Lek Byooviz zawiera ranibizumab i jest stosowany w leczeniu różnych chorób oczu powodujących zaburzenia widzenia, takich jak AMD, DME, PDR, RVO, PM i CNV. Działa poprzez specyficzne wiązanie się z białkiem VEGF-A, co zapobiega nieprawidłowemu rozrostowi naczyń krwionośnych oraz obrzękowi w oku. Lek Byooviz może stabilizować te choroby i często poprawiać widzenie.
Lucentis to lek okulistyczny, który jest podawany w postaci wstrzyknięć do oka. Zawiera substancję czynną zwaną ranibizumabem. Jest stosowany u dorosłych w leczeniu kilku chorób powodujących zaburzenia widzenia. Lek jest dostępny na receptę.
Ranibizumab Midas to roztwór do wstrzykiwań do oka zawierający ranibizumab, należący do grupy leków przeciwneowaskularyzacyjnych. Stosowany u dorosłych w leczeniu zaburzeń widzenia spowodowanych uszkodzeniem siatkówki, m.in.przez zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD), retinopatię cukrzycową proliferacyjną (PDR), neowaskularyzację naczyniówkową (CNV) oraz obrzęk plamki (DME) i niedrożność żył siatkówki (RVO). Lek hamuje rozrost nieprawidłowych naczyń krwionośnych i zmniejsza obrzęk, poprawiając widzenie.
Ranivisio to skuteczny lek stosowany w leczeniu zaburzeń widzenia związanych z uszkodzeniem siatkówki, takich jak AMD, PDR, CNV i DME. Zawierający ranibizumab, działa poprzez blokowanie VEGF-A, zapobiegając nieprawidłowemu rozrostowi naczyń krwionośnych oraz obrzękowi, poprawiając tym samym jakość widzenia.
Rimmyrah to lek przeciwneowaskularyzacyjny zawierający ranibizumab, stosowany u dorosłych pacjentów w leczeniu schorzeń powodujących zaburzenia widzenia. Pomaga w przypadku uszkodzenia siatkówki, spowodowanego przez nadmierny rozrost nieprawidłowych naczyń krwionośnych, jak w zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem (AMD), retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej (PDR), czy neowaskularyzacji naczyniówkowej (CNV) w przebiegu patologicznej krótkowzroczności, pasm naczyniastych, centralnej surowiczej retinopatii i zapalnej CNV. Rimmyrah radzi sobie również z obrzękiem plamki, spowodowanym cukrzycą (DME) lub niedrożnością żył siatkówki (RVO).
Ximluci to innowacyjny lek na bazie ranibizumabu, stosowany w terapii zaburzeń widzenia związanych z uszkodzeniem siatkówki. Dzięki zdolności do blokowania VEGF-A, lek skutecznie przeciwdziała rozrostowi naczyń krwionośnych i obrzękowi, poprawiając jakość widzenia u pacjentów.
Ranibizumab to innowacyjna substancja czynna należąca do grupy leków biologicznych, która zrewolucjonizowała współczesną okulistykę. Ten fragment humanizowanego przeciwciała monoklonalnego znalazł szczególne zastosowanie w leczeniu schorzeń siatkówki związanych z nieprawidłowym wzrostem naczyń krwionośnych. Wprowadzony na rynek farmaceutyczny w 2006 roku przez koncern Genentech w Stanach Zjednoczonych, ranibizumab stał się kamieniem milowym w terapii wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, cukrzycowego obrzęku plamki oraz innych poważnych chorób narządu wzroku. Lek ten stanowi przełom w możliwościach zachowania wzroku u pacjentów, którzy jeszcze dekadę wcześniej byli skazani na nieodwracalną utratę widzenia centralnego. Dzięki precyzyjnemu mechanizmowi działania, polegającemu na blokowaniu śródbłonkowego czynnika wzrostu naczyń typu A, ranibizumab skutecznie hamuje patologiczne procesy prowadzące do uszkodzenia siatkówki. W Polsce lek jest dostępny w ramach programów lekowych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, co znacząco poprawia dostępność tej zaawansowanej terapii dla pacjentów cierpiących na schorzenia plamki żółtej.
Ranibizumab jest fragmentem rekombinowanego humanizowanego przeciwciała monoklonalnego o masie cząsteczkowej około 48 kilodaltonów. Substancja ta została wytworzona przy wykorzystaniu zaawansowanych technik rekombinacji DNA w komórkach bakteryjnych Escherichia coli. Unikalność ranibizumabu polega na jego wysoce specyficznym działaniu skierowanym przeciwko ludzkiemu śródbłonkowemu czynnikowi wzrostu naczyń typu A, w skrócie określanemu jako VEGF-A.
Czynnik wzrostu VEGF-A odgrywa kluczową rolę w fizjologicznych procesach tworzenia nowych naczyń krwionośnych w organizmie człowieka, co jest zjawiskiem naturalnym i niezbędnym podczas gojenia się ran czy rozwoju embrionalnego. Jednak w patologicznych stanach chorób oczu, takich jak wysiękowa postać zwyrodnienia plamki żółtej czy cukrzycowy obrzęk plamki, dochodzi do nadmiernej produkcji tego białka. Podwyższony poziom VEGF-A prowadzi do niekontrolowanego rozrostu nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych w strukturach oka, a także zwiększa przepuszczalność istniejących naczyń.
