Metyloprednizolon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Metyloprednizolon – lek o działaniu przeciwzapalnym i immunosupresyjnym należący do grupy glikokortykosteroidów. Mechanizm działania metyloprednizolonu polega na hamowaniu bądź eliminacji odpowiedzi tkankowej na czynniki m.in. chemiczne, mechaniczne, zakaźne, immunologiczne, co wpływa na osłabienie reakcji zapalnej. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie m.in. zapalnych lub układowych chorób reumatycznych, chorób autoimmunologicznych, stanów alergicznych, ciężkiej postaci astmy, wstrząsu anafilaktycznego oraz odrzucaniu przeszczepu. W leczeniu skojarzonym z cytostatykami metyloprednizolon stosuje się w leczeniu różnego rodzaju białaczek, chłoniaków, szpiczaków oraz raka piersi, wykazując działanie przeciwwymiotne.
Metyloprednizolon dostępny jest w postaci tabletek, emulsji, kremu, maści oraz proszku i rozpuszczalnika do sporządzania roztworu do wstrzykiwań/infuzji.
Możliwe działania niepożądane: mogą być różne w zależności od drogi podania. Najczęściej pojawiają się różnego rodzaju dolegliwości obejmujące cały organizm m.in. leukocytoza, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, trądzik, hirsutyzm, rozstępy, osłabienie mięśni, zapalenie tkanki podskórnej.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Metyloprednizolon – syntetyczny kortykosteroid o szerokim spektrum działania
Metyloprednizolon stanowi jeden z najważniejszych syntetycznych kortykosteroidów systemowych wykorzystywanych we współczesnej medycynie. Ta wszechstronna substancja czynna, po raz pierwszy opisana w literaturze medycznej pod koniec lat 50. XX wieku, została zatwierdzona przez FDA w 1957 roku i od tego czasu odgrywa kluczową rolę w leczeniu szerokiego spektrum schorzeń zapalnych i autoimmunologicznych. Jej wyjątkowe właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne, w połączeniu z dobrze poznaną farmakokinetyką, czynią ją niezastąpionym narzędziem terapeutycznym w rękach specjalistów różnych dziedzin medycyny. Metyloprednizolon wykazuje pięciokrotnie większą aktywność przeciwzapalną niż naturalny kortyzol, przy jednoczesnym minimalnym działaniu mineralokortykoidowym, co znacząco rozszerza możliwości jego klinicznego zastosowania. Nowoczesne badania kliniczne potwierdzają jego skuteczność w leczeniu stanów od łagodnych reakcji alergicznych po zagrażające życiu zespoły niewydolności oddechowej, czyniąc go fundamentem terapii w medycynie intensywnej, reumatologii, pulmonologii i wielu innych specjalnościach medycznych.
Mechanizm działania i farmakologia
Metyloprednizolon należy do grupy glukokortykosteroidów o pośrednim czasie działania, wywierając swoje efekty terapeutyczne poprzez złożone mechanizmy molekularne. Substancja ta dyfunduje pasywnie przez błonę komórkową i wiąże się z wewnątrzkomórkowym receptorem glukokortykosteroidowym. Powstały kompleks przemieszcza się do jądra komórkowego, gdzie oddziałuje ze specyficznymi sekwencjami DNA, modulując transkrypcję określonych genów.
Kluczowy mechanizm przeciwzapalnego działania metyloprednizolonu polega na blokowaniu miejsc promotorowych genów prozapalnych oraz promowaniu ekspresji produktów genowych o działaniu przeciwzapalnym. Proces ten jest realizowany głównie poprzez blokowanie funkcji czynników transkrypcyjnych, takich jak jądrowy czynnik kappa-B (NF-kB). Dodatkowo, metyloprednizolon hamuje syntezę cyklooksygenazy-2 (COX-2), enzymu odpowiedzialnego za produkcję prostaglandyn w uszkodzonych tkankach.
Właściwości farmakokinetykie
Metyloprednizolon charakteryzuje się korzystnym profilem farmakokinetycznym, który uzasadnia jego szerokie zastosowanie kliniczne. Substancja wykazuje szybką i liniową absorpcję, przy czym maksymalne stężenia w osoczu osiągane są w ciągu 48 minut po podaniu. Biodostępność doustna wynosi około 88%.
