Rupatadyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Rupatadyna – lek o działaniu przeciwhistaminowym II generacji. Mechanizm działania rupatadyny polega na blokowaniu łączenia się histaminy z receptorami H1. Lek hamuje procesy powstające we wczesnej fazie reakcji zapalnej, takie jak: odczyny skórne i przekrwienie błon śluzowych. Wskazaniem do stosowania rupatadyny jest leczenie objawów alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i pokrzywki.
Rupatadyna dostępna jest w postaci tabletek oraz roztworu doustnego, który zazwyczaj stosowany jest u dzieci od 2 roku życia. Lek podaje się raz dziennie, niezależnie od posiłku.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): ból głowy, zawroty głowy, senność, suchość w jamie ustnej, zmęczenie, astenia, zwiększone łaknienie, ból brzucha, niestrawność, nudności, wymioty, biegunka, bóle pleców, stawów, mięśni, pokrzywka, wysypka. W większości występujące skutki uboczne mają charakter łagodny i krótkotrwały.
Uwaga: Nie zaleca się podawania rupatadyny z sokiem grejpfrutowym, ponieważ w takim przypadku następuje 3,5-krotne ogólnoustrojowe zwiększenie ekspozycji na lek.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Rupatadyna – innowacyjny lek przeciwalergiczny o podwójnym mechanizmie działania
Rupatadyna stanowi przełom w terapii chorób alergicznych, będąc pierwszą cząsteczką hybrydową o unikalnym, podwójnym mechanizmie działania. Ten nowoczesny lek przeciwhistaminowy drugiej generacji wyróżnia się spośród innych preparatów przeciwalergicznych nie tylko skutecznością w blokowaniu receptorów histaminowych H1, ale również antagonistycznym działaniem wobec czynnika aktywującego płytki krwi (PAF – Platelet Activating Factor). Dzięki tej właściwości rupatadyna skutecznie kontroluje objawy alergiczne zarówno w fazie natychmiastowej, jak i późnej reakcji alergicznej, oferując pacjentom kompleksową ochronę przed uciążliwymi dolegliwościami. Wprowadzona do lecznictwa w 2003 roku przez hiszpańską firmę farmaceutyczną J. Uriach y Cia, rupatadyna szybko zyskała uznanie w społeczności medycznej jako skuteczne i bezpieczne rozwiązanie terapeutyczne dla milionów osób cierpiących na choroby alergiczne.
Charakterystyka substancji czynnej
Rupatadyna należy do nowoczesnych leków przeciwhistaminowych drugiej generacji, które charakteryzują się wysoką selektywnością działania i znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa w porównaniu z preparatami pierwszej generacji. Cząsteczka rupatadyny wykazuje wyjątkowo wysokie powinowactwo do receptorów histaminowych H1, które jest około 25 razy silniejsze niż w przypadku cetyry zyny i aż 75 razy większe niż loratadyny.
Substancja ta wykazuje znaczną selektywność wiązania z receptorami H1, przy czym powinowactwo to jest większe w płucach niż w móżdżku. Ta właściwość jest szczególnie istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa, gdyż minimalizuje ryzyko działań niepożądanych ze strony ośrodkowego układu nerwowego.
Rupatadyna dostępna jest w Polsce pod różnymi nazwami handlowymi, w tym:
- Rupafin
- Rupurix
- Rupaller
- Rupatadine Bluefish
Mechanizm działania
Blokowanie receptorów histaminowych H1
Podstawowy mechanizm działania rupatadyny polega na selektywnym blokowaniu obwodowych receptorów histaminowych H1. Histamina to naturalnie występująca w organizmie amina, która pełni kluczową rolę w procesach zapalnych i reakcjach alergicznych. Wytwarzana jest głównie w komórkach tucznych, bazofilach oraz w różnych tkankach, w tym płucach, skórze, błonie śluzowej nosa i żołądka.
Podczas reakcji alergicznej komórki tuczne ulegają degranulacji, uwalniając histaminę oraz inne mediatory zapalenia. Histamina, oddziałując na receptory H1, wywołuje charakterystyczne objawy alergiczne:
- Skurcz mięśni gładkich oskrzeli, prowadzący do trudności oddechowych
- Zwiększenie przepuszczalności naczyń żylnych, skutkujące powstaniem obrzęku
- Rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze, powodujące zaczerwienienie
- Podrażnienie zakończeń nerwowych, prowadzące do świądu i bólu
- Zwiększenie wydzielania śluzów w drogach oddechowych
Antagonizm wobec czynnika aktywującego płytki (PAF)
Unikalną cechą rupatadyny, wyróżniającą ją spośród innych leków przeciwhistaminowych, jest działanie antagonistyczne wobec receptorów PAF. Czynnik aktywujący płytki jest potężnym mediatorem zapalnym, wytwarzanym z fosfolipidów przez fosfolipazę A2.
