Blitzima to lek na receptę, który jest stosowany w leczeniu pacjentów z pęcherzycą zwykłą o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego. Pęcherzyca zwykła jest chorobą autoimmunologiczną, powodującą występowanie pęcherzy. Lek powinien być podawany pod ścisłym nadzorem doświadczonego lekarza w miejscu, w którym stale dostępny jest sprzęt i leki niezbędne do prowadzenia resuscytacji. Przed każdym podaniem leku należy podać premedykację w postaci leku przeciwgorączkowego i przeciwhistaminowego.
Lek zawiera rytuksymab, przeciwciało monoklonalne, które wiąże się z limfocytami B i powoduje ich śmierć. Stosowany w leczeniu chłoniaków nieziarniczych, przewlekłej białaczki limfocytowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń lub mikroskopowego zapalenia naczyń oraz pęcherzycy zwykłej. Skuteczny w kombinacji z chemioterapią i innymi lekami.
MabThera to lek zawierający substancję czynną rytuksymab. Jest to ludzko-mysie przeciwciało monoklonalne, które wiąże się z antygenem CD20. Lek jest stosowany w leczeniu chłoniaków nieziarniczych, przewlekłej białaczki limfocytowej, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz pęcherzycy zwykłej. MabThera jest wydawany na receptę do zastrzeżonego stosowania.
Rixathon to lek biologiczny, który zawiera substancję czynną rituksimab. Jest stosowany w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów krwi, takich jak chłoniak nieziarniczy i przewlekła białaczka limfatyczna, a także w leczeniu ciężkich, aktywnych postaci reumatoidalnego zapalenia stawów, granulomatozy z poliangiitą i mikroskopowego poliangiitis. Rixathon jest dostępny na receptę.
Riximyo to lek zawierający substancję czynną rytuksymab. Jest to białko zwane przeciwciałem monoklonalnym, które wiąże się z powierzchnią białych krwinek zwanych limfocytami B, prowadząc do ich śmierci. Lek ten jest stosowany w leczeniu chłoniaków nieziarniczych, przewlekłej białaczki limfocytowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń oraz pęcherzycy zwykłej. Riximyo jest dostępny na receptę.
Ruxience to lek zawierający rytuksymab, przeciwciało monoklonalne, które wiąże się z limfocytami B, prowadząc do ich śmierci. Jest stosowany w leczeniu różnych chorób u dorosłych i dzieci, w tym chłoniaków nieziarniczych, przewlekłej białaczki limfocytowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń oraz pęcherzycy zwykłej.
Ruxience jest podawany samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami, takimi jak chemioterapeutyki i glikokortykosteroidy. Pomaga spowolnić uszkodzenia stawów, niszczy nieprawidłowe komórki i zmniejsza objawy chorób autoimmunologicznych, poprawiając jakość życia pacjentów.
Truxima to lek zawierający substancję czynną rituksymab. Jest to przeciwciało monoklonalne, które wiąże się z antygenem CD20 występującym na powierzchni prawidłowych oraz zmienionych nowotworowo limfocytów B. Rituksymab powoduje śmierć komórek zawierających antygen CD20. Lek jest stosowany w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów krwi, takich jak chłoniaki nieziarnicze i przewlekła białaczka limfocytowa. Truxima jest dostępny na receptę.
Rytuksymab – chimeryczne przeciwciało monoklonalne ludzko-mysie, które jest glikozylowaną immunoglobuliną zawierającą stałe sekwencje IgG ludzkie oraz zmienne sekwencje mysie. Mechanizm działania rytuksymabu polega na łączeniu z antygenem CD20, który występuje na powierzchni komórek zarówno prawidłowych jak i nowotworowych doprowadzając do ich śmierci. Rytuksymab wytwarza się dzięki metodom inżynierii genetycznej. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie nowotworów: chłoniaka nieziarniczego, przewlekłej białaczki limfocytowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, pęcherzycy zwykłej oraz ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń i mikroskopowym zapaleniem naczyń.
