Pioglitazon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Pioglitazon – lek stosowany w cukrzycy należący do grupy leków zwanej tiazolidynodionami. Mechanizm działania pioglitazonu polega na zmniejszeniu wytwarzania glukozy przez wątrobę i zwiększaniu wychwytu glukozy przez tkanki obwodowe. Lek zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, a u pacjentów z cukrzycą typu 2 wyrównuje glikemię na czczo i po posiłkach. Wskazaniem do stosowania pioglitazonu jest leczenie cukrzycy typu 2 zarówno w monoterapii jak i leczeniu skojarzonym z metforminą lub pochodną sulfonylomocznika lub metforminą i pochodną sulfonylomocznika. Lek można również stosować w połączeniu z insuliną u pacjentów którzy nie mogą przyjmować metforminy lub u których nie da się dostatecznie kontrolować glikemii za pomocą insuliny.
Pioglitazon dostępny jest w postaci tabletek. Leczenie powinno się rozpoczynać od najmniejszej dawki i w razie potrzeby stopniowo zwiększać. Lek stosuje się raz dziennie, niezależnie od posiłku. Pacjenci chorzy na cukrzycę oprócz leczenia farmakologicznego powinni stosować zbilansowaną dietę oraz aktywność fizyczną.
Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od sposobu leczenia. Pioglitazon może powodować zwiększenie masy ciała, hipoestezję (obniżenie czucia dotyku), zakażenia górnych dróg oddechowych, złamania kości.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Pioglitazon – wszystko co musisz wiedzieć o leku przeciwcukrzycowym
Pioglitazon to nowoczesny lek przeciwcukrzycowy należący do grupy tiazolidynodionów, potocznie nazywanych glitazonami. Jest jedynym dostępnym obecnie przedstawicielem tej grupy leków na polskim rynku farmaceutycznym. Substancja ta rewolucjonizuje leczenie cukrzycy typu 2 poprzez unikalny mechanizm działania – zwiększa wrażliwość komórek organizmu na insulinę, co jest kluczowe w walce z insulinoopornością leżącą u podstaw tej choroby. Pioglitazon w Polsce dostępny jest pod nazwą handlową Pioglitazone Bioton w dawkach 15 mg, 30 mg i 45 mg. Ten lek przeciwcukrzycowy został po raz pierwszy zarejestrowany w Stanach Zjednoczonych w 1999 roku, następnie w Szwajcarii w 2000 roku, a dopiero w 2012 roku Europejska Agencja Leków (EMA) wydała pozwolenie na wprowadzenie go do obrotu na terytorium Unii Europejskiej, w tym w Polsce.
Mechanizm działania pioglitazonu
Pioglitazon działa poprzez aktywację receptorów jądrowych PPAR-γ (receptorów γ aktywowanych przez proliferator peroksysomów). To nowatorski mechanizm działania, który odróżnia go od innych leków przeciwcukrzycowych dostępnych na rynku.
Gdy pioglitazon aktywuje te receptory, następuje ekspresja ponad 100 różnych genów regulujących kluczowe procesy metaboliczne w organizmie. Geny te odpowiadają za transport, magazynowanie i metabolizm lipidów, wychwyt i zużytkowanie glukozy, a także ekspresję ważnych hormonów jak adiponektyna, rezystyna i leptyna.
Główne mechanizmy działania obejmują:
- Zwiększenie wrażliwości komórek wątroby, tkanki tłuszczowej i mięśni szkieletowych na insulinę
- Zmniejszenie wytwarzania glukozy przez wątrobę (hamowanie glukoneogenezy)
- Zwiększenie wychwytu glukozy przez tkanki obwodowe
- Poprawę funkcjonowania komórek beta trzustki
Farmakokinetyka – jak organizm przetwarza pioglitazon
Po przyjęciu tableki doustnie pioglitazon szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie we krwi osiąga po około 2 godzinach, a pokarm nie wpływa znacząco na wchłanianie leku.