PAF odgrywa szczególnie istotną rolę w późnej fazie reakcji alergicznej, powodując:
- Wysięk naczyniowy i obrzęk tkanek
- Przyciąganie i aktywację komórek zapalnych
- Wzmożenie wydzielania cytokin prozapalnych
- Nasilenie odpowiedzi immunologicznej
Dzięki blokadzie receptorów PAF rupatadyna skutecznie kontroluje nie tylko objawy fazy natychmiastowej, ale również późnej reakcji alergicznej, co przekłada się na bardziej kompletną i trwałą kontrolę objawów.
Dodatkowe właściwości farmakologiczne
Badania in vitro wykazały, że rupatadyna w większych stężeniach posiada również inne korzystne właściwości:
- Hamuje degranulację komórek tucznych indukowaną przez bodźce immunologiczne i nieimmunologiczne
- Zmniejsza uwalnianie cytokin, szczególnie czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α)
- Blokuje uwalnianie mediatorów zapalnych z monocytów
- Wpływa na chemotaksję eozynofili, zmniejszając ich migrację do miejsc zapalenia
Farmakologia kliniczna
Farmakokinetyka
Rupatadyna charakteryzuje się korzystnymi właściwościami farmakokinetycznymi, które przekładają się na wygodę stosowania i skuteczność terapeutyczną:
Wchłanianie: Po podaniu doustnym rupatadyna jest szybko wchłaniana z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest już po około 45 minut od zażycia, co koreluje z szybkim początkiem działania przeciwalergicznego.
Dystrybucja: Substancja wiąże się z białkami osocza w 98,5-99%, jednak mimo wysokiego stopnia wiązania z białkami jest bardzo dobrze rozprowadzana do tkanek docelowych i nie jest zatrzymywana we krwi obwodowej.
Metabolizm: Rupatadyna jest metabolizowana głównie w wątrobie, gdzie ulega efektowi pierwszego przejścia. W procesie metabolizmu uczestniczy przede wszystkim cytochrom CYP3A4, a w mniejszym stopniu enzymy CYP2C9, CYP2C19 i CYP2D6. Co istotne, niektóre metabolity rupatadyny, w tym desloratadyna i jej hydroksylowane formy, zachowują aktywność przeciwhistaminową, co może przyczyniać się do ogólnej skuteczności leku.
Wydalanie: Lek jest niemal całkowicie metabolizowany – jedynie niewielkie ilości niezmienionej substancji wykrywane są w moczu i kale.
Farmakodynamika
Rupatadyna wykazuje długotrwałe działanie, pozwalające na wygodne dawkowanie raz na dobę. Czas półtrwania eliminacji wynosi około 5,9 godziny dla substancji macierzystej, jednak ze względu na aktywne metabolity efekt terapeutyczny utrzymuje się przez 24 godziny.
Wskazania do stosowania
Rupatadyna jest wskazana do leczenia objawowego następujących schorzeń u osób dorosłych oraz młodzieży powyżej 12. roku życia:
Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa
Lek skutecznie łagodzi objawy alergicznego nieżytu nosa (kataru siennego), w tym:
- Kichanie i świąd nosa
- Wodnisty wyciek z nosa
- Uczucie zatkania nosa
- Świąd jamy ustnej, gardła i uszu
- Łzawienie i świąd oczu (w przypadku towarzyszącego zapalenia spojówek)
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność rupatadyny zarówno w sezonowym, jak i przewlekłym alergicznym nieżycie nosa. W badaniach porównawczych wykazano, że rupatadyna w dawce 10 mg jest co najmniej tak samo skuteczna jak inne leki przeciwhistaminowe drugiej generacji, takie jak desloratadyna, cetyryzyna, loratadyna czy ebastyna.
Pokrzywka
Rupatadyna jest skuteczna w leczeniu pokrzywki, zarówno ostrej, jak i przewlekłej, łagodząc następujące objawy:
- Bąble pokrzywkowe (wysypka)
- Świąd skóry
- Obrzęk naczynioruchowy
- Zaczerwienienie skóry
W badaniach klinicznych dotyczących przewlekłej pokrzywki idiopatycznej rupatadyna wykazała wysoką skuteczność w zmniejszaniu zarówno liczby bąbli pokrzywkowych, jak i nasilenia świądu.
