Repaglinid – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Repaglinid – lek o działaniu zmniejszającym stężenie glukozy we krwi. Mechanizm działania repaglinidu polega na pobudzaniu uwalniania insuliny z trzustki, poprzez hamowanie kanałów potasowych zależnych od ATP. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie pacjentów z cukrzycą typu 2, u których poziom cukru nie jest kontrolowany za pomocą diety, aktywności fizycznej i zmniejszenia masy ciała oraz u pacjentów leczonych metforminą, u których jej stosowanie nie przynosi pożądanych rezultatów. Repaglinid jest szczególnie zalecany osobom z wysokim stężeniem glukozy po posiłkach.
Repaglinid dostępny jest w postaci tabletek. Lek stosuje się od 15 do 30 minut przed głównymi posiłkami. Dawkowanie należy rozpocząć od najmniejszej dostępnej dawki i w razie potrzeby stopniowo zwiększać. Podczas stosowania leku należy regularnie monitorować stężenie glukozy we krwi.
Możliwe działania niepożądane: hipoglikemia, bóle brzucha, biegunka, wymioty, zaparcia, schorzenia sercowo-naczyniowe, zaburzenia czynności wątroby. Rzadziej mogą pojawić się zaburzenia widzenia i reakcje nadwrażliwości.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Repaglinid – nowoczesna terapia cukrzycy typu 2
Repaglinid to nowoczesny lek przeciwcukrzycowy z grupy meglitynidów, który oferuje pacjentom z cukrzycą typu 2 skuteczną kontrolę poziomu glukozy we krwi. Charakteryzuje się szybkim początkiem działania i krótkim czasem trwania efektu terapeutycznego, co czyni go idealnym wyborem do regulacji poposiłkowej glikemii. Jako substancja czynna odgrywająca kluczową rolę w nowoczesnej diabetologii, repaglinid zapewnia elastyczność w stosowaniu dostosowaną do indywidualnego stylu życia pacjenta. Jego unikalne właściwości farmakokinetyczne pozwalają na bezpieczne zastosowanie nawet u pacjentów z niewydolnością nerek, gdzie inne leki przeciwcukrzycowe mogą być przeciwwskazane. W przeciwieństwie do tradycyjnych pochodnych sulfonylomocznika, repaglinid oferuje mniejsze ryzyko hipoglikemii oraz możliwość pomijania dawek przy opuszczonych posiłkach, co znacząco poprawia jakość życia pacjentów cierpiących na cukrzycę typu 2.
Mechanizm działania repaglinidu
Repaglinid należy do klasy leków przeciwcukrzycowych zwanej meglitynidy i działa jako sekretogog insuliny o krótkim czasie działania. Substancja wiąże się z receptorami na komórkach beta trzustki i stymuluje uwalnianie insuliny poprzez zamykanie kanałów potasowych zależnych od ATP (SUR1). Ten mechanizm jest podobny do działania pochodnych sulfonylomocznika, jednak repaglinid charakteryzuje się odmiennym profilem farmakologicznym.
Repaglinid wykazuje zależność stężenie-odpowiedź w obecności glukozy, z maksymalną odpowiedzią wydzielniczą około 10 nmol/L. Kluczową cechą repaglinidu jest jego zależność od obecności glukozy – w przeciwieństwie do sulfonylomoczników, nie stymuluje wydzielania insuliny przy niskich stężeniach glukozy, co znacząco redukuje ryzyko hipoglikemii.
Działanie na poziomie komórkowym
Potencjał błonowy jest regulowany poprzez odwrotną zależność między aktywnością kanałów potasowych zależnych od ATP a pozakomórkowymi stężeniami glukozy. Gdy glukoza wchodzi do komórki beta poprzez transportery GLUT2, jest metabolizowana do ATP. Wysokie stężenia ATP hamują kanały potasowe, co prowadzi do depolaryzacji błony komórkowej i otwarcia kanałów wapniowych typu L. Napływ jonów wapnia stymuluje egzocytozę granul insuliny.