Charakterystyka farmakokinetyczna pioglitazonu:
Parametr |
Wartość |
Biodostępność |
Ponad 80% |
Wiązanie z białkami osocza |
>99% |
Czas do maksymalnego stężenia |
2 godziny |
Okres półtrwania |
5-6 godzin (lek), 16-23 godziny (metabolity) |
Pioglitazon jest metabolizowany głównie w wątrobie z udziałem enzymu cytochromu P450 (CYP2C8). Spośród 6 metabolitów, 3 wykazują aktywność farmakologiczną, przy czym metabolit M-IV jest nawet 3-krotnie silniejszy od pioglitazonu. Lek jest wydalany z kałem (55%) i z moczem (45%), głównie w postaci metabolitów.
Wskazania do stosowania
Pioglitazon jest wskazany jako lek drugiego lub trzeciego rzutu w leczeniu cukrzycy typu 2 u dorosłych w następujących sytuacjach:
Monoterapia
- U pacjentów (zwłaszcza z nadwagą), u których glikemia nie jest wystarczająco kontrolowana dietą i aktywnością fizyczną
- Gdy stosowanie metforminy jest przeciwwskazane ze względu na nietolerancję lub przeciwwskazania
Terapia skojarzona
- Z metforminą u pacjentów z nadwagą, gdy monoterapia metforminą nie wystarcza
- Z pochodnymi sulfonylomocznika, gdy metformina jest przeciwwskazana
- Z metforminą i pochodnymi sulfonylomocznika w terapii trójlekowej
- Z insuliną, gdy metformina jest przeciwwskazana
Leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2
Cukrzyca typu 2 to złożona choroba wymagająca kompleksowego podejścia terapeutycznego. W leczeniu farmakologicznym stosuje się różne grupy leków, każda o innym mechanizmie działania.
Metformina pozostaje lekiem pierwszego wyboru w większości przypadków cukrzycy typu 2. Zwiększa wrażliwość wątroby na insulinę i zmniejsza produkcję glukozy przez wątrobę.
Pochodne sulfonylomocznika (glibenklamid, gliklazyda, glimepiryd) stymulują wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki. Są skuteczne w obniżaniu glikemii, ale mogą prowadzić do hipoglikemii i wzrostu masy ciała.
Inhibitory DPP-4 (sitagliptyna, wilagliptyna, saksagliptyna) hamują enzym rozkładający inkretyny, co prowadzi do zwiększenia wydzielania insuliny w odpowiedzi na pokarmy.
Agoniści receptora GLP-1 (liraglutyd, dulaglutyd, semaglutyd) naśladują działanie naturalnych inkretyn, opóźniają opróżnianie żołądka i zmniejszają apetyt.
Inhibitory SGLT-2 (empagliflozyna, dapagliflozyna) hamują wchłanianie glukozy w nerkach, powodując jej utratę z moczem.
Pioglitazon, jako jedyny przedstawiciel tiazolidynodionów, zajmuje szczególne miejsce w tej grupie ze względu na unikalny mechanizm działania zwiększający wrażliwość tkanek na insulinę.
Dawkowanie i sposób stosowania
Pioglitazon przyjmuje się doustnie, niezależnie od posiłków. Tabletki należy połykać w całości, popijając szklanką wody.
Schemat dawkowania:
- Dawka początkowa: 15 mg lub 30 mg raz na dobę
- Dawka maksymalna: 45 mg raz na dobę
- Korekta dawki: po 3-6 miesiącach w zależności od odpowiedzi klinicznej
Szczególne populacje pacjentów:
- Pacjenci w podeszłym wieku: rozpoczynać od najmniejszej dawki, szczególnie przy skojarzeniu z insuliną
- Zaburzenia czynności nerek: brak konieczności redukcji dawki przy klirensie kreatyniny >4 ml/min
- Zaburzenia czynności wątroby: lek przeciwwskazany
Jeśli po 3-6 miesiącach stosowania nie uzyskuje się wystarczającej odpowiedzi terapeutycznej, należy rozważyć przerwanie leczenia pioglitazonem.