Dawkowanie i sposób podawania
Dorośli i młodzież powyżej 12 lat
Zalecana dawka rupatadyny wynosi 10 mg raz na dobę. Lek należy przyjmować doustnie, niezależnie od posiłków. Pojedyncza dawka zapewnia skuteczną kontrolę objawów przez 24 godziny.
Dzieci
Rupatadyna w postaci tabletek nie jest zalecana u dzieci poniżej 12. roku życia. W tej grupie wiekowej dostępny jest preparat w formie roztworu doustnego, odpowiednio dostosowany do wieku i masy ciała dziecka:
- Dzieci o masie ciała 10-25 kg: 2,5 ml (2,5 mg) raz na dobę
- Dzieci o masie ciała powyżej 25 kg: 5 ml (5 mg) raz na dobę
Populacje szczególne
Osoby starsze: U pacjentów w podeszłym wieku zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności, ponieważ mogą być oni bardziej wrażliwi na działania niepożądane leków przeciwhistaminowych.
Zaburzenia czynności nerek i wątroby: Ze względu na brak wystarczającego doświadczenia klinicznego, rupatadyna nie jest zalecana u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby.
Przeciwwskazania
Stosowanie rupatadyny jest przeciwwskazane w następujących sytuacjach:
- Nadwrażliwość na rupatadynę lub którykolwiek ze składników preparatu
- Ciąża (ze względu na ograniczone dane dotyczące bezpieczeństwa)
- Okres karmienia piersią (brak wystarczających danych o przenikaniu do mleka kobiecego)
Działania niepożądane
Rupatadyna charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa. Większość działań niepożądanych ma charakter łagodny do umiarkowanego i zwykle nie wymaga przerwania leczenia.
Działania niepożądane występujące często (≥1/100 do <1/10)
- Senność (9,5% pacjentów)
- Ból głowy (6,9% pacjentów)
- Zawroty głowy
- Suchość w jamie ustnej
- Uczucie zmęczenia
- Astenia (osłabienie)
Działania niepożądane występujące niezbyt często (≥1/1000 do <1/100)
- Zwiększenie łaknienia
- Nudności
- Grypa i infekcje górnych dróg oddechowych
- Zapalenie gardła i błony śluzowej nosa
- Pocenie nocne
- Wyprysk
- Zmiany w badaniach laboratoryjnych:
- Eozynofilia lub neutropenia
- Podwyższona aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT)
- Podwyższona aktywność aminotransferazy asparaginianowej (AST)
- Podwyższona aktywność fosfokinazy kreatynowej (CPK)
Działania niepożądane rzadkie (≥1/10000 do <1/1000)
- Reakcje nadwrażliwości, w tym reakcje anafilaktyczne
- Obrzęk naczynioruchowy
- Pokrzywka polekowa
Interakcje lekowe
Inhibitory cytochromu CYP3A4
Rupatadyna jest metabolizowana głównie przez cytochrom CYP3A4, dlatego jednoczesne stosowanie z silnymi inhibitorami tego enzymu może prowadzić do zwiększenia stężenia rupatadyny w osoczu. Należy unikać jednoczesnego stosowania z:
- Przeciwgrzybiczymi azolami (itrakonazol, ketokonazol, worykonazol, pozakonazol)
- Inhibitorami proteazy HIV
- Klarytromycyną
- Nefazodonem
W przypadku konieczności jednoczesnego stosowania z umiarkowanymi inhibitorami CYP3A4 należy zachować szczególną ostrożność.
Substancje metabolizowane przez CYP3A4
Rupatadyna może działać jako słaby inhibitor CYP3A4, co może prowadzić do zwiększenia stężenia innych leków metabolizowanych przez ten enzym. Szczególną ostrożność należy zachować przy jednoczesnym stosowaniu z:
Statynami:
- Atorwastatyna
- Simwastatyna
- Lowastatyna
- Prawastatyna
- Rosuwastatyna
- Fluwastatyna
- Pitawastatyna
Lekami o wąskim indeksie terapeutycznym:
- Cyklosporyna
- Takrolimus
- Syrolimus
- Ewerolimus
- Cyzapryd
Sok grejpfrutowy
Jednoczesne spożywanie soku grejpfrutowego zwiększa 3,5-krotnie ogólnoustrojową ekspozycję na rupatadynę. Jest to spowodowane obecnością w grejpfrucie związków hamujących CYP3A4 oraz wpływających na jelitowy system transportu leków. Nie należy przyjmować rupatadyny jednocześnie z sokiem grejpfrutowym.
