Pirfenidon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Pirfenidon – lek o właściwościach immunosupresyjnych. Mechanizm działania pirfenidonu nie został do końca poznany, ale uważa się, że posiada m.in. zdolność zmniejszania gromadzenia komórek zapalnych, a także redukcji proliferacji fibroblastów, wytwarzania białek i cytokin związanych z włóknieniem. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie łagodnej do umiarkowanej postaci idiopatycznego włóknienia płuc u dorosłych pacjentów.
Pirfenidon dostępny jest w postaci tabletek powlekanych.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): zaburzenia metabolizmu i odżywiania, zmniejszenie masy ciała, jadłowstręt, zmniejszenie apetytu, bezsenność, zawroty głowy, ból głowy, senność, zaburzenia smaku, uderzenia gorąca, duszność, kaszel, kaszel z odkrztuszaniem, niestrawność, nudności, biegunka, choroba refluksowa przełyku, wymioty, rozdęcie brzucha, bóle brzucha, bóle w nadbrzuszu, dolegliwości żołądkowe, zapalenie żołądka, zaparcie, wzdęcia, zwiększenie aktywności AlAT, zwiększenie aktywności AspAT, zwiększenie aktywności gamma-glutamylotransferazy, reakcja nadwrażliwości na światło, wysypka, świąd, rumień, suchość skóry, wysypka rumieniowa, wysypka plamkowa, wysypka swędząca, bóle mięśni, bóle stawów, zmęczenie, osłabienie, niepochodzący od serca ból w klatce piersiowej, oparzenie słoneczne.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Pirfenidon – przewodnik po leczeniu idiopatycznego włóknienia płuc
Pirfenidon to przełomowy lek, który zrewolucjonizował podejście do leczenia idiopatycznego włóknienia płuc (IPF), oferując pacjentom pierwszą skuteczną terapię farmakologiczną w tej trudnej do leczenia chorobie. Jako doustny inhibitor kinaz o działaniu antyfibrotycznym i przeciwzapalnym, pirfenidon spowalnia progresję choroby, zmniejszając roczny wskaźnik spadku pojemności życiowej płuc o około 50%. Ten innowacyjny lek, dostępny na polskim rynku pod nazwami handlowymi Esbriet, Pirfenidon Zentiva, Pirfenidon Medical Valley oraz Pirfenidon Stada, stanowi nadzieję dla tysięcy pacjentów cierpiących na tę postępującą i wyniszczającą chorobę płuc. Dzięki udowodnionej skuteczności w licznych badaniach klinicznych, pirfenidon nie tylko spowalnia postęp włóknienia płuc, ale także poprawia jakość życia pacjentów, oferując im szansę na dłuższe i bardziej komfortowe funkcjonowanie.
Czym jest pirfenidon?
Pirfenidon to syntetyczny związek chemiczny należący do grupy pochodnych pirydynonu, który został opracowany specjalnie do leczenia chorób włókniejących. Substancja ta wykazuje właściwości antyfibrotyczne, przeciwzapalne i antyoksydacyjne, co czyni ją szczególnie skuteczną w leczeniu idiopatycznego włóknienia płuc.
Historia rozwoju pirfenidonu sięga kilku dekad wstecz, jednak jego przełomowe znaczenie w medycynie zostało potwierdzone dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku. Lek został po raz pierwszy zarejestrowany w Japonii w 2008 roku, następnie w Unii Europejskiej w 2011 roku, a w Stanach Zjednoczonych w 2014 roku. W Polsce pirfenidon jest dostępny od 2017 roku w ramach programu lekowego.
Mechanizm działania
Choć dokładny mechanizm działania pirfenidonu nie został w pełni poznany, badania naukowe wykazały, że substancja ta oddziałuje na kilka kluczowych ścieżek biochemicznych odpowiedzialnych za rozwój włóknienia płuc:
Działanie antyfibrotyczne
Pirfenidon hamuje proliferację fibroblastów – komórek odpowiedzialnych za produkcję włókien kolagenowych. Zmniejsza również wytwarzanie białek prozapalnych i cytokin biorących udział w procesie fibrogenezy. Szczególnie istotne jest hamowanie działania transformującego czynnika wzrostu beta (TGF-β1), który jest kluczową cytokiną w procesie włóknienia tkanek.
Właściwości przeciwzapalne
Lek wykazuje silne działanie przeciwzapalne poprzez redukcję produkcji mediatorów zapalnych, takich jak czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-α) i interleukina-1β (IL-1β). To działanie pomaga w ograniczeniu przewlekłego stanu zapalnego, który stanowi jeden z głównych czynników napędowych progresji IPF.
