Abraxane to lek zawierający paklitaksel połączony z ludzkim białkiem albuminą w postaci małych cząsteczek nazywanych nanocząsteczkami. Paklitaksel hamuje podział komórek rakowych, co prowadzi do ich śmierci. Lek jest stosowany w leczeniu przerzutowego raka piersi, przerzutowego gruczolakoraka trzustki oraz niedrobnokomórkowego raka płuc. Jest dostępny na receptę.
Apealea to lek stosowany w leczeniu raka jajnika, raka jądra i niektórych typów raka piersi. Jest to lek cytostatyczny, który działa poprzez zatrzymanie wzrostu komórek nowotworowych. Apealea jest dostępna tylko na receptę. Wskazania do stosowania obejmują leczenie pacjentów dorosłych z nawracającym rakiem jajnika, rakiem jądra i niektórymi typami raka piersi.
Apexelsin to lek przeciwnowotworowy stosowany u dorosłych w leczeniu przerzutowego raka piersi, gruczolakoraka trzustki oraz niedrobnokomórkowego raka płuc. Apexelsin jest dostępny wyłącznie na receptę i powinien być podawany pod nadzorem onkologa.
Naveruclif stosuje się w leczeniu przerzutowego raka piersi, gdy inne terapie zawiodły, oraz w leczeniu zaawansowanego raka trzustki, w połączeniu z gemcytabiną. Jest także stosowany w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuc, wspierając terapię tam, gdzie chirurgia czy radioterapia nie są możliwe. Pacjenci leczzeni Naveruclifem mają większe szanse na zmniejszenie guza i wydłużenie życia w porównaniu do standardowych terapii.
Paclimedac to lek przeciwnowotworowy, który jest stosowany w leczeniu różnych typów nowotworów, w tym raka jajnika, piersi oraz zaawansowanej postaci niedrobnokomórkowego raka płuc u pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu chirurgicznego lub radioterapii. Lek ten może być również stosowany w leczeniu określonego rodzaju nowotworu, zwanego mięsakiem Kaposi’ego, który może być powiązany z AIDS. Paclimedac działa poprzez zahamowanie naturalnego podziału komórek i w ten sposób zapobiega rozwojowi komórek rakowych. Jest dostępny na receptę.
Paclitaxel Dr. Schlichtiger to lek przeciwnowotworowy dostępny na receptę. Jest to koncentrat do sporządzania roztworu do infuzji. Lek ten hamuje naturalny podział komórek, co zapobiega rozwojowi komórek rakowych. Stosuje się go w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, w tym raka jajnika, raka piersi i zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuca.
Paclitaxel Hospira to lek przeciwnowotworowy dostępny w postaci koncentratu do sporządzania roztworu do infuzji. Jest stosowany do leczenia różnych rodzajów raka, w tym raka jajnika, raka piersi (po zabiegu chirurgicznym lub jeśli jest zaawansowany lub powoduje przerzuty) i niedrobnokomórkowego raka płuca (zaawansowanego). Lek ten jest dostępny na receptę.
Paclitaxel Kabi to lek przeciwnowotworowy z grupy taksanów, który hamuje naturalny podział komórek, zapobiegając w ten sposób rozwojowi komórek rakowych. Jest stosowany w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, w tym raka jajnika, raka piersi, zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuc oraz mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS. Lek jest dostępny na receptę.
Paclitaxel-Ebewe to lek przeciwnowotworowy dostępny na receptę. Jest to koncentrat do sporządzania roztworu do infuzji. Działa poprzez hamowanie naturalnego podziału komórek, co zapobiega rozwojowi komórek rakowych. Stosowany jest w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, w tym raka jajnika, raka piersi i raka płuc.
Paclitaxelum Accord to lek przeciwnowotworowy dostępny w postaci koncentratu do sporządzania roztworu do infuzji. Zawiera substancję czynną – paklitaksel, który hamuje naturalny podział komórek, co pozwala zapobiegać rozwojowi komórek rakowych. Stosowany jest w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, które są wrażliwe na ten rodzaj leku. Lek jest dostępny wyłącznie na receptę.