Ranibizumab wiąże się z dużym powinowactwem z różnymi izoformami VEGF-A, w tym VEGF110, VEGF112 oraz VEGF165. Po związaniu się z cząsteczką VEGF-A, ranibizumab skutecznie zapobiega interakcji tego czynnika wzrostu z jego receptorami VEGFR-1 oraz VEGFR-2 znajdującymi się na powierzchni komórek śródbłonka naczyniowego. W rezultacie tego mechanizmu dochodzi do zahamowania proliferacji komórek śródbłonka, co bezpośrednio przekłada się na zmniejszenie patologicznej neowaskularyzacji oraz ograniczenie przecieku naczyniowego w strukturach oka.
Działanie ranibizumabu obejmuje zatem hamowanie trzech kluczowych procesów patologicznych – powstawania nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych, nadmiernej przepuszczalności już istniejących naczyń oraz zmniejszenia obrzęku tkanek wywołanego gromadzeniem się płynu. Te mechanizmy są szczególnie istotne w kontekście chorób takich jak AMD, DME czy obrzęk plamki wtórny do zakrzepów naczyń żylnych siatkówki.
Ranibizumab został dopuszczony do stosowania w wielu wskazaniach okulistycznych, co czyni go uniwersalnym narzędziem w rękach specjalistów zajmujących się chorobami siatkówki. Substancja ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu wysiękowej, określanej również jako neowaskularna lub mokra, postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Schorzenie to stanowi jedną z głównych przyczyn nieodwracalnej utraty wzroku u osób po pięćdziesiątym roku życia w krajach rozwiniętych.
Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem to degeneracyjny proces dotykający centralnej części siatkówki, zwanej plamką żółtą, która odpowiada za ostre widzenie centralne niezbędne do wykonywania codziennych czynności takich jak czytanie, rozpoznawanie twarzy czy prowadzenie pojazdów. W postaci wysiękowej dochodzi do rozwoju nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod siatkówką, które są bardzo delikatne i łatwo pękają, powodując wycieki płynu oraz krwotoki. Nieleczona wysiękowa postać AMD prowadzi do szybkiego i nieodwracalnego pogorszenia widzenia centralnego.
Kolejnym istotnym wskazaniem do stosowania ranibizumabu jest cukrzycowy obrzęk plamki, będący powikłaniem długotrwałej cukrzycy. DME stanowi główną przyczynę umiarkowanego i ciężkiego pogorszenia widzenia u chorych na cukrzycę. Schorzenie to może wystąpić zarówno u pacjentów z cukrzycą typu pierwszego, jak i drugiego, a jego częstość występowania wzrasta wraz z czasem trwania choroby podstawowej. Po dziesięciu latach od rozpoznania cukrzycy, obrzęk plamki rozwija się u około dwudziestu do czterdziestu procent chorych z cukrzycą typu pierwszego oraz u dwunastu do dwudziestu pięciu procent pacjentów z cukrzycą typu drugiego.
Mechanizm powstawania cukrzycowego obrzęku plamki jest złożony i obejmuje kilka powiązanych ze sobą procesów zapoczątkowanych przez długotrwałą hiperglikemię. Wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych siatkówki, co skutkuje niedotlenieniem tkanek i zwiększoną produkcją czynnika VEGF. W konsekwencji dochodzi do gromadzenia się płynu w obszarze plamki żółtej, co objawia się pogorszeniem ostrości wzroku, metamorfopsjami oraz zaburzeniami widzenia kolorów.
Ranibizumab znalazł również zastosowanie w leczeniu proliferacyjnej retinopatii cukrzycowej, która jest zaawansowaną postacią powikłań cukrzycy w narządzie wzroku. W tej formie choroby dochodzi do rozrostu nieprawidłowych naczyń krwionośnych w siatkówce oraz w jamie ciała szklistego, co może prowadzić do krwotoków, odklejenia siatkówki i w efekcie do całkowitej utraty wzroku.
Substancja ta jest również wskazana w terapii obrzęku plamki spowodowanego niedrożnością naczyń żylnych siatkówki, zarówno zakrzepem pnia żyły środkowej siatkówki, jak i zakrzepem jej gałęzi. Zakrzepy naczyń żylnych siatkówki należą do drugiej najczęstszej przyczyny utraty wzroku pochodzenia naczyniowego po retinopatii cukrzycowej. Schorzenie to może prowadzić do poważnych powikłań, w tym obrzęku plamki, niedokrwienia siatkówki oraz rozwoju jaskry neowaskularnej.
Dodatkowo ranibizumab znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń widzenia spowodowanych neowaskularyzacją naczyniówkową, która może być wtórna do patologicznej krótkowzroczności lub innych schorzeń układu naczyniowego oka. W wybranych ośrodkach medycznych substancja ta jest również stosowana u wcześniaków w leczeniu retinopatii wcześniaków, poważnego powikłania wcześniactwa zagrażającego wzrokowi niemowląt.
Ranibizumab jest podawany wyłącznie w postaci iniekcji doszklistkowej, co oznacza wstrzyknięcie leku bezpośrednio do ciała szklistego oka. Zabieg ten musi być wykonywany przez wykwalifikowanego lekarza okulistę posiadającego doświadczenie w przeprowadzaniu wstrzykiwań do ciała szklistego. Procedura wymaga zachowania rygorystycznych warunków aseptycznych oraz zastosowania miejscowego znieczulenia w postaci kropli do oczu, co minimalizuje dyskomfort pacjenta związany z zabiegiem.
Zalecana dawka ranibizumabu u pacjentów dorosłych wynosi typowo 0,5 mg, co odpowiada objętości 0,05 ml wstrzykiwanego roztworu. W niektórych wskazaniach, takich jak retinopatia wcześniaków, stosowana dawka może być mniejsza i wynosić 0,2 mg lub 0,3 mg. Odstęp pomiędzy kolejnymi wstrzyknięciami do tego samego oka powinien wynosić co najmniej cztery tygodnie, co jest istotne dla bezpieczeństwa pacjenta oraz skuteczności terapii.
