Rywastygmina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Rywastygmina – lek z grupy karbaminianów stosowany w chorobach neurologicznych. Mechanizm działania rywastygminy polega na zwiększaniu przekaźnictwa cholinergicznego. Poprawia się stan chorego i zostaje ograniczony postęp choroby. Rywastygmina może wywierać również pozytywny wpływ na symptomy ubytkowe, które dotyczą procesów poznawczych u pacjentów. Stosowana w leczeniu otępienia typu alzheimerowskiego od postaci łagodnej do średniozaawansowanej oraz u pacjentów z idiopatyczną chorobą Parkinsona.
W farmacji rywastygmina dostępna jest w postaci systemów transdermalnych (plastrów), kapsułek, tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej oraz roztworu doustnego. Postać leku oraz dawkowanie ustala lekarz, indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od stanu i postaci choroby.
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, nudności, wymioty, niestrawność, ból brzucha, biegunka, brak łaknienia, zakażenia układu moczowego, lęk, majaczenie, ból głowy, omdlenia, senność, drżenie, wysypka, obrzęk, świąd.
Uwaga: Wystąpienie działań niepożądanych oraz ich nasilenie zwiększa się wraz z przyjmowaną dawką. Stosowanie rywastygminy w postaci systemu transdermalnego zmniejsza częstość występowania działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Rywastygmina – przewodnik dla pacjentów
Rywastygmina to nowoczesny lek z grupy inhibitorów cholinoesterazy, który stanowi jeden z podstawowych filarów współczesnego leczenia otępienia związanego z chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona. Ta substancja czynna, należąca do karbaminianów, została wprowadzona do terapii w 1997 roku i od tego czasu pomogła milionom pacjentów na całym świecie w walce z postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych. Rywastygmina działa poprzez zwiększenie dostępności acetylocholiny – kluczowego neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za przekazywanie informacji między komórkami nerwowymi w mózgu. Dzięki hamowaniu enzymów rozkładających acetylocholinę, lek może znacząco spowalniać progresję objawów otępiennych, poprawiać funkcje poznawcze oraz wydłużać okres samodzielnego funkcjonowania pacjentów. Dostępność leku w różnych postaciach – od tradycyjnych kapsułek po innowacyjne plastry transdermalny – pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb każdego chorego.
Mechanizm działania rywastygminy
Rywastygmina to lek z grupy karbaminianów, który jest inhibitorem acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy. Rywastygmina wywiera działanie hamujące w stosunku do cholinoesteraz poprzez tworzenie z nimi kompleksu za pomocą wiązania kowalencyjnego, co powoduje ich czasową inaktywację.
Aby w pełni zrozumieć, jak działa rywastygmina, należy poznać podstawy funkcjonowania układu nerwowego. Acetylocholina to enzym obecny w ośrodkowym układzie nerwowym, którego zadaniem jest rozkładanie ważnego przekaźnika nerwowego – acetylocholiny. Acetylocholina odpowiada w mózgu za sprawne przekaźnictwo impulsów nerwowych, stąd tak ważne jest, żeby jak najdłużej została ona utrzymana w przestrzeni synaptycznej neuronów w niezmienionej formie.
U zdrowych młodych mężczyzn, produkt leczniczy podany doustnie w dawce 3 mg, powoduje zmniejszenie aktywności acetylocholinoesterazy (AChE) w płynie mózgowo-rdzeniowym o około 40% w ciągu pierwszej 1,5 godziny po podaniu. Aktywność enzymu wraca do wartości wyjściowej po około 9 godzinach od chwili osiągnięcia maksymalnego działania hamującego.
Wskazania do stosowania
Rywastygmina znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu dwóch głównych schorzeń neurologicznych:
Choroba Alzheimera
Rywastygmina znalazła zastosowanie w terapii otępienia towarzyszącego takim schorzeniom jak choroba Parkinsona lub choroba Alzheimera. W chorobie Alzheimera lek jest wskazany w łagodnej do średniozaawansowanej postaci schorzenia, gdzie może znacząco wpływać na:
- Funkcje poznawcze – poprawę pamięci, koncentracji i zdolności rozumowania
- Czynności dnia codziennego – utrzymanie samodzielności w podstawowych czynnościach
- Zachowanie – redukcję zaburzeń behawioralnych i psychotycznych
- Ogólne funkcjonowanie – spowolnienie postępu choroby
Otępienie w chorobie Parkinsona
Rivastigmine produced moderate but significant improvements in global ratings of dementia, cognition (including measures of executive functions and attention), and behavioral symptoms among patients with dementia associated with Parkinson’s disease.