Parametry farmakokinetyczne obejmują:
- Dystrybucja: Objętość dystrybucji wynosi 24 ± 6 L, a objętość dystrybucji w stanie równowagi 27 ± 8,2 L. Lek wiąże się głównie z albuminami w osoczu
- Metabolizm: Przechodzi hepatyczny metabolizm z wytworzeniem metabolitów takich jak 20-karboksymetyloprednizolon
- Eliminacja: Okres półtrwania po podaniu dożylnym wynosi 0,25 godziny, podczas gdy po podaniu doustnym 2-5 godzin
Wskazania kliniczne
Zastosowania zatwierdzone przez FDA
Metyloprednizolon posiada szerokie spektrum wskazań medycznych, obejmujące różne układy narządowe:
Dermatologia:
- Atopowe zapalenie skóry
- Kontaktowe zapalenie skóry
- Pęcherzyca zwykła i liściasta
- Zespół Stevensa-Johnsona
Pulmonologia:
- Zaostrzenia astmy oraz długoterminowa kontrola tej choroby
- Saropoidoza płuc
- Ostra eozynofilowa pneumonia
Reumatologia:
- Reumatoidalne zapalenie stawów
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
- Ostre zapalenie stawów na tle dny
Neurologia:
- Ostre rzuty stwardnienia rozsianego
- Zapalenie nerwu wzrokowego
Zastosowania pozarejestrowe
Metyloprednizolon może być podawany w następujących stanach klinicznych, które nie zostały zatwierdzone przez FDA: jako terapia wspomagająca u pacjentów z ostrym urazem rdzenia kręgowego, ciężkie nudności i wymioty w ciąży, COVID-19 wymagający tlenoterapii lub wspomagania oddechowego, oraz umiarkowany do ciężkiego zespół ostrej niewydolności oddechowej (ARDS).
Leczenie farmakologiczne wybranych schorzeń
Zespół ostrej niewydolności oddechowej (ARDS)
Jednym z najlepiej udokumentowanych zastosowań metyloprednizolonu jest leczenie ARDS. Długotrwałe podawanie metyloprednizolonu u pacjentów z nieustępującym ARDS było związane z poprawą wskaźników uszkodzenia płuc i MODS oraz zmniejszoną śmiertelności. Badania kliniczne pokazują, że przedłużone leczenie małymi dawkami metyloprednizolonu jest wysoce skuteczne w skracaniu czasu wentylacji mechanicznej i śmiertelności u pacjentów z ARDS.
Protokół terapeutyczny w ARDS obejmuje:
- Dawkę początkową 2 mg/kg/dobę
- Czas trwania leczenia: 32 dni
- Stopniową redukcję dawki w kolejnych tygodniach
Zapalenie nerek toczniowe
W leczeniu zapalenia nerek toczniowego metyloprednizolon odgrywa fundamentalną rolę. Zgodnie z wytycznymi KDGIO 2024, pulsy metyloprednizolonu mogą być stosowane podczas początkowego leczenia aktywnego zapalenia nerek toczniowego. Leczenie początkowe zazwyczaj obejmuje dożylny metyloprednizolon w dawce 0,25 do 0,5 g/dobę przez maksymalnie 3 dni.
Schemat leczenia w zapaleniu nerek toczniowym:
- Terapia pulsowa: 30 mg/kg/dobę przez 3 dni, podawane co drugi dzień
- Terapia podtrzymująca: Przejście na doustną prednizolon w dawkach średnich
- Leki towarzyszące: Hydroksychlorochina, cyklofosfamid lub mykofenolan mofetylu
Reumatoidalne zapalenie stawów
W reumatoidalnym zapaleniu stawów metyloprednizolon może być stosowany zarówno systemowo, jak i dostawowo. Czternastu pacjentów z ciężkim reumatoidalnym zapaleniem stawów otrzymało 27 kursów dożylnego metyloprednizolonu, każdy po 3 infuzje 1 g co drugi dzień. Po 7 dniach obserwowano znaczną poprawę stanu klinicznego i większości testów laboratoryjnych.
Najczęściej stosowane substancje czynne w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów w Polsce:
- Metyloprednizolon – w dawkach 4-16 mg/dobę doustnie
- Prednizolon – 5-15 mg/dobę
- Triamcynolon – iniekcje dostawowe 10-40 mg
- Betametazon – w przypadkach wymagających silniejszego działania
Postacie leku i dawkowanie
Dostępne formulacje
Metyloprednizolon dostępny jest w następujących postaciach:
| Postać |
Stężenia |
Droga podania |
| Tabletki |
2, 4, 8, 16, 32 mg |
Doustna |
| Zawiesina do iniekcji |
20, 40, 80 mg/ml |
Domięśniowa, dostawowa |
| Proszek do iniekcji |
40, 125, 500, 1000, 2000 mg |
Dożylna |
Zasady dawkowania
Dorośli:
- Metyloprednizolon może być podawany doustnie z jedzeniem lub mlekiem w celu zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego
- Przy podaniu domięśniowym unikać iniekcji w mięsień naramienny
- Podanie dożylne jest uzależnione od dawki i ciężkości stanu. Duże dawki powinny być podawane przez minimum 30 minut
Szczególne populacje:
- Ciąża: Amerykańskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (ACOG) zaleca steroidy takie jak prednizolon lub metyloprednizolon podczas ciąży ze względu na ich konwersję do mniej aktywnych form
- Karmienie piersią: Poziomy metyloprednizolonu w mleku matki są bardzo niskie, bez zgłaszanych działań niepożądanych u niemowląt karmionych piersią
Działania niepożądane i monitoring
Profile działań niepożądanych
Działania niepożądane metyloprednizolonu są związane z jego hormonalnym działaniem i mogą prowadzić do jatrogennego zespołu Cushinga. Główne kategorie obejmują:
Dermatologiczne:
- Ścieńczenie skóry
- Wybroczyny
- Cechy cushingoidalne
Okulistyczne:
- Zaćma
- Jaskra
- Zaburzenia widzenia
Sercowo-naczyniowe:
- Nadciśnienie tętnicze
- Zaburzenia rytmu serca
Metaboliczne i endokrynne:
- Hiperglikemia i supresja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza
- Retencja sodu i utrata potasu
Parametry monitorowania
Pacjenci otrzymujący metyloprednizolon wymagają regularnego monitorowania:
- Ciśnienie tętnicze i poziom glukozy we krwi
- Elektrolity i masa ciała
- Gęstość mineralna kości
- Ciśnienie wewnątrzgałkowe
- U dzieci: wzrost i rozwój
Interakcje lekowe i przeciwwskazania
Istotne interakcje
Współpodawanie z induktorami enzymów wątrobowych, takimi jak fenobarbital, fenytoina i ryfampicyna, może zwiększyć klirens metaboliczny metyloprednizolonu. Z kolei inhibitory enzymatyczne jak ketokonazol mogą zmniejszać klirens substancji.