Schemat leczenia ranibizumabem jest zindywidualizowany i zależy od choroby podstawowej oraz odpowiedzi pacjenta na terapię. W przypadku wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem leczenie zazwyczaj rozpoczyna się od fazy nasycającej, podczas której pacjent otrzymuje trzy kolejne comiesięczne iniekcje. Po tym okresie lekarz ocenia stan choroby i podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, kolejne iniekcje mogą być podawane w regularnych odstępach czasu, przy czym częstotliwość ich podawania jest dostosowywana do indywidualnej odpowiedzi klinicznej.
W terapii cukrzycowego obrzęku plamki również zaleca się początkowe podanie kilku comiesięcznych iniekcji, a następnie monitorowanie stanu pacjenta i kontynuowanie leczenia w zależności od potrzeb. Regularność podawania oraz konsekwencja w stosowaniu się do zaleceń lekarza są kluczowe dla osiągnięcia optymalnych efektów terapeutycznych. Badania kliniczne wykazały, że systematyczne leczenie ranibizumabem prowadzi do stabilizacji wzroku u większości pacjentów, a u znacznego odsetka chorych możliwa jest nawet poprawa ostrości widzenia.
Przed każdym wstrzyknięciem lekarz przeprowadza dokładne badanie okulistyczne, ocenia ciśnienie wewnątrzgałkowe oraz wykonuje niezbędne badania obrazowe, takie jak optyczna koherentna tomografia, która pozwala precyzyjnie ocenić stan siatkówki oraz grubość plamki. Przez trzy dni przed zabiegiem oraz przez trzy dni po jego wykonaniu pacjent powinien stosować krople antybakteryjne do oka, co zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji.
Podczas samej procedury wstrzyknięcia lekarz stosuje specjalną igłę do iniekcji doszklistkowych, a pacjent otrzymuje miejscowe znieczulenie w postaci kropli. Zabieg trwa zaledwie kilka minut i jest stosunkowo dobrze tolerowany. Po wykonaniu iniekcji pacjent powinien pozostać pod obserwacją przez krótki okres, aby umożliwić lekarzowi ocenę ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz wczesne wykrycie ewentualnych powikłań.
Współczesna farmakoterapia chorób siatkówki opiera się przede wszystkim na inhibitorach czynnika wzrostu śródbłonka naczyń, do których należy ranibizumab. W polskiej praktyce klinicznej dostępnych jest kilka substancji czynnych z tej grupy, które różnią się strukturą chemiczną, czasem działania oraz schematami dawkowania. Oprócz ranibizumabu, do leków anty-VEGF stosowanych w okulistyce należą bewacyzumab, aflibercept, brolucizumab oraz farycymab.
Bewacyzumab to pełne przeciwciało monoklonalne, które pierwotnie zostało opracowane do leczenia nowotworów. Ze względu na swój mechanizm działania polegający na blokowaniu VEGF, zaczęto stosować go również w okulistyce, choć jego użycie w tej dziedzinie odbywa się w ramach tzw. off-label, czyli poza zarejestrowanymi wskazaniami. Bewacyzumab charakteryzuje się dłuższym czasem półtrwania w ciele szklistym w porównaniu z ranibizumabem, co może wpływać na częstotliwość podawania. Badania porównawcze wykazały porównywalną skuteczność obu substancji w leczeniu AMD oraz cukrzycowego obrzęku plamki.
Aflibercept to białko fuzyjne zbudowane z części przeciwciała ludzkiego IgG1 oraz domen wiążących receptory VEGF. Jego zaletą jest zdolność do wiązania nie tylko VEGF-A, ale również VEGF-B oraz łożyskowego czynnika wzrostu, co teoretycznie może przekładać się na szersze spektrum działania. Aflibercept charakteryzuje się wysokim powinowactwem do VEGF oraz dłuższym czasem działania, co pozwala na rzadsze podawanie iniekcji przy zachowaniu porównywalnej skuteczności z comiesięcznym podawaniem ranibizumabu.
Brolucizumab to nowszy przedstawiciel grupy inhibitorów VEGF, który został zarejestrowany do stosowania w Europie w 2020 roku. Jest to fragment przeciwciała o mniejszej masie cząsteczkowej, co teoretycznie może przekładać się na lepszą penetrację tkanek. Badania kliniczne wykazały, że brolucizumab może być podawany w dłuższych odstępach czasu przy zachowaniu skuteczności porównywalnej z innymi lekami anty-VEGF. W Polsce substancja ta jest dostępna w ramach programu lekowego B.70 dla pacjentów z wysiękową postacią AMD.
Farycymab to najnowszy przedstawiciel tej grupy leków, który działa dwutorowo, hamując zarówno VEGF-A, jak i angiopoetynę-2. Ten podwójny mechanizm działania ma na celu jeszcze skuteczniejsze kontrolowanie procesów patologicznych zachodzących w siatkówce. Farycymab został zatwierdzony przez FDA w 2022 roku i znajduje zastosowanie w leczeniu cukrzycowego obrzęku plamki oraz wysiękowej postaci AMD.
W polskim systemie opieki zdrowotnej leczenie inhibitorami VEGF jest dostępne w ramach programów lekowych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Program B.70 obejmuje leczenie neowaskularnej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, podczas gdy program B.120 dotyczy terapii cukrzycowego obrzęku plamki oraz innych powikłań cukrzycy w narządzie wzroku. W ramach programu B.120 lekiem pierwszego rzutu jest bewacyzumab, a w przypadku braku skuteczności możliwe jest przejście na aflibercept, ranibizumab lub deksametazon.
