Lek Methadone hydrochloride Delfarma zawiera chlorowodorek metadonu, który należy do grupy narkotycznych leków przeciwbólowych. Jego zastosowanie polega na leczeniu uzależnienia od opioidów, leczeniu substytucyjnym uzależnień od heroiny i morfiny, a także łagodzeniu silnych bólów, zwłaszcza w chorobach nowotworowych i po operacjach chirurgicznych. Lek jest dostępny na receptę.
Methadone Hydrochloride INN-FARM to lek w postaci syropu, który należy do grupy opioidowych leków przeciwbólowych. Działa na ośrodkowy układ nerwowy w sposób zbliżony do morfiny. Jest stosowany w leczeniu zespołu abstynencyjnego, leczeniu uzależnienia od morfiny i heroiny, a także w łagodzeniu silnych bólów, występujących zwłaszcza w chorobach nowotworowych i po operacjach chirurgicznych. Lek jest dostępny na receptę.
Methadone Hydrochloride Molteni to lek w formie syropu, który jest opioidowym lekiem przeciwbólowym. Działa na ośrodkowy układ nerwowy w sposób podobny do morfiny. Jest stosowany w leczeniu zespołu abstynencyjnego, leczeniu uzależnienia od morfiny i heroiny, a także w łagodzeniu silnych bólów, które często występują w chorobach nowotworowych i po operacjach chirurgicznych. Jest dostępny na receptę.
Misyo to lek zawierający chlorowodorek metadonu, który jest silnym lekiem przeciwbólowym o charakterze agonisty opioidowego. Stosowany jest głównie w terapii odwykowej osób uzależnionych od heroiny i morfiny, a także jako lek drugiego rzutu w leczeniu silnego bólu nowotworowego i pooperacyjnego. Misyo jest dostępny na receptę. Wskazania do stosowania to substytucyjne podtrzymujące leczenie uzależnienia od opioidów u dorosłych oraz leczenie silnego bólu nowotworowego i pooperacyjnego.
Metadon – lek o silnym działaniu przeciwbólowym. Mechanizm działania metadonu polega na naśladowaniu naturalnie występujących w ciele związków aktywujących receptory opioidowe takich jak np. endorfiny. Substancja jest również agonistą receptorów opioidowych µ, co wiąże się z przeciwbólowym działaniem leku. Wskazaniem do stosowania metadonu jest leczenie bólu, zespołu abstynencyjnego od alkaloidów opium i leczenie substytucyjne uzależnień od heroiny oraz morfiny.
Metadon dostępny jest w postaci roztworu doustnego.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): zatrzymanie płynów w organizmie, euforia, splątanie, omamy, sedacja, niewyraźne widzenie, zwężenie źrenic, suchość oczu, zawroty głowy, nudności, wymioty, zaparcia, przejściowa wysypka, nadmierne pocenie, zmęczenie senność, zwiększenie masy ciała.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Metadon to syntetyczna substancja opioidowa o złożonym profilu farmakologicznym, która od dziesięcioleci odgrywa kluczową rolę w medycynie. Choć najczęściej kojarzona jest z leczeniem uzależnień od narkotyków, jej zastosowanie wykracza daleko poza terapię substytucyjną. Metadon stanowi alternatywę dla innych opioidów w leczeniu przewlekłego bólu, szczególnie w stanach nowotworowych oraz bólu neuropatycznego, który często okazuje się oporny na konwencjonalne metody terapii. Ta substancja czynna, wprowadzona do użytku medycznego w latach czterdziestych XX wieku, charakteryzuje się unikalnym mechanizmem działania i długim okresem półtrwania, co czyni ją jednocześnie bardzo skutecznym, ale i wymagającym ostrożności lekiem. W Polsce metadon jest dostępny wyłącznie na receptę, w postaci syropu lub tabletek, i może być stosowany jedynie pod ścisłą kontrolą lekarską. Jego właściwości farmakodynamiczne i farmakokinetyczne sprawiają, że wymaga on indywidualnego dopasowania dawkowania oraz systematycznego monitorowania pacjenta, szczególnie w początkowej fazie leczenia.
Metadon należy do grupy syntetycznych agonistów receptorów opioidowych. Substancja ta wykazuje się szczególnym powinowactwem do receptorów μ (mi), które są odpowiedzialne za działanie przeciwbólowe oraz euforyczne charakterystyczne dla opioidów. W przeciwieństwie do morfiny, metadon występuje jako racemiczna mieszanina dwóch enancjomerów – lewoskrętnego i prawoskrętnego. Forma lewoskrętna posiada około dziesięciokrotnie większe powinowactwo do receptorów opioidowych niż forma prawoskrętna i to właśnie ona odpowiada głównie za efekt analgetyczny leku.