Rytuksymab dostępny jest w postaci koncentratu do sporządzania roztworu do infuzji i roztworu do wstrzykiwań podskórnych.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): zakażenia bakteryjne i wirusowe, leukopenia, obrzęk naczynioruchowy, nudności, osłabienie, ból głowy, dreszcze, gorączka, łysienie, zmniejszenie masy ciała, zawroty głowy, bezsenność, zapalenie spojówek, ból ucha, szumy uszne, wymioty, biegunka, ból brzucha, potliwość, bóle mięśniowo-stawowe, wysypka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Rytuksymab należy do grupy przeciwciał monoklonalnych i stanowi jeden z najważniejszych przełomów w nowoczesnej medycynie ostatnich dekad. Ta innowacyjna substancja czynna zrewolucjonizowała leczenie chorób nowotworowych układu krwiotwórczego oraz chorób autoimmunologicznych, oferując pacjentom skuteczną alternatywę dla tradycyjnych metod terapii. Od momentu wprowadzenia do praktyki klinicznej w latach 90. ubiegłego wieku, rytuksymab udowodnił swoją skuteczność w leczeniu różnorodnych schorzeń, od chłoniaków nieziarniczych po reumatoidalne zapalenie stawów. Jego unikalny mechanizm działania, oparty na selektywnym niszczeniu limfocytów B, otworzył nowe możliwości terapeutyczne dla milionów pacjentów na całym świecie. W Polsce, rytuksymab jest dostępny w ramach programów lekowych Narodowego Funduszu Zdrowia, co znacząco poprawiło dostęp do tej zaawansowanej terapii. Dzięki wprowadzeniu biosimilarów, koszty leczenia uległy obniżeniu, a dostępność leku wzrosła. Ten artykuł przedstawia kompleksowe omówienie rytuksymabu, jego zastosowań klinicznych, mechanizmu działania oraz praktycznych aspektów stosowania w polskim systemie opieki zdrowotnej.
Rytuksymab to chimeryczne przeciwciało monoklonalne typu IgG1, które stanowi produkt zaawansowanej inżynierii genetycznej. Substancja ta jest wytwarzana metodą hodowli komórekowej w zawiesinie komórek jajnika chomika chińskiego, co zapewnia wysoką jakość i powtarzalność produktu. Struktura rytuksymabu składa się z ludzkiej sekwencji stałej oraz mysich sekwencji zmiennych, co minimalizuje ryzyko reakcji immunogennych przy zachowaniu wysokiej skuteczności terapeutycznej.
Kluczową cechą rytuksymabu jest jego zdolność do selektywnego wiązania się z antygenem CD20. Ten przezbłonowy antygen różnicowania komórkowego występuje na powierzchni limfocytów B we wszystkich stadiach ich rozwoju, z wyjątkiem najwcześniejszych form prekursorowych oraz dojrzałych komórek plazmatycznych. Antygen CD20 to nieglikozylowana fosfoprotein, która odgrywa istotną rolę w procesach aktywacji i proliferacji limfocytów B.
Właściwości farmakokinetyczne rytuksymabu charakteryzują się stosunkowo długim czasem półtrwania, który wynosi od 20 do 32 dni w zależności od jednostki chorobowej. U pacjentów z chłoniakami nieziarniczymi mediana czasu półtrwania wynosi około 22 dni, podczas gdy u chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową ten okres wydłuża się do 32 dni.
Rytuksymab wywiera swoje działanie terapeutyczne poprzez kompleksowy mechanizm obejmujący kilka ścieżek biologicznych. Po związaniu się z antygenem CD20 na powierzchni limfocytów B, aktywowane są naturalne mechanizmy obronne organizmu prowadzące do eliminacji oznakowanych komórek.
Pierwszy mechanizm to cytotoksyczność zależna od układu dopełniacza (CDC – Complement Dependent Cytotoxicity). Po związaniu rytuksymabu z antygenem CD20, dochodzi do aktywacji kaskady dopełniacza poprzez przyłączenie składnika C1q, co prowadzi do powstawania kompleksu atakującego błonę i w konsekwencji do lizy komórkowej.
Drugi mechanizm obejmuje cytotoksyczność komórkową zależną od przeciwciał (ADCC – Antibody-Dependent Cell-mediated Cytotoxicity). W tym procesie uczestniczą komórki naturalnej cytotoksyczności (NK), makrofagi oraz granulocyty obojętnochłonne, które rozpoznają fragment Fc przeciwciała związanego z komórką docelową i inicjują jej niszczenie.