Oprócz leków anty-VEGF, w terapii schorzeń siatkówki stosowane są również kortykosteroidy w postaci iniekcji doszklistkowych lub implantów. Deksametazon oraz triamcynolon to glikokortykosteroidy wykazujące silne działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Znajdują one zastosowanie szczególnie w przypadkach, gdy terapia inhibitorami VEGF nie przynosi oczekiwanych rezultatów lub u pacjentów po operacji zaćmy. Steroidy działają poprzez stabilizację bariery krew-siatkówka oraz zmniejszenie produkcji mediatorów stanu zapalnego.
Stosowanie ranibizumabu wiąże się z pewnymi przeciwwskazaniami, które muszą być bezwzględnie przestrzegane w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do podania leku jest nadwrażliwość na ranibizumab lub którykolwiek ze składników preparatu. Reakcje alergiczne mogą objawiać się wysypką, świądem, pokrzywką, obrzękiem czy trudnościami w oddychaniu i wymagają natychmiastowego przerwania terapii.
Ranibizumab nie powinien być stosowany u pacjentów z czynnymi zakażeniami oka lub jego okolic. Obecność infekcji bakteryjnej, wirusowej lub grzybiczej w obrębie gałki ocznej stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do wykonania iniekcji doszklistkowej, ponieważ zabieg mógłby prowadzić do rozprzestrzenienia się zakażenia i rozwoju poważnych powikłań, w tym zapalenia wnętrza gałki ocznej. Podobnie, u pacjentów z czynnym, ciężkim zapaleniem wnętrza gałki ocznej stosowanie ranibizumabu jest niewskazane.
Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów z dużym rozwarstwieniem nabłonka barwnikowego siatkówki, ponieważ u tej grupy chorych istnieje zwiększone ryzyko przedarcia tego nabłonka po wstrzyknięciu leku. W przypadku wystąpienia przedarciowego rozwarstwienia siatkówki lub otworów w plamce trzeciego lub czwartego stopnia, leczenie ranibizumabem powinno zostać przerwane.
Istnieją ograniczone dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania ranibizumabu u pacjentów, którzy w przeszłości przebyli udar mózgu lub przemijające napady niedokrwienne. U tych chorych należy zachować szczególną ostrożność ze względu na teoretyczne ryzyko wystąpienia zdarzeń zakrzepowo-zatorowych. Chociaż badania kliniczne nie wykazały istotnie zwiększonego ryzyka takich powikłań w porównaniu z grupami kontrolnymi, indywidualna ocena stosunku ryzyka do korzyści jest zawsze wskazana.
Ze względu na mechanizm działania ranibizumab należy uważać za lek potencjalnie teratogenny oraz o szkodliwym działaniu na zarodek i płód. Dlatego substancja ta nie powinna być stosowana w okresie ciąży, chyba że spodziewane korzyści przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji podczas leczenia ranibizumabem. Zaleca się odczekanie co najmniej trzech miesięcy po podaniu ostatniej dawki leku przed rozpoczęciem starań o dziecko.
Nie wiadomo, czy ranibizumab przenika do mleka kobiecego, dlatego nie zaleca się karmienia piersią podczas stosowania tego leku. Pacjentki karmiące powinny skonsultować się z lekarzem w celu rozważenia korzyści płynących z karmienia naturalnego w stosunku do potencjalnych zagrożeń dla niemowlęcia związanych z ekspozycją na lek.
Po podaniu ranibizumabu do ciała szklistego mogą wystąpić przejściowe zaburzenia widzenia, które wpływają na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn. Pacjenci nie powinni prowadzić samochodu ani wykonywać czynności wymagających pełnej ostrości wzroku do momentu ustąpienia tych problemów, co zazwyczaj następuje w ciągu kilku godzin po zabiegu.
Stosowanie ranibizumabu, podobnie jak każdego leku, może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych. Większość z nich dotyczy narządu wzroku i jest związana ze sposobem podawania leku w postaci iniekcji doszklistkowej. Bardzo często, czyli u ponad dziesięciu procent pacjentów, obserwuje się takie objawy jak ból oka, zapalenie ciała szklistego, odłączenie ciała szklistego, krwotoki w obrębie siatkówki, zaburzenia widzenia oraz męty w ciele szklistym.
Krwotok spojówkowy, czyli pojawienie się czerwonych plam na białku oka, jest jednym z najczęstszych działań niepożądanych, jednak zazwyczaj ma charakter przemijający i ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni. Pacjenci mogą również odczuwać uczucie obecności ciała obcego w oku, podrażnienie, nasilone łzawienie oraz świąd. Objawy te są zwykle łagodne i krótkotrwałe.
Często, czyli u jednego do dziesięciu procent leczonych, mogą wystąpić takie dolegliwości jak zaczerwienienie oka związane ze stanem zapalnym, światłowstręt, wylew w siatkówce, wzrost ciśnienia śródgałkowego, zapalenie powiek, suchość oka, zapalenie spojówek czy obrzęk powiek. Zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest zjawiskiem przejściowym i zazwyczaj występuje w ciągu pierwszej godziny po wstrzyknięciu. Z tego powodu ciśnienie jest rutynowo monitorowane po zabiegu.