Postacie farmaceutyczne i dawkowanie
Rywastygmina dostępna jest w kilku postaciach, co pozwala na indywidualne dostosowanie terapii do potrzeb pacjenta:
Tabela: Postacie farmaceutyczne rywastygminy
Postać leku |
Dostępne dawki |
Sposób podania |
Częstość dawkowania |
Kapsułki twarde |
1,5 mg; 3 mg; 4,5 mg; 6 mg |
Doustnie z posiłkiem |
2 razy dziennie |
Tabletki rozpuszczalne |
1,5 mg; 3 mg; 4,5 mg; 6 mg |
Do jamy ustnej |
2 razy dziennie |
Roztwór doustny |
2 mg/ml |
Doustnie z posiłkiem |
2 razy dziennie |
Plastry transdermalny |
4,6 mg/24h; 9,5 mg/24h; 17,7 mg/24h |
Na skórę |
1 raz dziennie |
Schemat dawkowania doustnego
Dawką początkową jest 1,5 mg. Dawkę optymalną ustala się poprzez zwiększanie jednorazowej dawki po co najmniej dwóch tygodniach do 3 mg, 4,5 mg, a następnie 6 mg. Dawka podtrzymująca to 3 mg do 6 mg dwa razy dziennie.
Typowy schemat zwiększania dawki wygląda następująco:
- Tydzień 1-2: 1,5 mg dwa razy dziennie
- Tydzień 3-4: 3 mg dwa razy dziennie
- Tydzień 5-6: 4,5 mg dwa razy dziennie
- Od tygodnia 7: 6 mg dwa razy dziennie (dawka maksymalna)
Plastry transdermalny
Terapię należy rozpoczynać od dawki wynoszącej 4.6 mg rywastygminy na dobę. Po upływie czterech tygodni dawkę należy zwiększyć do 9.5 mg substancji leczniczej na dobę. Plastry należy naklejać na suchą, nieowłosioną skórę pleców, ramion lub klatki piersiowej raz na dobę.
Skuteczność kliniczna – wyniki badań
Skuteczność rywastygminy została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych przeprowadzonych na całym świecie.
Badania w chorobie Alzheimera
In a 6 month trial rivastigmine was effective in treating the core cognitive and functional symptoms of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease. Rivastigmine at doses of 6-12 mg/day produces clinically relevant and statistically significant improvements in cognitive and global assessments, and in activities of daily living.
Results from seven trials showed that patients on rivastigmine (6 to 12 mg/day by mouth, or 9.5 mg/day by skin patch) were better for three outcomes than those on placebo, after six months of treatment.
Długoterminowe obserwacje
In this open label extension, high-dose rivastigmine therapy was safe and well tolerated over a 5-year period. Two thirds of the participants still enrolled at week 234 were in the original high-dose rivastigmine group during the double-blind phase, suggesting that early therapy may confer some benefit in delaying long-term progression of symptoms.
Działania niepożądane
Jak każdy lek, rywastygmina może wywoływać działania niepożądane, które najczęściej występują na początku leczenia lub przy zwiększaniu dawki.
Najczęstsze działania niepożądane
Do najczęściej występujących działań niepożądanych należą zaburzenia żołądka i jelit, w tym nudności (38%) i wymioty (23%), szczególnie w okresie ustalania dawki.
Często występujące objawy (u więcej niż 1 na 10 pacjentów):
- Nudności i wymioty
- Biegunka
- Utrata apetytu
- Ból brzucha
- Zawroty głowy
- Ból głowy
- Zmniejszenie masy ciała
Działania niepożądane plastrów:
- Do najczęstszych działań niepożądanych po naklejeniu zaliczamy świąd, rumień obrzęk oraz podrażnienie skóry.
- Miejscowe reakcje skórne
- Zaczerwienienie w miejscu aplikacji
Działania niepożądane wymagające uwagi
Niektóre przypadki wystąpienia nasilonych wymiotów, występujących zwłaszcza po zwiększeniu dawki lub podczas stosowania dużych dawek rywastygminy, skutkowały pęknięciem przełyku.