Co szczególnie wyróżnia metadon na tle innych opioidów, to jego zdolność do antagonistycznego działania na receptory NMDA (N-metylo-D-asparaginianu). Ten dodatkowy mechanizm działania sprawia, że metadon jest szczególnie skuteczny w leczeniu bólu neuropatycznego oraz w sytuacjach, gdy występuje zjawisko hiperalgezji wywołanej przez opioidy. Blokowanie receptorów NMDA zapobiega również rozwojowi tolerancji na opioidy i może odwracać nabytą tolerancję na inne substancje opioidowe.
Dodatkowo metadon hamuje wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny, co zbliża jego działanie do leków przeciwdepresyjnych. Ta właściwość, w połączeniu z antagonizmem wobec receptorów NMDA, czyni metadon bardziej efektywnym w leczeniu bólu neuropatycznego w porównaniu z innymi opioidami, takimi jak morfina czy fentanyl.
Metadon charakteryzuje się doskonałą biodostępnością po podaniu doustnym, która wynosi średnio 70-80%, chociaż wykazuje znaczną zmienność osobniczą i może wahać się od 30% do nawet 100%. Po przyjęciu doustnym lek szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, a maksymalne stężenie w osoczu osiąga po około półtorej do czterech godzin. Szczytowe działanie analgetyczne pojawia się zwykle po 1,5-2 godzinach od podania, natomiast efekt przeciwbólowy utrzymuje się przez 4 do 8 godzin przy jednorazowym podaniu, a nawet 6-12 godzin przy regularnym stosowaniu.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech metadonu jest jego wyjątkowo długi i zmienny okres półtrwania. W początkowej fazie leczenia wynosi on średnio 8-12 godzin, jednak przy długotrwałym stosowaniu może wydłużyć się nawet do 60-75 godzin, a w niektórych przypadkach do 190 godzin. Ta zmienność wynika z faktu, że metadon jest substancją wybitnie lipofilną i gromadzi się w tkankach organizmu, tworząc swoisty rezerwuar. Po nasyceniu tego rezerwuaru tkankowego lek jest stopniowo uwalniany do krwioobiegu, co zapewnia stabilne stężenie i długotrwałe działanie.
Metabolizm metadonu odbywa się głównie w wątrobie przy udziale enzymów cytochromu P450, w szczególności CYP2B6, CYP3A4, a w mniejszym stopniu CYP2C19 i CYP2D6. Głównym metabolitem jest EDDP (2-etylideno-1,5-dimetylo-3,3-difenylopirolidyna), który jest nieaktywny biologicznie. Metadon i jego metabolity są wydalane głównie przez przewód pokarmowy z kałem oraz w mniejszym stopniu z moczem. Istotną zaletą metadonu jest brak aktywnych metabolitów, co zmniejsza ryzyko neurotoksyczności w porównaniu z morfiną.
Metadon jest wskazany w leczeniu umiarkowanego do silnego bólu przewlekłego, szczególnie gdy inne leki przeciwbólowe okazały się nieskuteczne lub źle tolerowane przez pacjenta. Znajduje szczególne zastosowanie w terapii bólu nowotworowego, gdzie jest stosowany jako opioid drugiego rzutu, gdy morfina nie przynosi zadowalających rezultatów lub wywołuje niepożądane działania uboczne, które uniemożliwiają dalszą eskalację dawki.
Substancja ta wykazuje również wysoką skuteczność w leczeniu bólu neuropatycznego, który często stanowi wyzwanie terapeutyczne. Dzięki zdolności do blokowania receptorów NMDA metadon może być skuteczny tam, gdzie zawodzą konwencjonalne opioidy. Jest również używany w leczeniu bólu kostnego o charakterze somatycznym, który uważany jest za jeden z najbardziej opornych na terapię rodzajów bólu.
Metadon może być również stosowany w rotacji opioidowej, czyli w sytuacji gdy u pacjenta rozwinęła się tolerancja na inny opioid lub gdy jego stosowanie wiąże się z nietolerowanymi działaniami niepożądanymi. Zjawisko niepełnej tolerancji krzyżowej między różnymi opioidami sprawia, że zmiana na metadon może przywrócić skuteczną analgezję.