Do rzadziej występujących, ale poważniejszych powikłań należy zapalenie wnętrza gałki ocznej, które jest infekcyjnym lub jałowym stanem zapalnym wewnętrznych struktur oka. Zapalenie to stanowi zagrożenie dla wzroku i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Objawy mogące sugerować rozwijające się zapalenie wnętrza gałki ocznej to nasilający się ból oka, zaczerwienienie, pogorszenie widzenia, zwiększona wrażliwość na światło oraz pojawienie się drobnych plamek w polu widzenia. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z tych objawów pacjent powinien bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Inne rzadkie powikłania okulistyczne związane ze stosowaniem ranibizumabu obejmują odwarstwienie siatkówki, przedarcie siatkówki, wylew krwi do przedniej komory oka, zaćmę, obrzęk rogówki oraz zrosty tęczówki. Choć powikłania te występują rzadko, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji dla wzroku, dlatego regularne monitorowanie pacjentów podczas leczenia jest niezbędne.
Poza działaniami niepożądanymi dotyczącymi narządu wzroku, u pacjentów leczonych ranibizumabem mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe. Bardzo często obserwuje się ból głowy oraz zapalenie nosogardła. Często zgłaszanymi dolegliwościami są również kaszel, problemy z oddychaniem, nudności oraz bóle stawów. Reakcje alergiczne, takie jak wysypka, świąd czy pokrzywka, występują u niewielkiego odsetka pacjentów.
Istnieje teoretyczne ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych zdarzeń zakrzepowo-zatorowych, w tym udaru mózgu czy zawału serca, po zastosowaniu inhibitorów VEGF w postaci iniekcji doszklistkowych. Jednak badania kliniczne z udziałem tysięcy pacjentów nie wykazały istotnego wzrostu częstości takich zdarzeń w grupach leczonych ranibizumabem w porównaniu z grupami kontrolnymi. Mimo to u pacjentów z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych zaleca się ostrożność i indywidualną ocenę stosunku korzyści do ryzyka.
Przypadki przedawkowania ranibizumabu są rzadkie ze względu na fakt, że lek jest podawany przez wykwalifikowanych specjalistów. W literaturze medycznej opisano pojedyncze przypadki niezamierzonego podania większych dawek, w których obserwowano przemijające zwiększenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, zmniejszenie ostrości widzenia oraz obrzęk rogówki. W razie podejrzenia przedawkowania należy monitorować ciśnienie wewnątrzgałkowe i w razie potrzeby wdrożyć odpowiednie leczenie.
Ranibizumab nie powinien być stosowany jednocześnie z innymi lekami skierowanymi przeciwko VEGF, zarówno podawanymi miejscowo do oka, jak i ogólnoustrojowo. Łączenie różnych inhibitorów VEGF nie przynosi dodatkowych korzyści terapeutycznych, a może zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Badania dotyczące interakcji ranibizumabu z innymi lekami są ograniczone. Nie przeprowadzono specjalistycznych badań oceniających wpływ jednoczesnego stosowania ranibizumabu z większością powszechnie stosowanych leków. Niemniej jednak, ze względu na bardzo niskie stężenia ranibizumabu w osoczu po podaniu doszklistkowym, ryzyko wystąpienia istotnych klinicznie interakcji ogólnoustrojowych jest minimalne.
Dane z badań klinicznych z udziałem pacjentów z wysiękową postacią AMD nie wskazują na korzyści z jednoczesnego stosowania ranibizumabu z terapią fotodynamiczną z użyciem werteporfiny. W badaniu, w którym oceniano bezpieczeństwo stosowania obu tych metod tego samego dnia, zaobserwowano większą częstość zapaleń śródgałkowych w porównaniu do monoterapii. Z tego powodu nie zaleca się łączenia ranibizumabu z terapią fotodynamiczną.
W przypadku konieczności wykonania fotokoagulacji laserowej i iniekcji ranibizumabu tego samego dnia, wstrzyknięcie leku powinno nastąpić co najmniej trzydzieści minut po zakończeniu procedury laserowej. Taka kolejność zabiegów pozwala zminimalizować potencjalne ryzyko powikłań.
U pacjentów z cukrzycą stosujących pochodne tiazolidynodionów, takich jak pioglitazon czy roziglitazon, wyniki leczenia ranibizumabem w zakresie ostrości wzroku oraz grubości centralnej części siatkówki nie ulegały zmianie pod wpływem jednoczesnego podawania tych leków doustnych. Oznacza to, że pacjenci mogą bezpiecznie kontynuować terapię cukrzycy tymi preparatami podczas leczenia ranibizumabem.
Leczenie ranibizumabem wymaga systematycznego monitorowania stanu pacjenta oraz regularnych badań kontrolnych. Przed każdą iniekcją lekarz przeprowadza szczegółowe badanie okulistyczne obejmujące ocenę ostrości wzroku, badanie dna oka oraz pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego. Kluczowym badaniem obrazowym wykorzystywanym w diagnostyce i monitorowaniu skuteczności leczenia jest optyczna koherentna tomografia, w skrócie OCT, która pozwala na precyzyjną ocenę struktury siatkówki, grubości plamki oraz obecności płynu śród- i podsiatkówkowego.
W ciągu sześćdziesięciu minut po wykonaniu iniekcji doszklistkowej może wystąpić przejściowe zwiększenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, dlatego rutynowo mierzy się je bezpośrednio po zabiegu. Podwyższone ciśnienie zazwyczaj normalizuje się samoistnie, jednak w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie leków obniżających ciśnienie lub wykonanie paracentezy komory przedniej, czyli nakłucia oka w celu odprowadzenia nadmiaru płynu.
Przez tydzień po wstrzyknięciu pacjent powinien pozostawać pod obserwacją, co pozwala na wczesne rozpoznanie ewentualnych powikłań, w szczególności zapalenia wnętrza gałki ocznej. Pacjenci są dokładnie instruowani o objawach alarmowych, które wymagają natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Do takich sygnałów ostrzegawczych należą narastający ból oka, pogłębiające się zaczerwienienie, pogorszenie widzenia, pojawienie się mgły przed okiem, zwiększona liczba pływających ciemnych plam w polu widzenia oraz nadwrażliwość na światło.