Paclitaxelum Teva to lek przeciwnowotworowy, który hamuje naturalny podział komórek, zapobiegając w ten sposób rozwojowi komórek rakowych. Jest stosowany w leczeniu niektórych rodzajów nowotworów, które są wrażliwe na ten rodzaj leku. Wskazaniem do stosowania Paclitaxelum Teva jest rak jajnika, rak piersi, niedrobnokomórkowy rak płuca, mięsak Kaposiego związany z AIDS. Lek jest dostępny na receptę.
Pazenir zawiera paklitaksel połączony z albuminą, co ułatwia jego rozpuszczenie we krwi i przenikanie do guza. Lek hamuje podział komórek rakowych, co prowadzi do ich śmierci. Stosowany w leczeniu przerzutowego raka piersi, raka trzustki (z gemcytabiną) i niedrobnokomórkowego raka płuc (z karboplatyną). Pazenir zmniejsza wielkość guzów i wydłuża życie pacjentów w porównaniu z innymi terapiami.
Sindaxel to lek stosowany w leczeniu nowotworów. Zawiera substancję czynną paklitaksel, który jest cytostatykiem z grupy taksonów. Paklitaksel działa poprzez zakłócanie normalnej funkcji mikrotubul w komórkach, co prowadzi do zahamowania podziału komórek nowotworowych. Sindaxel jest dostępny wyłącznie na receptę. Wskazania do stosowania Sindaxel obejmują różne typy nowotworów, takie jak rak jajnika, rak piersi i niedrobnokomórkowy rak płuca.
Paklitaksel – lek o działaniu przeciwnowotworowym. Mechanizm działania paklitakselu polega na hamowaniu podziałów komórkowych szybko dzielących się komórek nowotworowych, co w konsekwencji prowadzi do ich śmierci. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie raka jajnika w monoterapii lub w skojarzeniu z cisplatyną, raka piersi w monoterapii lub w skojarzeniu z antracykliną lub trastuzumabem, zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuc w skojarzeniu z cisplatyną oraz mięsaka Kaposi’ego u pacjentów z zespołem niedoboru odporności (AIDS).
Paklitaksel dostępny jest w postaci proszku do sporządzania zawiesiny do infuzji oraz koncentratu do sporządzania roztworu do infuzji. Dawkowanie różni się w zależności od stopnia zaawansowania raka oraz rodzaju terapii. Leczenie paklitakselem powinno być poprzedzone podaniem kortykosteroidów, antagonistów receptora H2 oraz leków przeciwhistaminowych.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): neurotoksyczność, łagodne reakcje nadwrażliwości (uderzenia gorąca, wysypka), zahamowanie czynności szpiku, niedokrwistość, małopłytkowość, zakażenia górnych dróg oddechowych i dróg moczowych, bradykardia, niedociśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, zapalenie błon śluzowych, łysienie, ból stawów i mięśni, reakcje w miejscu podania.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Paklitaksel (paclitaxel) to jeden z najważniejszych leków przeciwnowotworowych współczesnej medycyny, należący do grupy taksanów, który rewolucjonizował leczenie wielu typów nowotworów. Ta naturalna substancja czynna, pierwotnie wyizolowana z kory cisu zachodniego (Taxus brevifolia) w latach 70. XX wieku, dziś stanowi kamień węgielny chemioterapii w leczeniu raka piersi, jajnika, płuc oraz wielu innych nowotworów litych. Paklitaksel charakteryzuje się unikalnym mechanizmem działania polegającym na stabilizacji mikrotubul, co prowadzi do zatrzymania cyklu komórkowego i śmierci komórek nowotworowych. Pomimo swojej wysokiej skuteczności przeciwnowotworowej, paklitaksel może powodować charakterystyczne działania niepożądane, w tym neuropatię obwodową, która stanowi główne ograniczenie terapeutyczne. Lek jest dostępny w Polsce w różnych formulacjach, włączając konwencjonalne preparaty oraz nowoczesną postać związaną z albuminą (nab-paklitaksel), co umożliwia bardziej spersonalizowane podejście do leczenia.