Metadon od lat sześćdziesiątych XX wieku jest powszechnie stosowany jako lek pierwszego wyboru w leczeniu substytucyjnym osób uzależnionych od opioidów, takich jak heroina czy morfina. Terapia metadonowa polega na podawaniu kontrolowanej dawki leku, która łagodzi objawy zespołu abstynencyjnego i zmniejsza głód narkotyczny, jednocześnie nie wywołując euforii charakterystycznej dla narkotyków ulicznych.
Długi okres działania metadonu sprawia, że wystarczy podawać go raz dziennie, co ułatwia pacjentom prowadzenie normalnego życia i umożliwia im powrót do pracy, szkoły oraz funkcjonowania w rodzinie. Badania wykazują, że pacjenci leczeni metadonem dłużej pozostają w terapii i rzadziej wracają do używania nielegalnych narkotyków w porównaniu z osobami poddawanymi metodom nastawionym wyłącznie na całkowitą abstynencję.
W Polsce terapia substytucyjna metadonem może być prowadzona tylko w specjalnie certyfikowanych ośrodkach. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do takiej terapii kwalifikują się pacjenci, którzy ukończyli 21 lat, są uzależnieni od opioidów od co najmniej trzech lat i przeszli co najmniej dwie nieudane próby leczenia odwykowego. Metadon w ramach terapii substytucyjnej jest wydawany wyłącznie przez lekarza lub osobę przez niego upoważnioną, a pacjent musi zgłaszać się codziennie po swoją dawkę do ośrodka.
Działanie przeciwbólowe metadonu jest wynikiem aktywacji receptorów opioidowych μ (mi), a w mniejszym stopniu także receptorów δ (delta) i κ (kappa) w ośrodkowym układzie nerwowym. Poprzez naśladowanie działania endogennych opioidów, takich jak endorfiny i enkefaliny, metadon zmienia sposób, w jaki mózg i układ nerwowy reagują na bodźce bólowe. Aktywacja receptorów μ prowadzi do złożonej kaskady biochemicznej, która skutkuje hamowaniem przewodzenia bodźców bólowych oraz zmianą percepcji bólu.
Receptory opioidowe znajdują się nie tylko w mózgu, ale także w rdzeniu kręgowym oraz na zakończeniach nerwów obwodowych. Metadon działa na wszystkich tych poziomach, blokując przekazywanie sygnałów bólowych do mózgu oraz modulując odpowiedź emocjonalną na ból. To wielopoziomowe działanie sprawia, że metadon jest skuteczny nie tylko w łagodzeniu samego odczucia bólu, ale także w redukcji cierpienia psychicznego z nim związanego.
Dodatkowo antagonizm wobec receptorów NMDA zapobiega tzw. zjawisku wind-up, czyli nasilania się odpowiedzi na powtarzające się bodźce bólowe, oraz centralizacji bólu. To szczególnie istotne w leczeniu przewlekłego bólu i bólu neuropatycznego, gdzie te mechanizmy odgrywają kluczową rolę w utrzymywaniu się dolegliwości.
Dawkowanie metadonu wymaga szczególnej ostrożności i powinno być zawsze indywidualizowane w zależności od stanu klinicznego pacjenta, stopnia tolerancji na opioidy oraz odpowiedzi na leczenie. Ze względu na długi i zmienny okres półtrwania oraz ryzyko kumulacji, zwiększanie dawek metadonu powinno odbywać się powoli i pod ścisłym nadzorem medycznym.
W terapii bólu przewlekłego typowe dawki dla osób dorosłych wahają się od 20 do 80 mg na dobę, podawane w dawkach podzielonych. Na początku leczenia zwykle stosuje się dawki 2,5 do 10 mg co 3-4 godziny w razie potrzeby lub 5-20 mg co 6-8 godzin w przypadku silnego bólu przewlekłego. Po osiągnięciu stanu równowagi, który może nastąpić dopiero po kilku dniach regularnego przyjmowania leku, dawki można modyfikować w zależności od skuteczności analgezji i występujących działań niepożądanych.
Szczególnie istotne jest, aby po rozpoczęciu terapii metadonem lub po każdym zwiększeniu dawki uważnie obserwować pacjenta przez co najmniej 3-5 dni, ponieważ toksyczność systemowa może nie ujawnić się od razu. Metadon kumuluje się w tkankach, a jego pełne działanie farmakologiczne może być opóźnione w stosunku do podanej dawki.