Częstotliwość wizyt kontrolnych jest ustalana indywidualnie przez lekarza prowadzącego w zależności od choroby podstawowej oraz odpowiedzi na leczenie. Typowo badania kontrolne przeprowadza się nie rzadziej niż co dwa miesiące, co pozwala na ocenę efektów terapii oraz podjęcie decyzji o kontynuacji lub modyfikacji leczenia. Regularność stosowania się do zaleceń lekarza oraz punktualne stawianie się na wizyty kontrolne mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia optymalnych rezultatów terapeutycznych.
Skuteczność ranibizumabu w leczeniu chorób siatkówki została potwierdzona w licznych randomizowanych badaniach klinicznych z udziałem tysięcy pacjentów na całym świecie. W przypadku wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem badania wykazały, że comiesięczne podawanie ranibizumabu prowadzi do stabilizacji wzroku u zdecydowanej większości pacjentów, a u około trzydziestu do czterdziestu procent leczonych obserwuje się znaczącą poprawę ostrości widzenia.
Badania MARINA oraz ANCHOR, które były kluczowymi badaniami rejestracyjnymi ranibizumabu w AMD, wykazały przewagę tej terapii nad dotychczasowymi metodami leczenia. W badaniu MARINA prawie wszystcy pacjenci leczeni ranibizumabem utrzymali stabilną ostrość wzroku przez dwa lata obserwacji, podczas gdy w grupie kontrolnej otrzymującej pozorowane iniekcje znaczna część chorych doświadczyła istotnego pogorszenia widzenia. Podobne wyniki uzyskano w badaniu ANCHOR, w którym porównywano ranibizumab z terapią fotodynamiczną.
W leczeniu cukrzycowego obrzęku plamki ranibizumab również wykazał wysoką skuteczność. Badania z serii DRCR wykazały, że podawanie ranibizumabu prowadzi do redukcji obrzęku plamki oraz poprawy ostrości wzroku u większości pacjentów. Co istotne, terapia inhibitorami VEGF okazała się skuteczniejsza niż wcześniej stosowana jako standard laseroterapia ogniskowa. Badanie Protokół T porównujące trzy inhibitory VEGF – bewacyzumab, aflibercept oraz ranibizumab – wykazało porównywalną skuteczność wszystkich trzech substancji, z nieznacznie lepszymi wynikami afliberceptu u pacjentów z początkową ostrością wzroku poniżej określonego poziomu.
Długoterminowe obserwacje pacjentów leczonych ranibizumabem potwierdzają trwałość efektów terapeutycznych. Przy systematycznym stosowaniu leku oraz regularnych kontrolach możliwe jest utrzymanie stabilnej ostrości wzroku przez wiele lat. Kluczowym czynnikiem sukcesu terapii jest wczesne rozpoczęcie leczenia, zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w siatkówce. Im lepsza ostrość wzroku przed rozpoczęciem terapii, tym lepszy jest zazwyczaj końcowy efekt leczenia.
W Polsce ranibizumab jest dostępny w ramach programów lekowych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, co znacząco poprawia dostępność tej kosztownej terapii dla pacjentów. Program lekowy B.70 obejmuje leczenie neowaskularnej, czyli wysiękowej, postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. W ramach tego programu pacjenci mogą otrzymywać ranibizumab oraz inne inhibitory VEGF, takie jak aflibercept czy brolucizumab, bez ponoszenia kosztów leczenia.
Kwalifikacja do programu B.70 odbywa się na podstawie określonych kryteriów włączenia, które obejmują potwierdzenie rozpoznania wysiękowej postaci AMD w badaniach obrazowych oraz ocenę ostrości wzroku. Program umożliwia pacjentom dostęp do nowoczesnej terapii, która jeszcze dekadę temu była nieosiągalna dla większości chorych ze względu na bardzo wysokie koszty leczenia.
Program lekowy B.120 dotyczy leczenia cukrzycowego obrzęku plamki oraz innych powikłań cukrzycy w narządzie wzroku. W ramach tego programu pierwszym lekiem stosowanym u pacjentów jest bewacyzumab, a w przypadku braku skuteczności lub ograniczonej odpowiedzi na tę terapię możliwe jest przejście na aflibercept, ranibizumab lub deksametazon. Program ten wprowadzono w Polsce w 2021 roku, co stanowiło przełom w dostępności terapii dla pacjentów z DME.
Oprócz preparatów oryginalnych, w Polsce dostępne są również leki biopodobne do ranibizumabu. Przykładem jest preparat Cimerli opracowany przez polską spółkę biotechnologiczną Bioeq, która powstała jako joint venture między Grupą Polpharma Biologics a firmą Formycon. Wprowadzenie leków biopodobnych na rynek przyczynia się do zwiększenia konkurencji oraz obniżenia kosztów terapii, co przekłada się na szerszy dostęp pacjentów do leczenia.
Leki biopodobne to produkty biologiczne wykazujące wysokie podobieństwo do już dopuszczonego do obrotu leku referencyjnego, dla którego wygasła ochrona patentowa. Charakteryzują się one porównywalną jakością, skutecznością oraz bezpieczeństwem, co zostaje potwierdzone w badaniach analitycznych oraz klinicznych. Cimerli otrzymał status zastępowalności od amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków FDA, co oznacza, że farmaceuci mogą go wydawać zamiast preparatu referencyjnego bez konieczności konsultacji z lekarzem.