Objawy wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej:
- Nasilone wymioty
- Silne bóle brzucha
- Objawy odwodnienia
- Zaburzenia rytmu serca
- Drgawki
Leczenie farmakologiczne otępienia – miejsce rywastygminy
W współczesnej medycynie istnieje kilka grup leków stosowanych w leczeniu otępienia, przy czym inhibitory cholinoesterazy stanowią pierwszą linię terapii.
Główne grupy leków przeciwotępiennych
Inhibitory cholinoesterazy:
- Rywastygmina – inhibitor acetylo- i butyrylocholinoesterazy
- Donepezil – selektywny inhibitor acetylocholinoesterazy
- Galantamina – inhibitor acetylocholinoesterazy i modulator receptorów nikotynowych
Antagoniści receptorów NMDA:
- Memantyna – stosowana w średnio-zaawansowanej i ciężkiej chorobie Alzheimera
Porównanie z innymi inhibitorami cholinoesterazy
Rywastygmina i donepezil należą do tej samej grupy leków pod względem sposobu działania i zwiększają stężenie acetylocholiny w mózgu poprzez spowalnianie jej rozkładu. Chociaż oba leki działają podobnie na funkcje poznawcze i zachowanie, rywastygmina wydaje się zapewniać większe korzyści w zdolności do wykonywania codziennych czynności przez pacjenta i ogólnym funkcjonowaniu.
Zalety rywastygminy:
- Podwójne działanie na acetylo- i butyrylocholinoesterazę
- Dostępność w postaci plastrów (lepsza tolerancja)
- Mniejsze ryzyko interakcji lekowych
- Elastyczne dawkowanie
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na rywastygminę lub którykolwiek składnik preparatu
- Ciężkie zaburzenia czynności wątroby
- Alergiczne reakcje skórne w wywiadzie (dla plastrów)
Względne przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przed rozpoczęciem kuracji lekiem należy omówić z lekarzem jeśli u pacjenta: występuje lub kiedykolwiek występował nieregularny, lub wolny rytm pracy serca; występuje lub kiedykolwiek występował czynny wrzód żołądka; występują lub kiedykolwiek występowały trudności w oddawaniu moczu; występują lub kiedykolwiek występowały napady padaczkowe.
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z:
- Zaburzeniami rytmu serca
- Chorobą wrzodową żołądka
- Astmą oskrzelową
- Zaburzeniami czynności nerek
- Masą ciała poniżej 50 kg
Interakcje lekowe
Rywastygmina, jako inhibitor cholinoesterazy, może nasilać działanie środków zwiotczających mięśnie, o działaniu analogicznym do sukcynylocholiny, stosowanych w trakcie znieczulenia ogólnego.
Ważne interakcje lekowe
Leki wymagające ostrożności:
- Beta-adrenolityki (atenolol, propranolol) – ryzyko bradykardii
- Leki antycholinergiczne (oksybutynina, tolterodyna)
- Środki zwiotczające mięśnie podczas znieczulenia
- Metoklopramid – ryzyko objawów pozapiramidowych
Leki bez znaczących interakcji:
- Warfaryna
- Digoksyna
- Diazepam
- Fluoksetyna
Tabela: Preparaty rywastygminy dostępne w Polsce
Nazwa handlowa |
Producent |
Postać |
Refundacja |
Exelon |
Novartis |
Kapsułki, plastry |
Tak |
Nimvastid |
Krka |
Kapsułki, tabletki |
Tak |
Rivastigmin Orion |
Orion |
Kapsułki |
Tak |
Ristidic |
Polfa Warszawa |
Kapsułki |
Tak |
Evertas |
Sandoz |
Plastry |
Tak |
Atmina |
Teva |
Plastry |
Tak |
Specjalne populacje pacjentów
Pacjenci w podeszłym wieku
Osoby powyżej 75. roku życia otrzymują rywastygminę w pełni refundowaną w Polsce. U pacjentów z masą ciała <50 kg może wystąpić więcej działań niepożądanych oraz większe ryzyko przerwania leczenia z tego powodu.
Kobiety w ciąży i karmiące
Rywastygmina może przenikać do pokarmu kobiety karmiącej. Nie zaleca się stosowania rywastygminy w czasie ciąży, chyba że lekarz uzna to za konieczne.