Odkrycie paklitakselu jest jednym z najbardziej fascynujących przykładów translacji badań podstawowych na praktykę kliniczną w onkologii. W 1962 roku botanik Arthur Barclay, pracujący dla National Cancer Institute (NCI), zebrał próbki z pojedynczego drzewa cisu zachodniego podczas ekspedycji na ostatni dzień swoich poszukiwań. Ekstrakty z kory okazały się wykazywać cytotoksyczne właściwości przeciw komórkom nowotworowym, co zapoczątkowało długoletnie badania nad tą substancją.
Izolacja związku nastąpiła w 1971 roku przez badaczy Monsukh Wani i Monroe Wall w Research Triangle Institute, którzy nadali mu nazwę „taxol”. Przełomowym momentem w zrozumieniu mechanizmu działania paklitakselu było odkrycie Susan Band Horwitz z Albert Einstein College of Medicine w 1979 roku, która wykazała, że lek działa poprzez blokowanie wzrostu komórek nowotworowych przez zatrzymanie podziału komórkowego, prowadząc do śmierci komórki.
Rozwój kliniczny paklitakselu był długim procesem trwającym ponad dwie dekady. Pierwsze badania kliniczne fazy I rozpoczęły się w kwietniu 1984 roku, a decyzja o rozpoczęciu badań fazy II została podjęta rok później. FDA przyznała przyspieszoną akceptację dla paklitakselu w 1992 roku do leczenia opornego raka jajnika, a następnie rozszerzyła wskazania na inne typy nowotworów.
Paklitaksel wyróżnia się wśród leków przeciwnowotworowych swoim unikalnym mechanizmem działania, który polega na wiązaniu się z podjednostkami β-tubuliny w mikrotubulach, promując ich assembly i stabilizując je przez zapobieganie depolimeryzacji. To odróżnia go od innych leków antymitotycznych, które zazwyczaj zapobiegają tworzeniu się mikrotubul.
Mikrotubule są dynamicznymi strukturami cytoszkieletu składającymi się z heterodymerów α/β-tubuliny. Paklitaksel wiąże się ze specyficzną domeną na wewnętrznej powierzchni mikrotubul w pobliżu miejsca wiązania nukleotydów na β-tubulinie. To wiązanie prowadzi do znaczącej stabilizacji struktur mikrotubularnych i zaburzenia ich normalnej dynamiki.
Stabilizacja mikrotubul przez paklitaksel zaburza prawidłową równowagę między tworzeniem i rozpadem mikrotubul, co jest kluczowe dla funkcjonowania wrzeciona mitotycznego. W konsekwencji komórka nie może prawidłowo przeprowadzić mitozy, co prowadzi do aktywacji punktu kontrolnego wrzeciona mitotycznego (spindle assembly checkpoint).
Wykrycie anomalii w formacji wrzeciona powoduje zatrzymanie cyklu komórkowego w fazie G2/M, skutecznie zapobiegając postępowi komórki do mitozy. Ten mechanizm jest szczególnie skuteczny przeciwko komórkom nowotworowym, które charakteryzują się szybkim tempem podziałów.
Przedłużone zatrzymanie w fazie G2/M aktywuje szlaki sygnałowe, które promują apoptozę. Komórki rozpoznają swoją niezdolność do zakończenia mitozy i jako mechanizm ochronny uruchamiają zaprogramowaną śmierć komórkową w celu eliminacji uszkodzonych komórek.
Nowsze badania wykazują jednak, że przy stężeniach paklitakselu występujących wewnątrz guza, śmierć komórek następuje raczej w wyniku nieprawidłowego rozdziału chromosomów na wielobiegunowych wrzecionach niż przez zatrzymanie mitozy.