Farmakokinetyka i właściwości farmakologiczne
Wchłanianie i dystrybucja
Repaglinid jest szybko i całkowicie wchłaniany z przewodu pokarmowego. Szczytowe stężenia w osoczu (Cmax) występują w ciągu 1 godziny (Tmax). Średnia bezwzględna biodostępność wynosi 56%. Wiązanie z białkami osocza, głównie albuminami, przekracza 98%.
Gdy repaglinid jest przyjmowany z posiłkiem, średni Tmax nie ulega zmianie, ale średnie Cmax i AUC zmniejszają się odpowiednio o 20% i 12,4%. Po dożylnym podaniu objętość dystrybucji w stanie równowagi (Vss) wynosi 31 L, a całkowity klirens 38 L/h.
Metabolizm i eliminacja
Repaglinid jest intensywnie metabolizowany w wątrobie poprzez oksydację i dealkilację przez cytochrom P450 3A4 i 2C8, tworząc główny metabolit – pochodną dwukarboksylową (M2). Około 90% pojedynczej dawki podanej doustnie jest eliminowane z kałem, a 8% z moczem.
Charakterystyczne cechy farmakokinetyczne repaglinidu:
- Okres półtrwania: około 1 godziny
- Początek działania: 15-30 minut
- Czas maksymalnego efektu: 3-3,5 godziny
- Czas trwania działania: 4-6 godzin
- Eliminacja: głównie żółciowa (90%)
Wskazania i zastosowanie kliniczne
Podstawowe wskazania
Repaglinid jest stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2 jako lek pomocniczy do diety i ćwiczeń fizycznych. Może być używany w monoterapii lub w terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwcukrzycowymi, z wyjątkiem pochodnych sulfonylomocznika.
Zalecane dawkowanie
Zalecana dawka początkowa zależy od poziomów hemoglobiny glikowanej A1c – pacjenci z HbA1c poniżej 8% (64 mmol/mol) powinni rozpoczynać od 0,5 mg przed posiłkami, natomiast ci z HbA1c powyżej 8% od 1-2 mg.
Schemat dawkowania:
- Dawka początkowa: 0,5-2 mg przed każdym posiłkiem
- Dawka maksymalna: 4 mg przed każdym posiłkiem
- Maksymalna dawka dobowa: 16 mg
- Częstotliwość: 2-4 razy dziennie przed posiłkami
Zalecenia dotyczące stosowania
Repaglinid powinien być przyjmowany na krótko przed posiłkami i pomijany przy opuszczanych posiłkach. Ta elastyczność w stosowaniu jest jedną z głównych zalet repaglinidu w porównaniu do tradycyjnych leków przeciwcukrzycowych.
Skuteczność kliniczna i badania naukowe
Badania porównawcze z innymi lekami
W badaniach klinicznych u japońskich pacjentów z cukrzycą typu 2, których glikemia była niewystarczająco kontrolowana przez sitagliptynę, dodanie repaglinidu prowadziło do znaczącego obniżenia poziomu glukozy na czczo i albuminy glikowanej już po 2 tygodniach terapii. Efekty te utrzymywały się przez 52 tygodnie leczenia, co potwierdziło długoterminową skuteczność terapii skojarzonej.
Skuteczność u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek
Badania wieloośrodkowe wykazały, że repaglinid może być bezpiecznie stosowany u pacjentów z cukrzycą typu 2 z różnym stopniem niewydolności nerek, zachowując porównywalną skuteczność i bezpieczeństwo do pacjentów z prawidłową funkcją nerek.
Badania u pacjentów w podeszłym wieku
Randomizowane badanie kontrolne porównujące repaglinid z glibenklamidem u pacjentów w wieku ≥65 lat wykazało, że pacjenci leczeni repaglindem doświadczali mniejszej liczby epizodów hipoglikemii przy podobnej kontroli metabolicznej.