Pacjenci z zaburzeniami czynności narządów
U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby może być konieczne dostosowanie dawkowania i ścisłe monitorowanie stanu klinicznego.
Monitoring terapii
Regularne oceny
Podczas leczenia rywastygminą należy regularnie oceniać:
- Funkcje poznawcze – przy użyciu skal MMSE, ADAS-cog
- Czynności dnia codziennego – zdolność do samoobsługi
- Stan behawioralny – nastrój, zachowanie
- Masę ciała – szczególnie u osób starszych
- Tolerancję leczenia – działania niepożądane
Kryteria kontynuacji terapii
Leczenie należy kontynuować, gdy:
- Utrzymuje się poprawa lub stabilizacja stanu
- Pacjent dobrze toleruje lek
- Nie wystąpiły poważne działania niepożądane
- Rodzina obserwuje korzyści z terapii
Jak długo trwa leczenie rywastygminą?
Leczenie rywastygminą jest długoterminowe i może trwać wiele lat, dopóki pacjent odnosi korzyści z terapii i dobrze toleruje lek. Badania wykazały bezpieczeństwo stosowania rywastygminy przez okres 5 lat.
Czy można przerwać nagłe przyjmowanie rywastygminy?
Nie zaleca się nagłego przerwania przyjmowania leku. Jeśli konieczne jest zakończenie terapii, należy to robić stopniowo pod kontrolą lekarza, aby uniknąć nagłego pogorszenia stanu pacjenta.
Czy rywastygmina leczy chorobę Alzheimera?
Rywastygmina nie leczy przyczyny choroby Alzheimera, ale łagodzi jej objawy i spowalnia postęp schorzenia. Jest to lek objawowy, który poprawia jakość życia pacjentów i ich rodzin.
Które działania niepożądane powinny szczególnie niepokoić?
Szczególną uwagę należy zwrócić na: nasilone wymioty (ryzyko pęknięcia przełyku), znaczną utratę masy ciała, zaburzenia rytmu serca, drgawki oraz poważne reakcje skórne w przypadku plastrów.
Czy można stosować rywastygminę z innymi lekami na chorobę Alzheimera?
Ze względu na działanie farmakodynamiczne, rywastygminy nie należy stosować równocześnie z innymi substancjami cholinomimetycznymi. Jednak można ją łączyć z memantyną w zaawansowanych stadiach choroby.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją jak najszybciej, ale jeśli zbliża się pora następnej dawki, należy pominąć zapomnianą i kontynuować normalny schemat. Nie należy podwajać dawki.
Czy plastry są lepsze od tabletek?
Plastry mają pewne przewagi: wygodniejsze stosowanie (raz dziennie), mniejsze działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, stabilniejsze stężenie leku we krwi. Jednak mogą powodować reakcje skórne w miejscu aplikacji.
Jak przechowywać rywastygminę?
Lek należy przechowywać w temperaturze pokojowej, z dala od wilgoci i światła, w miejscu niedostępnym dla dzieci. Plastry powinny być przechowywane w oryginalnym opakowaniu.
Czy podczas stosowania rywastygminy można prowadzić samochód?
Rywastygmina może wywoływać zawroty głowy i senność, głównie w początkowym okresie leczenia lub w okresie zwiększania dawki. Zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych u pacjentów z otępieniem, leczonych rywastygminą, powinien rutynowo ocenić lekarz prowadzący.
Czy rywastygmina jest refundowana?
Tak, rywastygmina jest refundowana w Polsce dla pacjentów z rozpoznaną chorobą Alzheimera. Pacjenci po 75. roku życia otrzymują lek bezpłatnie, pozostali płacą standardową odpłatność.
Bibliografia
-
- Rösler M, Anand R, Cicin-Sain A, Gauthier S, Agid Y, Dal-Bianco P, Stähelin HB, Hartman R, Gharabawi M. Efficacy and safety of rivastigmine in patients with Alzheimer’s disease: international randomised controlled trial. BMJ. 1999;318(7184):633-638. DOI: 10.1136/bmj.318.7184.633 PMID: 10066203
- Birks JS, Chong LY, Grimley Evans J. Rivastigmine for Alzheimer’s disease. Cochrane Database Syst Rev. 2015;9(9):CD001191. DOI: 10.1002/14651858.CD001191.pub4 PMID: 26393402