Trzeci mechanizm to bezpośrednia indukcja apoptozy. Rytuksymab może indukować programowaną śmierć komórki poprzez aktywację wewnątrzkomórkowych szlaków sygnałowych, co prowadzi do śmierci limfocytów B niezależnie od zewnętrznych czynników cytotoksycznych.
Rytuksymab znalazł najszersze zastosowanie w leczeniu chłoniaków nieziarniczych (NHL), gdzie antygen CD20 występuje w ponad 95% przypadków tych nowotworów wywodzących się z limfocytów B. W chłoniakach grudkowych rytuksymab stosowany jest zarówno w leczeniu indukcyjnym w skojarzeniu z chemioterapią, jak i w terapii podtrzymującej. Badania kliniczne wykazały, że dodanie rytuksymabu do standardowej chemioterapii wydłuża czas wolny od progresji choroby i poprawia przeżycie całkowite pacjentów.
W przypadku chłoniaka rozlanego z dużych komórek B (DLBCL), wprowadzenie rytuksymabu do schematu chemioterapii R-CHOP (rytuksymab, cyklofosfamid, doksorubicyna, winkrystyna, prednizon) zwiększyło skuteczność leczenia o około 20%. Ten schemat stał się złotym standardem w leczeniu pierwszej linii tego typu chłoniaka.
W przewlekłej białaczce limfocytowej (PBL) rytuksymab znajduje zastosowanie zarówno w monoterapii, jak i w skojarzeniu z chemioterapią. Szczególnie skuteczne okazały się kombinacje rytuksymabu z fludarabiną i cyklofosfamidem (protokół FCR) u pacjentów w dobrym stanie ogólnym. Warto jednak podkreślić, że wraz z rozwojem terapii celowanych, rola rytuksymabu w PBL stopniowo maleje na korzyść nowszych leków, takich jak inhibitory kinaz.
Rytuksymab wykazuje również wysoką skuteczność w leczeniu chorób autoimmunologicznych, gdzie patologicznie aktywne limfocyty B odgrywają kluczową rolę w procesie chorobowym.
W reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) rytuksymab stosowany jest w skojarzeniu z metotreksatem u pacjentów, którzy nie odpowiadają na konwencjonalne leki modyfikujące przebieg choroby lub leki biologiczne pierwszej linii. Terapia polega na podaniu dwóch dawek po 1000 mg w odstępie dwutygodniowym, co prowadzi do znacznej redukcji aktywności choroby i poprawy jakości życia pacjentów.
W leczeniu chłoniaków nieziarniczych rytuksymab stosuje się najczęściej w dawce 375 mg/m² powierzchni ciała podawanej dożylnie raz w tygodniu przez 4 kolejne tygodnie w monoterapii, lub w dawce 375 mg/m² w pierwszym dniu każdego cyklu chemioterapii. W terapii podtrzymującej chłoniaka grudkowego rytuksymab podaje się w dawce 375 mg/m² co 2-3 miesiące przez okres do 2 lat.
W RZS standardowy protokół obejmuje dwie infuzje rytuksymabu po 1000 mg podawane w odstępie 14 dni. Przed każdą infuzją konieczne jest stosowanie premedykacji obejmującej metyloprednizolon (100 mg dożylnie), leki przeciwhistaminowe oraz paracetamol w celu zmniejszenia ryzyka reakcji związanych z wlewem.
W ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń (GPA) i mikroskopowym zapaleniu naczyń (MPA) rytuksymab stosuje się w dawce 375 mg/m² raz w tygodniu przez 4 tygodnie lub w dwóch dawkach po 1000 mg w odstępie dwutygodniowym. Terapia prowadzona jest w skojarzeniu z wysokimi dawkami glikokortykosteroidów, które są stopniowo redukowane w miarę uzyskiwania remisji choroby.