Przeciwwskazania
Przeciwwskazania do podawania metyloprednizolonu obejmują udokumentowaną nadwrażliwość na lek, systemowe zakażenie grzybicze, podanie dokanałowe, żywe lub osłabione szczepionki wirusowe oraz idiopatyczną plamicę trombocytopeniczną.
Specjalne ostrzeżenia
Szczepienia i immunosupresja
Podczas leczenia metyloprednizolonem nie należy przeprowadzać immunizacji (szczepień) bez zgody lekarza. Metyloprednizolon może obniżyć odporność organizmu, a szczepionka może nie działać tak dobrze. Szczególną ostrożność należy zachować przy kontakcie z osobami zaszczepionymi żywymi szczepionkami.
Odstawienie leku
Nagłe przerwanie terapii może prowadzić do zespołu odstawienia lub niewydolności nadnerczy. Badania ponownie testujące pacjentów po odstawieniu metyloprednizolonu wykazały utrzymującą się niewydolność nadnerczy, z jednym badaniem pokazującym 15% przypadków po 3 latach.
Czy metyloprednizolon może być stosowany długoterminowo?
Długoterminowe stosowanie metyloprednizolonu powinno być ograniczone ze względu na ryzyko poważnych działań niepożądanych, w tym osteoporozy, cukrzycy i supresji nadnerczy. Preferuje się najniższą skuteczną dawkę przez najkrótszy możliwy czas.
Jakie są różnice między metyloprednizolonem a prednizolonem?
Metyloprednizolon jest stosowany w podobny sposób jak prednizolon. Jest bardziej silny: 4 mg metyloprednizolonu jest równoważne 5 mg prednizolonu. Oba leki należą do tej samej klasy, ale różnią się potencją działania.
Czy można przerwać leczenie nagle?
Nigdy nie należy nagle przerywać leczenia metyloprednizolonem. Konieczne jest stopniowe zmniejszanie dawki pod nadzorem lekarskim, aby uniknąć zespołu odstawienia i rebound effect choroby podstawowej.
Jakie badania kontrolne są konieczne podczas terapii?
Podczas leczenia konieczne jest regularne monitorowanie: poziomu glukozy we krwi, ciśnienia tętniczego, elektrolitów, masy ciała, gęstości kości oraz u dzieci – wzrostu i rozwoju.
Czy metyloprednizolon wpływa na szczepienia?
Tak, leczenie może wpływać na skuteczność szczepień. Zaleca się unikanie żywych szczepionek podczas terapii dużymi dawkami kortykosteroidów (≥2 mg/kg lub ≥20 mg/dzień prednizolonu przez ≥14 dni).
Kiedy należy zgłosić się do lekarza podczas leczenia?
Pilnego kontaktu z lekarzem wymaga: wystąpienie objawów infekcji (gorączka, ból gardła), znaczny wzrost masy ciała, zaburzenia widzenia, silne bóle głowy, nieopanowana hiperglikemia u diabetyków.
Czy można stosować metyloprednizolon w ciąży?
Metyloprednizolon może być stosowany w ciąży, gdyż jest przekształcany do mniej aktywnych form przez enzymy łożyska. Decyzja o leczeniu powinna uwzględniać stosunek korzyści do ryzyka.
Bibliografia
- Ayyar VS, Sukumaran S, DuBois DC, Almon RR, Qu J, Jusko WJ. Receptor/gene/protein-mediated signaling connects methylprednisolone exposure to metabolic and immune-related pharmacodynamic actions in liver. J Pharmacokinet Pharmacodyn. 2018;45(4):557-575. DOI: 10.1007/s10928-018-9585-x PMID: 29704219
- Ocejo A, Correa R. Methylprednisolone. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. 2024 Aug 11. PMID: 31335060 Bookshelf ID: NBK5443