Współczesna okulistyka stale ewoluuje, a prace badawcze koncentrują się na opracowywaniu nowych, jeszcze skuteczniejszych metod leczenia chorób siatkówki. Trwają badania nad nowymi cząsteczkami o przedłużonym czasie działania, które pozwoliłyby na rzadsze podawanie iniekcji przy zachowaniu wysokiej skuteczności terapeutycznej. Przykładem takiego podejścia jest farycymab, który dzięki podwójnemu mechanizmowi działania może być podawany w odstępach nawet do czterech miesięcy u części pacjentów.
Intensywnie rozwijane są również badania nad terapią genową w leczeniu chorób siatkówki. Koncepcja terapii genowej polega na wprowadzeniu do komórek siatkówki materiału genetycznego kodującego wytwarzanie inhibitorów VEGF bezpośrednio w oku. Takie podejście mogłoby potencjalnie wyeliminować konieczność regularnych iniekcji doszklistkowych, oferując długotrwałe lub nawet trwałe rozwiązanie problemu patologicznej neowaskularyzacji.
Badane są również nowe cele terapeutyczne poza szlakiem VEGF. Substancje działające na płytkopochodny czynnik wzrostu PDGF, integryny czy bioaktywne lipidy stanowią obiecujące kierunki rozwoju przyszłych terapii. Niektóre z tych cząsteczek są testowane w kombinacji z inhibitorami VEGF w nadziei na uzyskanie efektu synergistycznego.
Rozwój technologii umożliwia także opracowywanie alternatywnych form podawania leków do oka. Badane są systemy powolnego uwalniania leku w postaci implantów doszklistkowych, które mogłyby zapewnić stałe, kontrolowane stężenie substancji czynnej w oku przez okres wielu miesięcy. Trwają również prace nad preparatami w postaci kropli do oczu zawierających inhibitory VEGF, choć głównym wyzwaniem pozostaje zapewnienie odpowiedniej penetracji leku przez warstwy oka do siatkówki.
Sukces terapii ranibizumabem w dużej mierze zależy od współpracy pacjenta z zespołem medycznym oraz przestrzegania zaleceń lekarza. Kluczowe znaczenie ma regularne stawianie się na wizyty kontrolne oraz punktualne przyjmowanie zaplanowanych iniekcji. Pacjenci, którzy opuszczają zabiegi lub przerywają leczenie przedwcześnie, narażają się na progresję choroby oraz nieodwracalną utratę wzroku.
Równie istotna jest kontrola chorób współistniejących, szczególnie w przypadku pacjentów z cukrzycą. Dobre wyrównanie glikemii, utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego oraz odpowiedni poziom lipidów we krwi mają fundamentalne znaczenie dla spowolnienia progresji retinopatii cukrzycowej oraz poprawy wyników leczenia DME. Pacjenci powinni ściśle współpracować ze swoim diabetologiem lub lekarzem rodzinnym w celu optymalnej kontroli cukrzycy.
Modyfikacja stylu życia odgrywa również ważną rolę w prewencji i leczeniu chorób siatkówki. Zaprzestanie palenia tytoniu jest jednym z najważniejszych czynników modyfikowalnych – palenie znacząco zwiększa ryzyko rozwoju AMD oraz przyspiesza progresję choroby. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w warzywa, owoce oraz ryby zawierające kwasy omega-3, a także suplementacja preparatami zawierającymi luteinę, zeaksantynę oraz witaminy antyoksydacyjne mogą wspierać zdrowie siatkówki.
Pacjenci powinni być świadomi objawów alarmowych wymagających natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Nagłe pogorszenie widzenia, pojawienie się zasłony lub kurtyny zasłaniającej część pola widzenia, błyski światła, gwałtowny wzrost liczby pływających ciemnych plam czy zniekształcenie widzonych obrazów to sygnały, które mogą wskazywać na poważne powikłania wymagające pilnej interwencji medycznej.
Edukacja pacjentów na temat ich schorzenia oraz dostępnych metod leczenia jest niezbędnym elementem kompleksowej opieki okulistycznej. Zrozumienie mechanizmów chorobowych, celów terapii oraz potencjalnych powikłań pozwala pacjentom na świadome uczestnictwo w procesie leczenia oraz podejmowanie właściwych decyzji dotyczących swojego zdrowia. Wiele ośrodków okulistycznych oferuje materiały edukacyjne oraz spotkania z pacjentami, podczas których omawiane są różne aspekty chorób siatkówki i ich leczenia.
Zabieg iniekcji doszklistkowej jest przeprowadzany z zastosowaniem miejscowego znieczulenia w postaci kropli do oczu, co znacząco zmniejsza odczuwany dyskomfort. Większość pacjentów opisuje uczucie lekkiego ucisku lub niewielkiego dyskomfortu podczas zabiegu, który trwa zaledwie kilka sekund. Po zabiegu przez kilka godzin może utrzymywać się uczucie obcego ciała w oku oraz łagodne podrażnienie, które zazwyczaj ustępuje samoistnie. Lekarze starają się maksymalnie zminimalizować dyskomfort pacjenta, stosując odpowiednie techniki znieczulenia oraz delikatną technikę wykonywania wstrzyknięcia.