W leczeniu chłoniaków rytuksymab najczęściej stosowany jest w skojarzeniu z następującymi substancjami czynnymi:
W chorobach autoimmunologicznych rytuksymab kombinuje się z:
Najczęstszymi działaniami niepożądanymi rytuksymabu są reakcje związane z podawaniem leku, które występują u około 77% pacjentów podczas pierwszej infuzji. Objawy obejmują dreszcze, gorączkę, nudności, pokrzywkę, zmęczenie oraz hipotensję. Reakcje te wynikają z zespołu uwalniania cytokin i zazwyczaj mają charakter łagodny do umiarkowanego. Częstość występowania reakcji infuzyjnych znacznie maleje przy kolejnych podaniach leku.
Rytuksymab może powodować przejściowe zaburzenia morfologii krwi, w tym neutropenię, trombocytopenię oraz limfopenię. Szczególnie istotne jest monitorowanie liczby granulocytów obojętnochłonnych, których zmniejszenie może predysponować do wystąpienia infekcji bakteryjnych, wirusowych lub grzybiczych.
Devido do działania immunosupresyjnego, rytuksymab zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych infekcji. Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość reaktywacji wirusowego zapalenia wątroby typu B (HBV), która może przebiegać w formie piorunującej i prowadzić do niewydolności wątroby, a nawet śmierci. Dlatego przed rozpoczęciem terapii rytuksymabem u wszystkich pacjentów należy wykonać badania przesiewowe w kierunku HBV.
Do najpoważniejszych, choć rzadkich powikłań stosowania rytuksymabu należy postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia (PML), która jest rzadką infekcją ośrodkowego układu nerwowego wywołaną przez wirus JC. Objawy PML obejmują zaburzenia neurologiczne, poznawcze i psychiatryczne, dlatego każde pogorszenie stanu neuropsychicznego u pacjenta leczonego rytuksymabem wymaga pilnej diagnostyki.
Rytuksymab może wywierać niekorzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, szczególnie u pacjentów z wcześniej istniejącymi chorobami serca. Zgłaszano przypadki dławicy piersiowej, zawału serca, migotania przedsionków oraz niewydolności serca. Z tego powodu pacjenci z obciążeniem kardiologicznym wymagają szczególnie ścisłego monitorowania podczas terapii.
Rytuksymab jest przeciwwskazany u pacjentów z nadwrażliwością na substancję czynną, białka mysie lub którykolwiek składnik preparatu. Nie należy stosować leku u osób z czynnymi, ciężkimi zakażeniami oraz u pacjentów w stanie silnej immunosupresji. W reumatoidalnym zapaleniu stawów dodatkowym przeciwwskazaniem jest ciężka niewydolność serca (klasa IV według NYHA).
Szczególnej ostrożności wymaga stosowanie rytuksymabu u pacjentów po 65. roku życia, u których obserwuje się wyższą częstość występowania działań niepożądanych. Również osoby z liczbą granulocytów obojętnochłonnych poniżej 1,5 × 10⁹/l wymagają bardzo ostrożnego podejścia terapeutycznego.
Rytuksymab może przenikać przez barierę łożyskową i powodować zmniejszenie liczby limfocytów B u płodu. Lek jest przeciwwskazany w ciąży, chyba że potencjalne korzyści przewyższają ryzyko dla płodu. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji podczas leczenia i przez 12 miesięcy po jego zakończeniu. Karmienie piersią należy przerwać na okres leczenia i 12 miesięcy po zakończeniu terapii.
Przed rozpoczęciem leczenia rytuksymabem należy wykonać pełną morfologię krwi z rozmazem, badania biochemiczne obejmujące funkcję wątroby i nerek, oraz badania w kierunku zakażenia HBV i HCV. W trakcie terapii konieczne jest regularne monitorowanie morfologii krwi, szczególnie liczby granulocytów obojętnochłonnych.
Każdy pacjent powinien być ściśle obserwowany podczas podawania rytuksymabu oraz przez co najmniej 2 godziny po zakończeniu infuzji. Personel medyczny musi być przygotowany na ewentualność wystąpienia reakcji anafilaktycznej i dysponować odpowiednim wyposażeniem reanimacyjnym, w tym epinefryną, lekami przeciwhistaminowymi i glikokortykosteroidami.
Rytuksymab wykazuje ograniczoną liczbę istotnych klinicznie interakcji z innymi lekami. Szczególnej uwagi wymaga jednoczesne stosowanie z lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze – zaleca się ich odstawienie na 12 godzin przed podaniem rytuksymabu ze względu na ryzyko wystąpienia hipotensji.
