwczesne zamknięcie przewodu tętniczego.
W okresie laktacji: Salicylany przenikają do mleka kobiecego. Nie przeprowadzono badań określających bezpieczeństwo terapii salicylanem choliny w okresie karmienia piersią. Mimo, że związek podawany jest miejscowo i ekspozycja oseska na lek może być niewielka, to ze względu na ryzyko pojawienia się ciężkich działań niepożądanych (zespołu Reye’a czy astmy aspirynowej), dopuszcza się stosowanie związku przez kobiety karmiące, tylko jeśli nie ma bezpieczniejszej alternatywy leczenia.
Leczenie farmakologiczne schorzeń związanych z salicylanem choliny
Zapalenie gardła i jamy ustnej: W leczeniu farmakologicznym zapaleń gardła i jamy ustnej salicylan choliny stanowi podstawę terapii miejscowej. Często łączy się go z innymi substancjami czynnymi o działaniu antyseptycznym, takich jak:
- Chlorheksydyna – silny środek przeciwbakteryjny stosowany w płynach do płukania
- Benzydamina – NLPZ o właściwościach przeciwzapalnych i miejscowo znieczulających
- Cetylpirydinium – związek czwartorzędowy o działaniu przeciwbakteryjnym
Choroby przyzębia: W terapii schorzeń przyzębia salicylan choliny wykorzystuje się jako składnik żeli i past stomatologicznych, często w skojarzeniu z:
- Metronidazolem – antybiotykiem skutecznym przeciwko bakteriom beztlenowym
- Doksycykliną – antybiotykiem z grupy tetracyklin
- Chlorheksydyną – do długoterminowego kontrolowania płytki bakteryjnej
Zapalenia przewodu słuchowego: W leczeniu zewnętrznego zapalenia ucha salicylan choliny często stosuje się jako monoterapię, jednak w przypadkach bakteryjnych może być uzupełniony o:
- Neomycynę – antybiotyk aminoglikozydowy
- Polimyksynę B – antybiotyk polipeptydowy
- Kortykosteroidy miejscowe – dla redukcji obrzęku i stanu zapalnego
Czy salicylan choliny jest bezpieczny dla dzieci?
Salicylan choliny może być stosowany u dzieci, ale wymaga szczególnej ostrożności. Pastylki są przeznaczone dla dzieci powyżej 12. roku życia, żele stomatologiczne można stosować od 3. roku życia (w zależności od preparatu), a krople do uszu są głównie dedykowane dorosłym. U dzieci poniżej 12. roku życia istnieje ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a, dlatego stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem.
Jak długo można stosować salicylan choliny?
Salicylan choliny powinien być stosowany możliwie najkrócej, zgodnie z zasadą „najkrótsza skuteczna terapia”. Zazwyczaj kuracja trwa 3-5 dni. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż tydzień, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może to wskazywać na poważniejsze schorzenie wymagające innego leczenia.
Czy salicylan choliny może powodować uzależnienie?
Nie, salicylan choliny nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego. Jest to lek stosowany objawowo, który można bezpiecznie odstawić w dowolnym momencie bez efektu odstawienia.
Czy można stosować salicylan choliny z innymi lekami przeciwbólowymi?
Jednoczesne stosowanie salicylanu choliny z innymi NLPZ może zwiększać ryzyko działań niepożądanych bez znaczącego wzrostu skuteczności. Przed połączeniem z innymi lekami przeciwbólowymi, szczególnie doustnymi, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Czy salicylan choliny jest skuteczny w infekcjach bakteryjnych?
Salicylan choliny wykazuje słabe działanie bakteriobójcze, ale nie jest antybiotykiem i nie zastąpi antybiotykoterapii w przypadku potwierdzonej infekcji bakteryjnej. Może być stosowany jako leczenie wspomagające antybiotykoterapię, łagodząc objawy stanu zapalnego.
Czy osoby uczulone na aspirynę mogą stosować salicylan choliny?
Osoby z potwierdzoną uczuleniem na aspirynę (kwas acetylosalicylowy) lub inne salicylany nie powinny stosować salicylanu choliny bez konsultacji z alergologiem. Istnieje ryzyko reakcji krzyżowej, która może prowadzić do poważnych reakcji alergicznych.
Jak postępować w przypadku przypadkowego przedawkowania?
W przypadku przypadkowego przedawkowania doustnego należy przepłukać jamę ustną obfitą ilością wody i ewentualnie wywołać wymioty. Przy wystąpieniu objawów takich jak zawroty głowy, szumy uszne, wymioty czy zaburzenia świadomości, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Czy salicylan choliny wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów?
Salicylan choliny nie wpływa negatywnie na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych ani obsługiwania maszyn. Lek działa miejscowo i nie wywołuje działania systemowego, które mogłoby zaburzać sprawność psychomotoryczną.
Kiedy należy przerwać stosowanie salicylanu choliny?
Stosowanie należy przerwać natychmiast w przypadku wystąpienia reakcji alergicznych (wysypka, świąd, obrzęk twarzy, trudności w oddychaniu), pogorszenia objawów lub braku poprawy po 3-5 dniach stosowania. W przypadku pojawienia się krwawienia, szczególnie z przewodu pokarmowego, należy również zaprzestać stosowania i skonsultować się z lekarzem.
Bibliografia
- Wróblewska K.B., Pawlikowska S., Dobrowolski P., Mlynarczyk-Karnowska I. Choline Salicylate Analysis: Chemical Stability and Degradation Product Identification. Molecules. 2020;25(1):51. DOI: 10.3390/molecules25010051 PMID: 31878259
- Botting RM. The mechanism of action of aspirin. Thromb Res. 2003;110(5-6):255-8. DOI: 10.1016/s0049-3848(03)00379-7 PMID: 14592543