Efekt antyoksydacyjny
Pirfenidon chroni komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki tlenowe, które odgrywają istotną rolę w patogenezie włóknienia płuc. Właściwości antyoksydacyjne leku pomagają w utrzymaniu prawidłowej funkcji komórek nabłonkowych pęcherzyków płucnych.
Idiopatyczne włóknienie płuc – podstawowe informacje
Idiopatyczne włóknienie płuc (IPF) to przewlekła, postępująca choroba płuc o nieznanej przyczynie, charakteryzująca się nadmiernym odkładaniem się tkanki łącznej w płucach. Choroba dotyka głównie osoby starsze, szczególnie mężczyzn powyżej 50. roku życia.
Objawy IPF
Charakterystyczne objawy idiopatycznego włóknienia płuc obejmują:
- Duszność wysiłkową – początkowo występującą podczas większego wysiłku fizycznego, stopniowo nasilającą się
- Suchy, męczący kaszel – często będący pierwszym objawem choroby
- Zmęczenie i osłabienie – związane z nieefektywną wymianą gazową w płucach
- Progresywne ograniczenie tolerancji wysiłku – prowadzące do znacznego pogorszenia jakości życia
- Palce pałeczkowate – w zaawansowanych postaciach choroby
Rokowanie w IPF
Nieleczone idiopatyczne włóknienie płuc ma bardzo niekorzystne rokowanie. Mediana przeżycia wynosi około 3-5 lat od momentu rozpoznania. Choroba prowadzi do postępującej niewydolności oddechowej i często kończy się zgonem z powodu powikłań oddechowych.
Leczenie farmakologiczne idiopatycznego włóknienia płuc
Leczenie farmakologiczne IPF opiera się obecnie na dwóch głównych substancjach czynnych o udowodnionej skuteczności:
Pirfenidon
Pirfenidon jest pierwszym lekiem zarejestrowanym do leczenia IPF, który wykazał skuteczność w spowolnieniu progresji choroby. Lek zmniejsza tempo spadku natężonej pojemności życiowej (FVC) o około 50% w porównaniu z placebo.
Nintedanib
Nintedanib to drugi lek antyfibrotyczny zarejestrowany do leczenia IPF. Jest to inhibitor kinaz tyrozynowych, który blokuje receptory czynników wzrostu odpowiedzialnych za włóknienie płuc. Skuteczność nintedanibu jest porównywalna z pirfenidonem.
Kortykosteroidy i immunosupresanty
Tradycyjne leczenie przeciwzapalne z wykorzystaniem kortykosteroidów (prednizon, metyloprednizolon) oraz leków immunosupresyjnych (azatiopryna, cyklofosfamid) nie wykazało skuteczności w leczeniu IPF i może nawet przyśpieszać progresję choroby. Obecnie te substancje nie są zalecane w monoterapii IPF.
Leczenie wspomagające
W leczeniu wspomagającym stosuje się:
- Tlenoterapię – w przypadku niewydolności oddechowej
- Rehabilitację oddechową – poprawiającą tolerancję wysiłku
- Leczenie przeciwrefluksowe – często współistniejący refluks żołądkowo-przełykowy może nasilać objawy
- Szczepienia przeciwko grypie i pneumokokom – zapobieganie infekcjom dróg oddechowych
Wskazania do stosowania pirfenidonu
Pirfenidon jest wskazany w leczeniu łagodnej do umiarkowanej postaci idiopatycznego włóknienia płuc u pacjentów dorosłych. Lek może być stosowany u pacjentów z natężoną pojemnością życiową (FVC) wynoszącą 50-90% wartości należnej.