Po podaniu dożylnym paklitaksel ulega ekstensywnej dystrybucji w organizmie z objętością dystrybucji wynoszącą około 182 L/m². Lek wykazuje znaczące wiązanie z białkami osocza, około 89-98% leku wiąże się z białkami osocza, głównie z albuminą.
Około 90% paklitakselu jest metabolizowane w wątrobie przez system enzymów cytochromu P450, szczególnie CYP2C8 i CYP3A4. Główny szlak metaboliczny obejmuje hydroksylację łańcucha bocznego w pozycji C13, tworząc metabolity takie jak 6α-hydroksy paklitaksel i 3′-p-hydroksy paklitaksel, które są znacznie mniej aktywne farmakologicznie niż substancja macierzysta.
Główną drogą eliminacji paklitakselu jest metabolizm wątrobowy i wydalanie z żółcią, podczas gdy mniej niż 10% leku jest wydalane w niezmienionej postaci z moczem. Eliminacja charakteryzuje się dwufazowym spadkiem stężenia w osoczu – początkowa szybka faza eliminacji ma okres półtrwania około 3-14 minut, po której następuje wolniejsza faza terminalna z okresem półtrwania około 13-52 godzin.
Paklitaksel jest szeroko stosowany w polskiej praktyce onkologicznej jako lek pierwszego wyboru w leczeniu wielu typów nowotworów. W Polsce paklitaksel stosowany jest w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwnowotworowymi w chemioterapii raka jajnika, raka piersi, zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuc i mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS.
Poza ustalonymi wskazaniami paklitaksel wykazał wszechstronność w różnych zastosowaniach off-label, prezentując swój potencjał w leczeniu trudnych nowotworów złośliwych:
Zazwyczaj stosowana dawka paklitakselu to 175-220 mg/m² powierzchni ciała. Dokładne dawkowanie zależy od specyfiki jednostki chorobowej, wieku, masy ciała pacjenta oraz chorób towarzyszących.
Dla różnych wskazań stosuje się następujące schematy:
| Wskazanie | Dawka | Czas infuzji | Częstotliwość |
|---|---|---|---|
| Rak jajnika (1. linia) | 175 mg/m² | 3 godziny | Co 3 tygodnie |
| Rak piersi | 175 mg/m² | 3 godziny | Co 3 tygodnie |
| NSCLC | 135-175 mg/m² | 3-24 godziny | Co 3 tygodnie |
| Mięsak Kaposiego | 135 mg/m² | 3 godziny | Co 3 tygodnie |
Ze względu na ryzyko ciężkich reakcji nadwrażliwości, wszyscy pacjenci muszą otrzymać premedykację składającą się z kortykosteroidów (deksametazon 20 mg), leków przeciwhistaminowych (difenhydramina 50 mg) i antagonistów receptorów H2 (cymetydyna lub ranitydyna).
U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby konieczne mogą być modyfikacje dawkowania. W przypadku umiarkowanych do ciężkich zaburzeń wątrobowych dawka powinna być zmniejszona zgodnie ze wskazówkami klinicznymi.
Najbardziej charakterystycznym i ograniczającym działaniem niepożądanym paklitakselu jest neuropatia obwodowa. Paklitaksel indukuje neuropatię obwodową poprzez zaburzenie mikrotubul, zniekształconą funkcję kanałów jonowych, zwyrodnienie aksonalne i procesy zapalne.
Neuropatia wywołana przez paklitaksel charakteryzuje się głównie objawami czuciowymi, chociaż mogą wystąpić również niewielkie objawy ruchowe. Objawy obejmują:
Bóle mięśniowo-stawowe były najczęstszym objawem u osób otrzymujących paklitaksel oraz najcięższym i najbardziej niepokojącym objawem.