Parametr |
Repaglinid |
Glibenklamid |
Liczba epizodów hipoglikemii |
Mniejsza |
Większa |
Kontrola glikemii |
Porównywalna |
Porównywalna |
Profil bezpieczeństwa |
Korzystniejszy |
Gorzszy |
Działania niepożądane i profil bezpieczeństwa
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym związanym z monoterapią repaglinidu jest hipoglikemia (7% w badaniu obejmującym 76 pacjentów), następnie przyrost masy ciała (1,8 kg w ciągu 16 tygodni).
Główne działania niepożądane repaglinidu:
- Hipoglikemia – najważniejsze ryzyko
- W badaniach 12-24 tygodniowych hipoglikemia wystąpiła u 31% pacjentów otrzymujących repaglinid w porównaniu do 7% otrzymujących placebo
- Objawy: zawroty głowy, pocenie, splątanie, drżenie
- Leczenie: szybko działające źródło cukru (15 g węglowodanów)
- Przyrost masy ciała
- Pacjenci przyjmujący repaglinid przybrali około 2 kg w ciągu 16 tygodni
- Średni przyrost masy ciała spowodowany przez meglitynidy wydaje się być niższy niż ten wywoływany przez pochodne sulfonylomocznika i insulinę
- Inne działania niepożądane:
- Infekcje górnych dróg oddechowych
- Ból głowy
- Nudności i zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- Ból stawów i pleców
Działania niepożądane w terapii skojarzonej
Zgłoszenia hipoglikemii są częstsze gdy repaglinid jest stosowany w skojarzeniu z metforminą, podczas gdy badania sugerują zwiększone ryzyko obrzęków obwodowych przy stosowaniu w kombinacji z tiazolidynedionami.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania
Przeciwwskazania obejmują nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu doustnego, cukrzycę typu 1 i kwasicę ketonową, ciężką dysfunkcję wątroby oraz jednoczesne stosowanie gemfibrozilu lub klopidogrelu.
Lista głównych przeciwwskazań:
- Cukrzyca typu 1
- Kwasica ketonowa cukrzycowa
- Ciężka niewydolność wątroby
- Jednoczesne stosowanie z gemfibrozoilem
- Jednoczesne stosowanie z klopidogrelem
- Jednoczesne stosowanie z insuliną NPH
Ostrzeżenia specjalne
Repaglinid jest klasyfikowany jako kategoria C FDA podczas ciąży, co oznacza, że jego stosowanie wymaga ostrożności. Nie ma dowodów na bezpieczne stosowanie w okresie karmienia piersią.
Interakcje z innymi lekami
Główne interakcje farmakokinetyczne
Repaglinid jest metabolizowany przez izoenzyki wątrobowe CYP3A4 i CYP2C8. Ma niski indeks terapeutyczny jako substrat do inaktywacji i klirensu i jest podatny na zmiany stężenia w obecności induktorów i inhibitorów wątrobowych.
Leki wymagające szczególnej uwagi:
- Silne inhibitory (przeciwwskazane lub wymagające modyfikacji dawki):
- Gemfibrozil – zwiększa ekspozycję na repaglinid ośmiokrotnie
- Itrakonazol, ketokonazol
- Klarytromycyna, erytromycyna
- Leki zwiększające ryzyko hipoglikemii:
- Inhibitory MAO
- Salicylany
- Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
- Induktory enzymatyczne (mogące zmniejszać skuteczność):
- Rifampicyna
- Fenytoina
- Karbamazepina
Zastosowanie w szczególnych grupach pacjentów
Pacjenci z chorobą nerek
Badania sugerują, że repaglinid jest korzystnym wyborem terapeutycznym u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek i schyłkową niewydolnością nerek. Repaglinid ma dobry profil bezpieczeństwa i skuteczności u pacjentów z cukrzycą typu 2 powikłaną zaburzeniami czynności nerek i jest odpowiednim wyborem terapeutycznym nawet dla osób z ciężkim stopniem niewydolności nerek.
Pacjenci w podeszłym wieku
Amerykańskie Towarzystwo Geriatryczne zaleca krótko działające leki hipoglikemizujące dla osób starszych, ponieważ są preferowane nad długo działającymi środkami związanymi ze zwiększonym ryzykiem hipoglikemii. Repaglinid jest sekretagogiem insuliny o szybkim początku i względnie krótkim czasie działania.