Badania kliniczne wykazują również potencjalną skuteczność pirfenidonu w innych postaciach włóknienia płuc, w tym:
- Niesklasyfikowanych postępujących włóknieniach śródmiąższowych
- Włóknieniu płuc w przebiegu twardziny układowej
- Przewlekłym zapaleniu płuc z nadwrażliwości
Dawkowanie i sposób podawania
Schemat dawkowania
Leczenie pirfenidonem rozpoczyna się od stopniowego zwiększania dawki przez pierwsze dwa tygodnie:
Okres |
Dawka |
Częstotliwość |
Dni 1-7 |
267 mg |
3 razy dziennie |
Dni 8-14 |
534 mg |
3 razy dziennie |
Od dnia 15 |
801 mg |
3 razy dziennie |
Zasady przyjmowania
- Pirfenidon należy przyjmować z pokarmem w celu zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego
- Tabletki należy połykać w całości, popijając wodą
- W przypadku pominięcia dawki, należy przyjąć ją jak najszybciej, zachowując co najmniej 3-godzinne odstępy między dawkami
- Nie należy podwajać dawki w celu uzupełnienia pominiętej
Modyfikacja dawki
W przypadku wystąpienia działań niepożądanych lekarz może:
- Tymczasowo zmniejszyć dawkę
- Przerwać leczenie do ustąpienia objawów
- Wznowić leczenie z mniejszą dawką po poprawie stanu pacjenta
Działania niepożądane
Pirfenidon może powodować różnorodne działania niepożądane, które wymagają odpowiedniego monitorowania i postępowania.
Bardzo częste działania niepożądane (>1/10)
- Nudności i wymioty – najczęstsze działanie niepożądane, występujące u ponad 30% pacjentów
- Biegunka – może prowadzić do odwodnienia organizmu
- Zmęczenie i osłabienie – wpływające na codzienne funkcjonowanie
- Zmniejszenie apetytu – prowadzące do utraty masy ciała
- Ból głowy i zawroty głowy – mogące wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów
Częste działania niepożądane (1/100 do 1/10)
- Reakcje nadwrażliwości na światło – wysypka, rumień, oparzenia słoneczne
- Niestrawność i ból brzucha – dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego
- Kaszel i duszność – paradoksalne nasilenie objawów oddechowych
- Zaburzenia snu – bezsenność, koszmary senne
- Bóle stawów i mięśni – dolegliwości układu ruchu
Rzadkie, ale poważne działania niepożądane
- Polekowe uszkodzenie wątroby – wymaga natychmiastowego przerwania leczenia
- Obrzęk naczynioruchowy – zagrażająca życiu reakcja alergiczna
- Zespół Stevensa-Johnsona – ciężka reakcja skórna
- Hiponatremia – obniżenie stężenia sodu we krwi
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na pirfenidon lub którykolwiek składnik preparatu
- Obrzęk naczynioruchowy w wywiadzie po zastosowaniu pirfenidonu
- Równoczesne stosowanie fluwoksaminy
- Ciężkie zaburzenia czynności wątroby lub krańcowa niewydolność wątroby
- Ciężka niewydolność nerek (klirens kreatyniny <30 ml/min)
Szczególne środki ostrożności
Monitorowanie funkcji wątroby
Przed rozpoczęciem leczenia oraz w trakcie terapii konieczne jest regularne monitorowanie funkcji wątroby:
- Przed rozpoczęciem – oznaczenie AST, ALT, bilirubiny
- Pierwsze 6 miesięcy – badania co miesiąc
- Po 6 miesiącach – badania co 3 miesiące
Fotoprotekcja
Pacjenci muszą unikać ekspozycji na światło słoneczne i promieniowanie UV:
- Stosowanie kremów z wysokim filtrem SPF
- Noszenie odzieży ochronnej
- Unikanie solarium
- Ostrożność przy stosowaniu innych leków fotosensybilizujących
Interakcje lekowe
Inhibitory CYP1A2
Pirfenidon jest metabolizowany głównie przez izoenzym CYP1A2, dlatego leki hamujące ten enzym mogą znacząco zwiększać stężenie pirfenidonu:
- Fluwoksamina – przeciwwskazana (zwiększa ekspozycję 4-krotnie)
- Ciprofloksacyna – wymaga ostrożności i monitorowania
- Amiodaron – może nasilać działania niepożądane
- Propafenon – zwiększa ryzyko toksyczności
Induktory CYP1A2
Substancje indukujące CYP1A2 mogą zmniejszać skuteczność pirfenidonu:
- Palenie tytoniu – znacząco obniża stężenie leku
- Omeprazol – może zmniejszać skuteczność terapii
- Ryfampicyna – silny induktor CYP1A2
Inne istotne interakcje
- Grejpfrut – może wpływać na metabolizm leku
- Kofeina – może nasilać działania niepożądane
- Leki fotosensybilizujące – zwiększone ryzyko reakcji skórnych
Farmakologia kliniczna
Farmakokinetyka
Pirfenidon wykazuje przewidywalną farmakokinetykę:
- Wchłanianie – szybkie po podaniu doustnym
- Wiązanie z białkami – około 50-60% z albuminami osocza
- Metabolizm – głównie przez CYP1A2 (70-80%)
- Eliminacja – około 80% dawki wydalane przez nerki w ciągu 24 godzin