Alkohol
Rupatadyna w dawce 10 mg ma minimalny wpływ na wyniki testów sprawności psychoruchowej po podaniu z alkoholem, który nie różni się istotnie od wpływu samego alkoholu. Jednak dawka 20 mg (dwukrotnie wyższa od terapeutycznej) może nasilać zaburzenia spowodowane spożyciem alkoholu.
Leczenie farmakologiczne chorób alergicznych
Miejsce rupatadyny w terapii alergicznego nieżytu nosa
Alergiczny nieżyt nosa to jedna z najczęstszych chorób alergicznych, dotykająca około 10-25% populacji światowej. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi terapeutycznymi, leki przeciwhistaminowe drugiej generacji stanowią podstawę leczenia tej jednostki chorobowej.
Rupatadyna, dzięki swojemu podwójnemu mechanizmowi działania, oferuje szczególnie skuteczną kontrolę objawów. Badania kliniczne wykazały, że jest co najmniej tak samo skuteczna jak inne nowoczesne antyhistaminiki, z dodatkową korzyścią wynikającą z blokady receptorów PAF, co zapewnia lepszą kontrolę późnej fazy reakcji alergicznej.
W terapii skojarzonej alergicznego nieżytu nosa o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego rupatadyna może być z powodzeniem łączona ze steroidami donosowymi, takimi jak propionian flutikazonu. Takie połączenie pozwala na kompleksowe leczenie, łącząc działanie przeciwhistaminowe z przeciwzapalnym efektem kortykosteroidów.
Inne substancje czynne w leczeniu alergii
W leczeniu chorób alergicznych stosuje się również inne nowoczesne leki przeciwhistaminowe drugiej generacji:
- Desloratadyna – aktywny metabolit loratadyny, charakteryzujący się długim czasem działania
- Lewocetyryzyna – enancjomer cetyry zyny o zwiększonej selektywności
- Feksofenadyna – lek o wysokiej selektywności i braku działania sedatywnego
- Bilastyna – najnowszy przedstawiciel grupy, charakteryzujący się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa
- Loratadyna – jeden z pierwszych leków przeciwhistaminowych drugiej generacji
- Cetyryzyna – lek o udowodnionej skuteczności, dostępny także w formach pediatrycznych
Leczenie pokrzywki
W przypadku pokrzywki przewlekłej, gdy objawy utrzymują się dłużej niż 6 tygodni, leki przeciwhistaminowe drugiej generacji stanowią leczenie pierwszego rzutu. Rupatadyna wykazuje wysoką skuteczność w tej wskazaniu, często przewyższającą efekty innych antyhistaminików ze względu na dodatkowy mechanizm anty-PAF.
W ciężkich przypadkach pokrzywki, gdy standardowe dawkowanie nie przynosi oczekiwanego efektu, możliwe jest zwiększenie dawki rupatadyny pod kontrolą lekarza, jednak zawsze należy przestrzegać zaleceń producenta i wytycznych klinicznych.
Zalety rupatadyny w praktyce klinicznej
Szybkość działania
Rupatadyna charakteryzuje się wyjątkowo szybkim początkiem działania – maksymalne stężenie w osoczu i rozpoczęcie efektu terapeutycznego następuje już po 45 minutach od przyjęcia. Ta właściwość jest szczególnie cenna dla pacjentów oczekujących szybkiej ulgi w objawach.
Długotrwałość efektu
Mimo krótkiego czasu półtrwania substancji macierzystej, obecność aktywnych metabolitów zapewnia trwały efekt terapeutyczny przez pełne 24 godziny, co pozwala na wygodne dawkowanie raz na dobę.
Brak efektu sedatywnego
W odróżnieniu od leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji, rupatadyna nie przenika bariery krew-mózg w istotnym stopniu, dzięki czemu nie wywołuje sedacji ani nie pogarsza sprawności psychomotorycznej w zalecanych dawkach.
Bezpieczeństwo sercowo-naczyniowe
Badania kliniczne, w tym specjalistyczne badanie „Thorough QT/QTc”, potwierdziły bezpieczeństwo kardiologiczne rupatadyny. Nawet w dawkach dziesięciokrotnie wyższych od terapeutycznych lek nie wpływa na zapis EKG ani nie powoduje zaburzeń rytmu serca.