Czas trwania terapii ranibizumabem jest zindywidualizowany i zależy od rodzaju choroby podstawowej oraz odpowiedzi na leczenie. U wielu pacjentów leczenie ma charakter długoterminowy i może trwać miesiące lub nawet lata. Po początkowej fazie nasycającej, podczas której podaje się kilka iniekcji w regularnych odstępach miesięcznych, lekarz ocenia stan choroby i decyduje o dalszym postępowaniu. U niektórych pacjentów możliwe jest wydłużenie odstępów między iniekcjami, podczas gdy inni wymagają regularnych comiesięcznych zabiegów. Kluczowe jest systematyczne monitorowanie i dostosowywanie schematu leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Bezpośrednio po zabiegu iniekcji doszklistkowej mogą występować przejściowe zaburzenia widzenia, takie jak nieostry obraz czy wrażenie mgły przed okiem. Z tego powodu pacjenci nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn do momentu, gdy ich wzrok powróci do normy, co zazwyczaj następuje w ciągu kilku godzin. Zaleca się, aby na wizytę związaną z podaniem ranibizumabu pacjent przybywał w towarzystwie opiekuna, który pomoże mu bezpiecznie wrócić do domu. Dodatkowo podczas wizyty lekarz często zakrapla krople rozszerzające źrenicę, co również może wpływać na ostrość widzenia przez kilka godzin.
Ranibizumab jest lekiem bardzo skutecznym w stabilizacji procesu chorobowego i zapobieganiu dalszej utracie wzroku. U znacznego odsetka pacjentów możliwa jest również poprawa ostrości widzenia, szczególnie gdy leczenie zostaje wdrożone we wczesnym stadium choroby, zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w siatkówce. Jednak w przypadkach zaawansowanych, gdy już nastąpiło uszkodzenie fotoreceptorów i utworzenie blizny w plamce, pełne odzyskanie wzroku może nie być możliwe. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby oraz szybkie rozpoczęcie terapii, co daje największe szanse na zachowanie lub poprawę funkcji wzrokowych.
Najczęstsze działania niepożądane związane ze stosowaniem ranibizumabu to lokalny dyskomfort w oku, krwotok spojówkowy widoczny jako czerwona plama na białku oka, uczucie ciała obcego, łzawienie oraz przejściowe zaburzenia widzenia. Powikłania te są zazwyczaj łagodne i przemijające. Poważniejsze, ale znacznie rzadsze powikłania obejmują zapalenie wnętrza gałki ocznej, odwarstwienie siatkówki czy trwałe podwyższenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ryzyko tych poważnych powikłań jest bardzo niskie, szczególnie gdy zabieg wykonywany jest przez doświadczonego specjalistę z zachowaniem wszystkich zasad aseptyki.
Poza ranibizumabem dostępne są inne inhibitory VEGF, takie jak bewacyzumab, aflibercept, brolucizumab czy farycymab, które działają na podobnej zasadzie. W niektórych przypadkach stosuje się kortykosteroidy w postaci iniekcji lub implantów doszklistkowych, szczególnie gdy terapia anty-VEGF nie przynosi oczekiwanych rezultatów. W przeszłości stosowano również fotokoagulację laserową, która obecnie ma ograniczone zastosowanie i jest zarezerwowana dla wybranych przypadków. Terapia fotodynamiczna z werteporfiną była kiedyś standardem w leczeniu AMD, jednak obecnie została wyparta przez znacznie skuteczniejsze inhibitory VEGF. Wybór metody leczenia zależy od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta i powinien być ustalony przez doświadczonego okulistę.
Decyzja o zastosowaniu ranibizumabu u pacjenta z współistniejącymi schorzeniami oczu wymaga indywidualnej oceny przez lekarza okulistę. Niektóre stany, takie jak czynne zakażenia oka, zapalenie wnętrza gałki ocznej czy zaawansowana jaskra, mogą stanowić przeciwwskazanie do terapii. Z drugiej strony, wiele chorób współistniejących, takich jak zaćma czy jaskra stabilna, nie wyklucza możliwości leczenia ranibizumabem. Lekarz bierze pod uwagę ogólny stan oka, potencjalne ryzyko oraz spodziewane korzyści z terapii przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu leczenia.
Przygotowanie do zabiegu iniekcji doszklistkowej rozpoczyna się już kilka dni wcześniej, gdy pacjent powinien rozpocząć stosowanie kropli antybakteryjnych do oka zgodnie z zaleceniem lekarza. W dniu zabiegu należy zadbać o higienę okolic oka oraz unikać stosowania makijażu. Warto zaplanować przyjście na zabieg w towarzystwie osoby bliskiej, która pomoże w bezpiecznym powrocie do domu. Pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, alergiach oraz aktualnym stanie zdrowia. Po zabiegu należy kontynuować stosowanie kropli antybakteryjnych oraz unikać pocierania oka przez kilka dni.
Tak, leczenie ranibizumabem jest dostępne w ramach programów lekowych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Program B.70 obejmuje leczenie wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem, natomiast program B.120 dotyczy terapii cukrzycowego obrzęku plamki oraz innych powikłań cukrzycy w oku. Pacjenci spełniający określone kryteria kwalifikacyjne mogą otrzymywać ranibizumab bezpłatnie w ramach kontraktu z NFZ. Kwalifikacji do programu dokonuje lekarz okulista na podstawie szczegółowych badań diagnostycznych oraz oceny stanu klinicznego pacjenta.
W większości przypadków leczenie ranibizumabem może być bezpiecznie łączone z innymi lekami stosowanymi przez pacjenta, w tym z lekami na cukrzycę, nadciśnienie czy choroby serca. Nie należy jednak jednocześnie stosować innych inhibitorów VEGF. Przed rozpoczęciem terapii ranibizumabem należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym preparatach dostępnych bez recepty oraz suplementach diety. Lekarz oceni potencjalne interakcje i w razie potrzeby dostosuje schemat leczenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na leki wpływające na krzepnięcie krwi, choć zazwyczaj nie stanowią one przeciwwskazania do terapii.