Przeciwwskazania
Pioglitazon nie może być stosowany w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na pioglitazon lub inne składniki preparatu
- Niewydolność serca (klasa I-IV według NYHA) – obecnie występująca lub w wywiadzie
- Zaburzenia czynności wątroby
- Kwasica ketonowa
- Rak pęcherza moczowego – obecnie występujący lub w wywiadzie
- Makroskopowy krwiomocz różnego pochodzenia
- Ciąża i okres karmienia piersią
Działania niepożądane
Jak każdy lek, pioglitazon może powodować działania niepożądane, choć nie występują one u wszystkich pacjentów.
Bardzo często występujące (≥1/10):
- Zwiększenie masy ciała
- Obrzęki (retencja płynów)
- Zakażenia górnych dróg oddechowych
Często występujące (≥1/100 do <1/10):
- Zapalenie zatok przynosowych
- Bezsenność i niedoczulica
- Zaburzenia ostrości widzenia
- Złamania kości (szczególnie u kobiet)
- Anemia (niewielkie zmniejszenie hemoglobiny i hematokrytu)
Niezbyt często występujące (≥1/1000 do <1/100):
- Rak pęcherza moczowego
- Niewydolność serca (szczególnie w skojarzeniu z insuliną)
Częstość nieznana:
- Obrzęk plamki żółtej
- Zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych
- Reakcje alergiczne (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy)
Środki ostrożności i ostrzeżenia
Retencja płynów i niewydolność serca
Pioglitazon może powodować zatrzymanie płynów w organizmie, co zwiększa ryzyko niewydolności serca. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów:
- Powyżej 75 roku życia
- Stosujących jednocześnie insulinę
- Z czynnikami ryzyka niewydolności serca w wywiadzie
Rak pęcherza moczowego
Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić czynniki ryzyka rozwoju raka pęcherza moczowego:
- Podeszły wiek
- Palenie tytoniu
- Ekspozycja na niektóre czynniki zawodowe
- Radioterapia lub chemioterapia w przeszłości
Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia krwi w moczu, bólu podczas oddawania moczu lub nagłej potrzeby oddania moczu.
Zaburzenia widzenia
Pioglitazon może powodować obrzęk plamki żółtej prowadzący do pogorszenia ostrości widzenia. W przypadku jakichkolwiek zaburzeń widzenia konieczna jest konsultacja okulistyczna.
Złamania kości
U kobiet długotrwale stosujących pioglitazon obserwowano zwiększone ryzyko złamań kości, szczególnie kończyn górnych, dłoni i stóp.
Interakcje z innymi lekami
Leki wpływające na metabolizm pioglitazonu:
- Gemfibrozyl (inhibitor CYP2C8) – zwiększa stężenie pioglitazonu, może wymagać redukcji dawki
- Ryfampicyna (induktor CYP2C8) – zmniejsza skuteczność pioglitazonu, może wymagać zwiększenia dawki
Leki przeciwcukrzycowe:
- Insulina i pochodne sulfonylomocznika – zwiększone ryzyko hipoglikemii, może być konieczne zmniejszenie ich dawek
Brak znaczących interakcji:
Pioglitazon nie wpływa istotnie na farmakokinetykę digoksyny, warfaryny, fenprokumonu i metforminy.
Ciąża i karmienie piersią
Pioglitazon jest przeciwwskazany w okresie ciąży i karmienia piersią. U kobiet w wieku rozrodczym może spowodować wznowienie owulacji (szczególnie u pacjentek z zespołem policystycznych jajników), co zwiększa prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.
W przypadku planowania ciąży lub jej stwierdzenia należy natychmiast przerwać stosowanie pioglitazonu i skonsultować się z lekarzem w sprawie alternatywnego leczenia. Lekiem z wyboru w cukrzycy u kobiet ciężarnych jest insulina.