- Okres półtrwania – około 2,4 godziny
Wpływ pokarmu
Przyjęcie pirfenidonu z pokarmem:
- Zmniejsza maksymalne stężenie o 40-50%
- Redukuje działania niepożądane (nudności, zawroty głowy)
- Nie wpływa istotnie na całkowitą ekspozycję na lek
Badania kliniczne i skuteczność
Skuteczność pirfenidonu została potwierdzona w trzech dużych, randomizowanych badaniach klinicznych III fazy:
Badania CAPACITY
Dwa badania CAPACITY (004 i 006) obejmowały łącznie 779 pacjentów z IPF. Wyniki wykazały:
- Zmniejszenie spadku FVC o 25-30%
- Poprawę niektórych parametrów jakości życia
- Zmniejszenie częstości hospitalizacji
Badanie ASCEND
Badanie ASCEND z udziałem 555 pacjentów potwierdziło skuteczność pirfenidonu:
- Zmniejszenie spadku FVC o 47,9% w porównaniu z placebo
- Redukcja ryzyka progresji choroby o 43,8%
- Zwiększenie odsetka pacjentów bez progresji o 59,3%
Analiza łączna
Analiza łączna wszystkich trzech badań wykazała:
- Konsystentną skuteczność w różnych grupach pacjentów
- Zmniejszenie śmiertelności w grupie leczonej pirfenidonem
- Dobrą tolerancję leczenia przy odpowiednim monitorowaniu
Populacje specjalne
Pacjenci w podeszłym wieku
U osób powyżej 65. roku życia nie ma konieczności dostosowania dawki pirfenidonu. Należy jednak zachować szczególną ostrożność ze względu na:
- Zwiększone ryzyko działań niepożądanych
- Częstsze występowanie chorób współistniejących
- Możliwe interakcje z innymi przyjmowanymi lekami
Zaburzenia czynności nerek
- Łagodne zaburzenia – nie wymagają dostosowania dawki
- Umiarkowane zaburzenia (klirens 30-50 ml/min) – należy zachować ostrożność
- Ciężkie zaburzenia (klirens <30 ml/min) – przeciwwskazanie
Zaburzenia czynności wątroby
- Łagodne do umiarkowanych zaburzeń (klasa A i B w skali Child-Pugh) – ostrożne stosowanie
- Ciężkie zaburzenia (klasa C) – przeciwwskazanie
Ciąża i laktacja
Ciąża
Pirfenidon nie powinien być stosowany w czasie ciąży ze względu na:
- Brak wystarczających danych o bezpieczeństwie u ludzi
- Potencjalne ryzyko dla płodu wykazane w badaniach na zwierzętach
- Możliwość wydłużenia ciąży i zmniejszenia przeżywalności płodów
Laktacja
Nie zaleca się stosowania pirfenidonu w okresie karmienia piersią:
- Brak danych o przenikaniu do mleka ludzkiego
- Wykazanie przenikania do mleka u zwierząt
- Konieczność podjęcia decyzji o przerwaniu karmienia lub leczenia
Monitorowanie podczas terapii
Badania przed rozpoczęciem leczenia
- Pełna morfologia krwi
- Testy czynności wątroby (AST, ALT, bilirubina)
- Funkcja nerek (kreatynina, klirens kreatyniny)
- Badanie czynnościowe płuc (spirometria)
- Tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości klatki piersiowej
Kontrole w trakcie leczenia
Pierwsze 6 miesięcy
- Co miesiąc: testy czynności wątroby
- Co 3 miesiące: spirometria, ocena kliniczna
Po 6 miesiącach
- Co 3 miesiące: testy czynności wątroby, spirometria
- Co 6 miesięcy: tomografia komputerowa (w razie potrzeby)
Kryteria przerwania leczenia
- 3-5-krotny wzrost aminotransferaz z hiperbilirubinemią
-
5-krotny wzrost aminotransferaz
- Objawy uszkodzenia wątroby
- Ciężkie reakcje alergiczne
- Nietolerowane działania niepożądane
Zalecenia praktyczne dla pacjentów
Styl życia podczas leczenia
- Rzucenie palenia tytoniu – bezwzględny wymóg skutecznej terapii
- Unikanie ekspozycji na słońce – stosowanie kremów SPF 50+, odzież ochronna
- Regularna aktywność fizyczna – dostosowana do możliwości oddechowych
- Zbilansowana dieta – bogata w białko, witaminy i minerały
- Unikanie infekcji – szczepienia przeciwko grypie i pneumokokom
Kiedy skontaktować się z lekarzem
Pacjenci powinni niezwłocznie skontaktować się z lekarzem w przypadku:
- Żółtaczki lub ciemnego zabarwienia moczu
- Uporczywych nudności i wymiotów
- Ciężkich reakcji skórnych
- Duszności lub pogorszenia tolerancji wysiłku
- Obrzęku twarzy, warg lub języka
Perspektywy przyszłości
Nowe badania kliniczne
Pirfenidon jest obecnie badany w innych wskazaniach:
- Włóknienie płuc po COVID-19
- Przewlekłe zapalenie płuc z nadwrażliwości
- Twardzina układowa z zajęciem płuc
- Niesklasyfikowane postępujące włóknienia śródmiąższowe
Terapie skojarzone
Trwają badania nad łączeniem pirfenidonu z:
- Nintedanibem – potencjalny efekt synergistyczny
- Nowymi substancjami antyfibrotycznymi
- Terapiami regeneracyjnymi
Jak długo należy stosować pirfenidon?