Ciąża i laktacja
Bezpieczeństwo repaglinidu u dzieci poniżej 18 roku życia nie zostało ustalone i jako takie nie jest zalecane. W ciąży wymagana jest szczególna ostrożność, a alternatywne leczenie jest rekomendowane w okresie karmienia piersią.
Leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2 z wykorzystaniem repaglinidu
Miejsce w algorytmach terapeutycznych
Repaglinid odgrywa ważną rolę w nowoczesnym leczeniu cukrzycy typu 2, szczególnie w sytuacjach, gdy pacjent wymaga elastycznego schematu dawkowania dostosowanego do nieregularnych posiłków. W polskiej praktyce klinicznej repaglinid jest dostępny jako lek generyczny, co zwiększa jego dostępność dla pacjentów.
Terapia skojarzona
Repaglinid może być skutecznie łączony z następującymi substancjami czynnymi stosowanymi w Polsce:
Metformina – najczęstsza kombinacja:
- Komplementarne mechanizmy działania
- Metformina poprawia wrażliwość na insulinę
- Repaglinid stymuluje wydzielanie insuliny
- Synergistyczny efekt hipoglikemizujący
Pioglitazon (tiazolidynedion):
- Terapia skojarzona repaglinid-tiazolidynedion wykazała większą poprawę kontroli glikemicznej w porównaniu do monoterapii
- Możliwe zwiększone ryzyko obrzęków obwodowych
Inhibitory DPP-4 (sitagliptyna, wiltagliptyna):
- Kombinacja repaglinidu z sitagliptyną okazała się skuteczna długoterminowo bez problemów bezpieczeństwa klinicznego
- Uzupełniające mechanizmy regulacji glikemii
Inne substancje w leczeniu cukrzycy typu 2
W kontekście kompleksowego leczenia cukrzycy warto wspomnieć o innych często stosowanych w Polsce substancjach:
- Glikazyd i glimepiryd (pochodne sulfonylomocznika) – przeciwwskazane do łączenia z repaglindem
- Akarboza (inhibitor α-glukozydazy) – możliwa terapia skojarzona
- Kanagliflozyna i empagliflozyna (inhibitory SGLT-2) – nowe możliwości terapii skojarzonej
- Liraglutyd i semaglutyd (analogi GLP-1) – nowoczesne opcje terapeutyczne
Praktyczne aspekty stosowania
Monitorowanie leczenia
Zalecane są okresowe pomiary glukozy na czczo i HBA1c w celu określenia skuteczności leczenia. Korekty dawki powinny być monitorowane wyłącznie przez glukozę na czczo pod kątem responsywności w odstępach minimum 1 tygodnia po rozpoczęciu leczenia.
Edukacja pacjenta
Kluczowe elementy edukacji pacjenta obejmują:
- Rozpoznawanie objawów hipoglikemii
- Właściwe dawkowanie w zależności od posiłków
- Znaczenie regularnych kontroli glikemii
- Interakcje z innymi lekami
- Noszenie identyfikatora diabetyka
Zalecenia żywieniowe
Pacjenci powinni być instruowani o:
- Regularności posiłków
- Pominięciu dawki przy opuszczonym posiłku
- Unikaniu alkoholu (może nasilać hipoglikemię)
- Znaczeniu zrównoważonej diety
Czy repaglinid może być stosowany u pacjentów z niewydolnością nerek?
Tak, badania wykazały, że repaglinid ma dobry profil bezpieczeństwa i skuteczności u pacjentów z różnym stopniem zaburzeń czynności nerek. W przeciwieństwie do wielu innych leków przeciwcukrzycowych, repaglinid może być bezpiecznie stosowany nawet u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek, choć może wymagać korekty dawki początkowej do 0,5 mg.
Jakie są główne różnice między repaglindem a pochodnymi sulfonylomocznika?