Pioglitazone Bioton – preparat dostępny w Polsce
W Polsce dostępny jest preparat Pioglitazone Bioton produkowany przez firmę BIOTON S.A. Dostępny jest w trzech mocach:
- Pioglitazone Bioton 15 mg – tabletki powlekane, opakowanie 28 sztuk
- Pioglitazone Bioton 30 mg – tabletki powlekane, opakowanie 28 sztuk
- Pioglitazone Bioton 45 mg – tabletki powlekane, opakowanie 28 sztuk
Preparat zawiera laktozę jako substancję pomocniczą, dlatego nie powinien być stosowany u osób z nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy.
Jak długo można stosować pioglitazon?
Pioglitazon może być stosowany długotrwale pod kontrolą lekarza. Jednak ze względu na potencjalne ryzyko związane z długotrwałym leczeniem, lekarz podczas rutynowych wizyt będzie oceniał, czy kontynuacja terapii nadal przynosi korzyści.
Czy pioglitazon powoduje wzrost masy ciała?
Tak, zwiększenie masy ciała to bardzo częste działanie niepożądane pioglitazonu. Wzrost ten wynika z kumulacji tkanki tłuszczowej podskórnej oraz retencji płynów. Dlatego podczas leczenia szczególnie ważne jest przestrzeganie diety o ograniczonej kaloryczności i regularna kontrola masy ciała.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania pioglitazonu?
Pioglitazon zwykle nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów. Należy jednak zachować ostrożność, jeśli wystąpią zaburzenia widzenia, które mogą stanowić zagrożenie podczas prowadzenia pojazdów lub obsługiwania maszyn.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją jak najszybciej po zauważeniu tego faktu. Jeśli zbliża się czas kolejnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć. Nie wolno stosować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej dawki.
Czy pioglitazon można stosować z innymi lekami przeciwcukrzycowymi?
Tak, pioglitazon często stosuje się w skojarzeniu z metforminą, pochodnymi sulfonylomocznika lub insuliną. Jednak takie połączenia wymagają ścisłego nadzoru lekarskiego ze względu na zwiększone ryzyko hipoglikemii.
Jakie badania należy wykonywać podczas leczenia pioglitazonem?
Podczas leczenia pioglitazonem należy regularnie kontrolować funkcje wątroby (aktywność enzymów ALT), poziom glukozy we krwi, HbA1c oraz masę ciała. W przypadku wystąpienia objawów mogących wskazywać na problemy z wątrobą (nudności, wymioty, bóle brzucha, żółte zabarwienie skóry lub oczu) konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska.
Czy pioglitazon może wpływać na płodność?
U kobiet z zespołem policystycznych jajników pioglitazon może przywrócić owulację, zwiększając szanse na zajście w ciążę. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji podczas leczenia.
Czy można stosować pioglitazon u osób starszych?
Tak, ale należy rozpocząć od najmniejszej dostępnej dawki i stopniowo ją zwiększać. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów powyżej 75 roku życia ze względu na zwiększone ryzyko niewydolności serca i retencji płynów.
Bibliografia
- Dormandy JA, Charbonnel B, Eckland DJ, Erdmann E, Massi-Benedetti M, Moules IK, Skene AM, Tan MH, Lefèbvre PJ, Murray GD, Standl E, Wilcox RG, Wilhelmsen L, Betteridge J, Birkeland K, Golay A, Heine RJ, Korányi L, Laakso M, Mokán M, Norkus A, Pirags V, Podar T, Scheen A, Scherbaum W, Schernthaner G, Schmitz O, Skrha J, Smith U, Taton J; PROactive Investigators. Secondary prevention of macrovascular events in patients with type 2 diabetes in the PROactive Study (PROspective pioglitAzone Clinical Trial In macroVascular Events): a randomised controlled trial. Lancet. 2005;366(9493):1279-1289. DOI: 10.1016/S0140-6736(05)67528-9 PMID: 16214598
- Alam F, Islam MA, Mohamed M, Ahmad I, Kamal MA, Donnelly R, Idris I, Gan SH. Efficacy and Safety of Pioglitazone Monotherapy in Type 2 Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Controlled Trials. Sci Rep. 2019;9(1):5389. DOI: 10.1038/s41598-019-41854-2 PMID: 30926892