Objawy występują w wyniku długościowo zależnej aksonalnej neuropatii czuciowej, gdzie aksony są symetrycznie uszkadzane i zamierają. Z powodu stabilizacji mikrotubul, transport aksonalny jest zaburzony, prowadząc do niedoboru ATP i stresu oksydacyjnego.
Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych paklitakselu jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego, prowadzące do neutropenii, małopłytkowości, niedokrwistości i leukopenii.
Paklitaksel może wywoływać ciężkie reakcje nadwrażliwości, które obejmują duszność wymagającą bronchodilatatorów, niedociśnienie wymagające leczenia, obrzęk naczynioruchowy i/lub uogólnioną pokrzywkę.
Lista innych istotnych działań niepożądanych obejmuje:
W leczeniu raka piersi paklitaksel jest kluczowym składnikiem wielu protokołów chemioterapeutycznych. W leczeniu uzupełniającym raka piersi zastosowanie paklitakselu znacząco zmniejsza ryzyko nawrotu choroby i ryzyko śmierci.
Najczęściej stosowane schematy obejmują:
Zastosowanie paklitakselu jako leku pierwszego rzutu w leczeniu raku jajnika wydłuża czas bez progresji choroby i czas przeżycia chorych w porównaniu z terapią standardową. Złotym standardem u kobiet rozpoczynających chemioterapię jest schemat składający się z paklitakselu w dawce 175 mg/m² we wlewie 3-godzinnym w skojarzeniu z karboplatyną w dawce wg AUC 5-6.
W NSCLC paklitaksel stosuje się najczęściej w skojarzeniu z karboplatyną jako schemat pierwszego rzutu u pacjentów z zaawansowaną chorobą. Typowy protokół to paklitaksel 200 mg/m² + karboplatyna AUC 6 podawane co 3 tygodnie przez 4-6 cykli.
W Polsce dostępne są różne preparaty paklitakselu:
Konwencjonalne formulacje:
Nanopartykułowa formulacja:
Oporność na paklitaksel jest znaczącą przyczyną niepowodzenia leczenia i progresji nowotworu. Główne mechanizmy obejmują:
Nadekspresja pomp eliminujących lek: Jeden z podstawowych mechanizmów oporności na paklitaksel polega na zwiększonej regulacji transporterów ABC, w tym P-gp, MRP1 i BCRP. Te transportery aktywnie przepompowują paklitaksel z komórek nowotworowych, zmniejszając jego stężenie wewnątrzkomórkowe.
Zmiany struktury mikrotubul: Oporność może wynikać z modyfikacji w ekspresji tubuliny lub mutacji w genach tubuliny, powodując zmiany w strukturze mikrotubul, które czynią je mniej responsywnymi na stabilizujące właściwości paklitakselu.
Wzmocnione mechanizmy naprawy DNA: Komórki nowotworowe, które rozwinęły oporność, mogą zwiększyć mechanizmy naprawy DNA, pozwalając im na naprawę uszkodzeń DNA spowodowanych przez lek.
Współczesne strategie obejmują:
Szczególną ostrożność należy zachować podczas równoczesnego podawania paklitakselu oraz leków hamujących CYP2C8 lub CYP3A4, takich jak ketokonazol, erytromycyna, fluoksetyna, klopidogrel czy rytonawir, ponieważ może to skutkować nasileniem toksycznego działania paklitakselu.
Ważne interakcje obejmują:
Przeciwwskazaniem do stosowania paklitakselu jest nadwrażliwość na substancję czynną oraz ciężkie zaburzenia czynności wątroby. Dodatkowo:
W okresie leczenia konieczna jest regularna kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać opóźnienia rozpoczęcia lub zmniejszenia dawki leku w kolejnych cyklach. Zaleca się wykonywanie morfologii krwi przed każdym cyklem i w odstępach tygodniowych.
Zalecane jest monitorowanie czynności serca w przypadku chemioterapii paklitakselem w skojarzeniu z doksorubicyną lub trastuzumabem. Szczególnie ważne jest to u pacjentów z czynnikami ryzyka choroby sercowo-naczyniowej.