Pirfenidon to leczenie długoterminowe, które powinno być kontynuowane tak długo, jak długo pacjent odnosi korzyści i toleruje terapię. Przerwanie leczenia może prowadzić do przyspieszenia progresji choroby.
Czy pirfenidon może wyleczyć idiopatyczne włóknienie płuc?
Nie, pirfenidon nie jest lekarstwem na IPF. Lek spowalnia progresję choroby, poprawia jakość życia i może wydłużać przeżycie, ale nie odwraca już istniejących zmian włóknistych w płucach.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane pirfenidonu?
Najczęstsze działania niepożądane to nudności, biegunka, zmęczenie, utrata apetytu, wysypka skórna oraz reakcje nadwrażliwości na światło słoneczne. Większość z nich można skutecznie kontrolować poprzez odpowiednie postępowanie.
Czy można przyjmować pirfenidon z innymi lekami?
Pirfenidon może wchodzić w interakcje z wieloma lekami. Szczególnie ważne jest unikanie fluwoksaminy oraz ostrożność przy stosowaniu inhibitorów CYP1A2. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
Jak pirfenidon wpływa na codzienne funkcjonowanie?
Pirfenidon może powodować zawroty głowy i zmęczenie, co może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów. Pacjenci powinni obserwować swoją reakcję na lek przed podjęciem czynności wymagających koncentracji.
Czy podczas leczenia pirfenidonem można przebywać na słońcu?
Pirfenidon znacząco zwiększa wrażliwość skóry na promieniowanie słoneczne. Pacjenci muszą stosować kremy z wysokim filtrem SPF, nosić odzież ochronną i unikać długotrwałej ekspozycji na słońce oraz solarium.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją jak najszybciej, zachowując co najmniej 3-godzinne odstępy między dawkami. Nie należy podwajać dawki. Jeśli przerwa w leczeniu przekracza 14 dni, konieczne jest ponowne wprowadzenie leku według pierwotnego schematu.
Czy pirfenidon jest refundowany w Polsce?
Tak, pirfenidon jest dostępny w Polsce w ramach programu lekowego dla pacjentów z idiopatycznym włóknieniem płuc spełniających określone kryteria kliniczne. Program obejmuje pacjentów z FVC 50-90% wartości należnej.
Bibliografia
- King TE Jr, Bradford WZ, Castro-Bernardini S, Fagan EA, Glaspole I, Glassberg MK, Gorina E, Hopkins PM, Kardatzke D, Lancaster L, Lederer DJ, Nathan SD, Pereira CA, Sahn SA, Sussman R, Swigris JJ, Noble PW; ASCEND Study Group. A phase 3 trial of pirfenidone in patients with idiopathic pulmonary fibrosis. N Engl J Med. 2014;370(22):2083-2092. DOI: 10.1056/NEJMoa1402582 PMID: 24836312
- Noble PW, Albera C, Bradford WZ, Costabel U, Glassberg MK, Kardatzke D, King TE Jr, Lancaster L, Sahn SA, Szwarcberg J, Valeyre D, du Bois RM; CAPACITY Study Group. Pirfenidone in patients with idiopathic pulmonary fibrosis (CAPACITY): two randomised trials. Lancet. 2011;377(9779):1760-1769. DOI: 10.1016/S0140-6736(11)60405-4 PMID: 21571362