Repaglinid różni się od pochodnych sulfonylomocznika głównie szybszym początkiem działania, krótszym czasem trwania efektu oraz mniejszym ryzykiem hipoglikemii. Ma odmienny profil wiązania na komórkach beta trzustki i pozwala na elastyczne dawkowanie związane z posiłkami, w przeciwieństwie do stałego schematu dawkowania sulfonylomoczników.
Czy repaglinid powoduje przyrost masy ciała?
Tak, przyrost masy ciała jest możliwym działaniem niepożądanym repaglinidu. Pacjenci przyjmujący ten lek przybrali średnio około 2 kg w ciągu 16 tygodni. Jednak średni przyrost masy ciała spowodowany przez meglitynidy wydaje się być niższy niż ten wywoływany przez pochodne sulfonylomocznika i insulinę.
Co robić w przypadku opuszczenia posiłku?
Jeśli posiłek zostanie opuszczony, należy również pominąć dawkę repaglinidu. To jedna z kluczowych zalet tego leku – elastyczność dawkowania dostosowana do rzeczywistego wzorca posiłków pacjenta, co zmniejsza ryzyko hipoglikemii między posiłkami.
Czy repaglinid może być łączony z insuliną?
Jednoczesne stosowanie repaglinidu z insuliną NPH jest przeciwwskazane ze względu na ryzyko niedokrwienia mięśnia sercowego. Jeśli repaglinid jest przyjmowany jednocześnie z insuliną, może dojść do zmniejszenia przepływu krwi do serca, co jest poważnym stanem nazywanym niedokrwieniem mięśnia sercowego.
Jak długo działa repaglinid w organizmie?
Na podstawie okresu półtrwania repaglinidu, większość leku opuszcza organizm w ciągu 4-5 godzin. Może to trwać dłużej w przypadku problemów z wątrobą lub przyjmowania leków oddziałujących z repaglindem.
Czy repaglinid jest bezpieczny u osób starszych?
Tak, badania wykazały, że repaglinid jest bezpieczną opcją dla pacjentów w podeszłym wieku. W badaniach porównawczych pacjenci w wieku ≥65 lat leczeni repaglindem doświadczali mniejszej liczby epizodów hipoglikemii w porównaniu do tych otrzymujących glibenklamid, przy zachowaniu podobnej kontroli metabolicznej.
Jakie są najważniejsze interakcje lekowe z repaglindem?
Najważniejszą interakcją jest jednoczesne stosowanie z gemfibrozoilem, które zwiększa ekspozycję na repaglinid ośmiokrotnie i może prowadzić do ciężkiej, przedłużającej się hipoglikemii. Inne znaczące interakcje obejmują leki przeciwgrzybicze (itrakonazol, ketokonazol), antybiotyki makrolidowe i klopidogrel.
Czy repaglinid może być stosowany w ciąży?
Repaglinid jest klasyfikowany jako kategoria C FDA podczas ciąży, co oznacza, że jego stosowanie wymaga ostrożności. Nie ma wystarczających dowodów na bezpieczne stosowanie podczas karmienia piersią, dlatego zalecane jest rozważenie alternatywnego leczenia.
Kiedy można oczekiwać pierwszych efektów leczenia repaglindem?
Repaglinid ma szybki początek działania – efekt hipoglikemizujący występuje w ciągu 15-30 minut po przyjęciu. Jednak znaczące obniżenie glikemii na czczo można zaobserwować dopiero po około miesiącu terapii. W badaniach klinicznych poziomy glukozy na czczo i albuminy glikowanej obniżyły się już po 2 tygodniach od rozpoczęcia leczenia.
Bibliografia
- Moses RG, Gomis R, Frandsen KB, Schlienger JL, Dedov I. Flexible meal-related dosing with repaglinide facilitates glycemic control in therapy-naive type 2 diabetes. Diabetes Care. 2001;24(1):11-15. DOI: 10.2337/diacare.24.1.11 PMID: 11194214
- Hasslacher C; Multinational Repaglinide Renal Study Group. Safety and efficacy of repaglinide in type 2 diabetic patients with and without impaired renal function. Diabetes Care. 2003;26(3):886-891. DOI: 10.2337/diacare.26.3.886 PMID: 12610054