Regularna ocena funkcji układu nerwowego jest kluczowa, szczególnie sprawdzanie:
Długość leczenia paklitakselem zależy od wskazania i protokołu terapeutycznego. W przypadku raka jajnika typowo stosuje się 6 cykli co 3 tygodnie, w raku piersi może to być 4-12 cykli, w zależności od schematu adjuwantowego czy paliatywnego. Decyzję o kontynuacji lub zakończeniu leczenia podejmuje zawsze lekarz onkolog na podstawie oceny skuteczności i tolerancji terapii.
Neuropatia obwodowa wywołana paklitakselem może być częściowo odwracalna, jednak proces regeneracji nerwów jest powolny i może trwać miesiące lub lata po zakończeniu leczenia. U części pacjentów objawy mogą utrzymywać się długotrwale. Ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie objawowe neuropatii.
Paklitaksel sam w sobie nie wpływa bezpośrednio na zdolność prowadzenia pojazdów, jednak preparaty zawierają alkohol, który może zmniejszać te zdolności. Ponadto działania niepożądane takie jak zmęczenie, zawroty głowy czy neuropatia mogą wpływać na bezpieczeństwo prowadzenia. Decyzję należy podjąć indywidualnie po konsultacji z lekarzem.
Reakcje nadwrażliwości na paklitaksel mogą obejmować trudności w oddychaniu, obrzęk twarzy lub gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wysypkę skórną, świąd, pokrzywkę oraz uczucie gorąca. Objawy te występują zazwyczaj w pierwszych minutach podawania leku. Wszystkie pacjentki otrzymują premedykację w celu zapobiegania tym reakcjom.
Tak, paklitaksel może wpływać na płodność zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. U mężczyzn może powodować uszkodzenie komórek rozrodczych i nieodwracalnie wpływać na płodność. U kobiet może zaburzać cykl miesiączkowy i funkcję jajników. Pacjenci w wieku rozrodczym powinni omówić z lekarzem kwestie antykoncepcji i ewentualnej konserwacji gamet przed rozpoczęciem leczenia.
Nab-paklitaksel to nanopartykułowa formulacja paklitakselu związana z albuminą, która pozwala na lepsze przenikanie do tkanek nowotworowych i może być podawana bez premedykacji przeciwalergicznej. Charakteryzuje się również nieco innym profilem działań niepożądanych – może częściej wywoływać neuropatię, ale rzadziej reakcje nadwrażliwości.
Paklitaksel jest podawany wyłącznie w warunkach szpitalnych przez wykwalifikowany personel medyczny zgodnie z ustalonym harmonogramem. W przypadku konieczności przełożenia infuzji z powodów medycznych, lekarz ustali nowy termin podania. Pacjent nie może samodzielnie modyfikować schematu leczenia.
Podczas leczenia paklitakselem układ odpornościowy jest osłabiony z powodu mielosupresji. Szczepienia żywymi szczepionkami są przeciwwskazane, natomiast szczepienia nieżywymi szczepionkami mogą być mniej skuteczne. Każde szczepienie należy skonsultować z lekarzem prowadzącym, który oceni stosunek korzyści do ryzyka.
Nudności i wymioty są częstymi działaniami niepożądanymi paklitakselu. Lekarz zazwyczaj przepisuje leki przeciwwymiotne (ondansetron, metoklopramid) podawane profilaktycznie przed infuzją. Pomocne może być również spożywanie małych, częstych posiłków, unikanie ostrych i tłustych pokarmów oraz stosowanie technik relaksacyjnych.
W zależności od typu nowotworu dostępne są alternatywne leki przeciwnowotworowe. Do innych taksanów należą docetaksel i kabazytaksel, które mają podobny mechanizm działania. W niektórych przypadkach można zastosować inne klasy leków przeciwnowotworowych lub terapie celowane molekularnie. Wybór alternatywnej terapii zawsze zależy od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta.