Czy rupatadynę można stosować długotrwale?
Rupatadyna jest przeznaczona do długotrwałego stosowania w przewlekłych chorobach alergicznych. Badania kliniczne obejmujące pacjentów leczonych przez co najmniej rok potwierdziły bezpieczeństwo długotrwałej terapii. Jednak zawsze należy stosować lek zgodnie z zaleceniami lekarza i regularnie kontrolować stan zdrowia.
O której porze dnia najlepiej przyjmować rupatadynę?
Rupatadyna może być przyjmowana o dowolnej porze dnia, jednak zaleca się przyjmowanie jej rano. Pozwala to na kontrolę objawów, które często nasilają się w godzinach porannych, takich jak kichanie czy wodnisty katar. Dodatkowo, mimo że lek nie powoduje sedacji u większości pacjentów, poranne stosowanie minimalizuje ewentualne ryzyko senności.
Czy rupatadyna może powodować uzależnienie?
Nie, rupatadyna nie ma potencjału uzależniającego. Jest to lek przeciwhistaminowy, który nie wpływa na ośrodki nagrody w mózgu ani nie wywołuje tolerancji wymagającej zwiększania dawek.
Czy można prowadzić pojazdy podczas stosowania rupatadyny?
Rupatadyna w zalecanych dawkach nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jednak przed rozpoczęciem prowadzenia pojazdów zaleca się sprawdzenie indywidualnej reakcji na lek, ponieważ u niektórych osób może wystąpić łagodna senność.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę rupatadyny, powinien zażyć ją tak szybko, jak tylko sobie o tym przypomni. Jednak jeśli zbliża się czas przyjęcia następnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć. Nie należy stosować dawki podwójnej w celu uzupełnienia pominiętej dawki.
Czy rupatadynę można łączyć z innymi lekami przeciwalergicznymi?
Łączenie rupatadyny z innymi lekami przeciwhistaminowymi zazwyczaj nie jest konieczne i może zwiększać ryzyko działań niepożądanych. W przypadku konieczności stosowania dodatkowych leków przeciwalergicznych, takich jak steroidy donosowe czy kromony, decyzję o terapii skojarzonej powinien podjąć lekarz.
Ile czasu trzeba stosować rupatadynę, aby uzyskać pełen efekt?
Rupatadyna zaczyna działać już po około 45 minutach od przyjęcia, jednak pełny efekt terapeutyczny może być widoczny po kilku dniach regularnego stosowania. W przypadku przewlekłych chorób alergicznych zaleca się stosowanie leku przez cały okres narażenia na alergeny.
Czy rupatadyna jest bezpieczna dla dzieci?
Rupatadyna w postaci tabletek jest bezpieczna dla młodzieży powyżej 12. roku życia. Dla młodszych dzieci (od 2. roku życia) dostępny jest specjalny roztwór doustny o odpowiednio dostosowanym dawkowaniu. Lek nie powinien być stosowany u dzieci poniżej 2. roku życia.
Co może wpływać na skuteczność rupatadyny?
Na skuteczność rupatadyny może wpływać jednoczesne spożywanie soku grejpfrutowego, które znacząco zwiększa stężenie leku w organizmie. Należy również zachować ostrożność przy stosowaniu z lekami hamującymi cytochrom CYP3A4. Rupatadynę można przyjmować niezależnie od posiłków.
Kiedy skonsultować się z lekarzem podczas stosowania rupatadyny?
Z lekarzem należy skonsultować się w przypadku:
- Wystąpienia ciężkich działań niepożądanych
- Braku poprawy po kilku dniach stosowania
- Pogorszenia objawów mimo leczenia
- Konieczności stosowania innych leków
- Planowania ciąży lub w okresie karmienia piersią
- Występowania schorzeń serca, wątroby lub nerek
Bibliografia
- Izquierdo I, Merlos M, García-Rafanell J. Rupatadine: a new selective histamine H1 receptor and platelet-activating factor (PAF) antagonist. A review of pharmacological profile and clinical management of allergic rhinitis. Drugs Today (Barc). 2003;39(6):451-468. DOI: 10.1358/dot.2003.39.6.799450 PMID: 12944997
- Mullol J, Bousquet J, Bachert C, Canonica GW, Giménez-Arnau A, Kowalski ML, Simons FE, Maurer M, Ryan D, Scadding G. Update on rupatadine in the management of allergic disorders. Allergy. 2015;70 Suppl 100:1-24. DOI: 10.1111/all.12531 PMID: 25491409