Nie zaleca się stosowania żywych szczepionek podczas terapii rytuksymabem ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich zakażeń. Szczepienia zabite można podawać, jednak ich skuteczność może być osłabiona z powodu immunosupresyjnego działania leku.
| Program lekowy | Wskazanie | Kryteria kwalifikacji |
|---|---|---|
| B.33 | Reumatoidalne zapalenie stawów | Brak odpowiedzi na konwencjonalne LMPCH |
| B.75 | Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń | Ciężka postać choroby, wiek ≥18 lat |
| B.97 | Chłoniaki nieziarnicze | III-IV stopień zaawansowania |
| B.98 | Przewlekła białaczka limfocytowa | Wskazania do chemioterapii |
| C.51 | Katalog chemioterapii | Chłoniaki C82, C83 |
Od 2019 roku w Polsce dostępne są biosimilary rytuksymabu, co znacząco wpłynęło na obniżenie kosztów terapii. Wprowadzenie leków biopodobnych doprowadziło do oszczędności przekraczających 80 milionów złotych rocznie w skali kraju. Obecnie dostępne biosimilary rytuksymabu to między innymi Truxima, Riximyo, Ruxience oraz Rixathon.
Biosimilary charakteryzują się porównywalną skutecznością i bezpieczeństwem stosowania do leku oryginalnego, co zostało potwierdzone w badaniach rejestracyjnych prowadzonych przez Europejską Agencję Leków (EMA). Dostępność biosimilarów znacząco poprawiła dostęp pacjentów do tej innowacyjnej terapii.
Rytuksymab może być stosowany u pacjentów po 65. roku życia, jednak wymaga to szczególnej ostrożności ze względu na wyższą częstość występowania działań niepożądanych w tej grupie wiekowej. Konieczne jest dokładne monitorowanie stanu klinicznego oraz funkcji poszczególnych narządów.
Deplecja limfocytów B po podaniu rytuksymabu jest długotrwała – w przypadku chorób nowotworowych układu krwiotwórczego odnowa populacji limfocytów B rozpoczyna się po 6 miesiącach i trwa zwykle do 12 miesięcy. W reumatoidalnym zapaleniu stawów efekt terapeutyczny może utrzymywać się przez 6-24 miesiące po podaniu dwóch dawek leku.
Tak, dla wybranych wskazań (głównie chłoniaki nieziarnicze) dostępna jest forma podskórna rytuksymabu z dodatkiem hialuronidazy. Ta forma podawania znacznie skraca czas aplikacji z kilku godzin do około 5 minut, jednak pierwsza dawka musi być zawsze podana dożylnie w celu monitorowania reakcji niepożądanych.
Pacjenci powinni niezwłocznie skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia gorączki, dreszczów, objawów infekcji, duszności, bólu w klatce piersiowej, zmian neurologicznych lub objawów ze strony układu pokarmowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy mogące sugerować reaktywację wirusowego zapalenia wątroby.
Brak jest danych wskazujących na bezpośredni wpływ rytuksymabu na płodność u mężczyzn i kobiet. Jednak ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu, kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia i przez 12 miesięcy po jego zakończeniu.
Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykonanie kompleksowych badań laboratoryjnych, w tym morfologii krwi, badań biochemicznych oraz testów w kierunku zakażeń wirusowych (HBV, HCV, CMV). Pacjenci powinni poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, szczególnie tych obniżających ciśnienie tętnicze, które mogą wymagać czasowego odstawienia.
Rytuksymab nie ma bezpośredniego wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów, jednak ze względu na możliwość wystąpienia reakcji niepożądanych takich jak zmęczenie, zawroty głowy czy osłabienie, zaleca się ostrożność, szczególnie w pierwszych dniach po podaniu leku.
Podczas leczenia rytuksymabem nie wolno stosować żywych szczepionek (np. przeciwko żółtej febrze, odrze, śwince, różyczce). Szczepionki zabite mogą być podawane, jednak ich skuteczność może być ograniczona. Zalecane szczepienia należy wykonać co najmniej 4 tygodnie przed rozpoczęciem terapii rytuksymabem.