W leczeniu uzależnień od opioidów terapię zazwyczaj rozpoczyna się od dawki 10-20 mg metadonu, a następnie zwiększa w przyrostach po 10 mg, aż do momentu kontroli objawów abstynencyjnych. Większość pacjentów wymaga dawek dobowych w zakresie 60-120 mg, aby skutecznie zminimalizować głód narkotyczny i zapobiec sięganiu po nielegalne opioidy. Maksymalna zalecana dawka rzadko przekracza 150 mg na dobę, chyba że szczególne okoliczności kliniczne tego wymagają.
Zamiana z innego opioidu na metadon jest szczególnie skomplikowanym procesem i powinna być przeprowadzana wyłącznie przez doświadczonych lekarzy. Współczynniki ekwiwalentności morfiny do metadonu nie są stałe i zależą od wcześniej stosowanej dawki morfiny. Im wyższa była dawka morfiny, tym wyższy powinien być współczynnik przeliczeniowy, co oznacza, że relatywnie niższa dawka metadonu będzie ekwiwalentna dla wyższej dawki morfiny.
W praktyce klinicznej metadon jest stosowany jako element kompleksowej strategii leczenia zarówno bólu przewlekłego, jak i uzależnień od opioidów. W terapii bólu nowotworowego metadon często stanowi alternatywę dla morfiny, oksykodonu czy fentanylu, szczególnie gdy te leki wywołują znaczące działania niepożądane lub gdy rozwinęła się na nie tolerancja.
W leczeniu bólu stosuje się również rotację opioidową, która polega na zamianie jednego opioidu na inny w celu poprawy analgezji lub zmniejszenia działań niepożądanych. Metadon jest szczególnie ceniony w tej strategii ze względu na niepełną tolerancję krzyżową z innymi opioidami. Pacjenci, u których morfina przestała być skuteczna, często reagują dobrze na metadon.
W Polsce dostępne są preparaty metadonu w postaci:
Wszystkie preparaty metadonu są dostępne wyłącznie na receptę i podlegają szczególnym regulacjom prawnym. W leczeniu uzależnień metadon może być wydawany tylko przez certyfikowane ośrodki odwykowe.
Jak każdy lek opioidowy, metadon może wywoływać szereg działań niepożądanych, z których niektóre mogą być poważne, a nawet zagrażające życiu. Najczęstsze działania niepożądane obejmują:
Poważniejsze działania niepożądane wymagają natychmiastowej interwencji medycznej i obejmują:
Najpoważniejszym działaniem niepożądanym metadonu jest depresja oddechowa, która może prowadzić do niewydolności oddechowej, hipoksji, śpiączki, a nawet zgonu. Szczególnie narażeni są pacjenci nietolerujący opioidów, osoby starsze oraz pacjenci z chorobami układu oddechowego. Maksymalny efekt depresyjny na oddech występuje później i utrzymuje się dłużej niż szczytowe działanie przeciwbólowe, dlatego pacjenci wymagają uważnego monitorowania przez kilka dni po rozpoczęciu leczenia lub po zwiększeniu dawki.
Metadon może powodować wydłużenie odstępu QT w elektrokardiogramie, co zwiększa ryzyko wystąpienia groźnej arytmii zwanej torsade de pointes. To zaburzenie rytmu może prowadzić do zatrzymania krążenia. Zaleca się wykonanie wyjściowego badania EKG przed rozpoczęciem terapii metadonem oraz kontrolne badanie po 30 dniach. U pacjentów przyjmujących dawki powyżej 100 mg na dobę lub u osób z objawami kardiologicznymi powinny być przeprowadzane dodatkowe badania serca.
Nagłe przerwanie stosowania metadonu lub podanie antagonisty opioidowego (takiego jak nalokson czy naltrekson) może wywołać zespół abstynencyjny. Objawy obejmują łzawienie, katar, kichanie, gęsią skórkę, nudności, wymioty, gorączkę, dreszcze, drżenie i przyspieszenie akcji serca. Zespół abstynencyjny po metadonie ma opóźniony początek i dłuższy przebieg, ale jest mniej nasilony niż po krótko działających opioidach, takich jak heroina.
Istnieje szereg stanów, w których stosowanie metadonu jest przeciwwskazane lub wymaga szczególnej ostrożności:
Bezwzględne przeciwwskazania:
Szczególna ostrożność wymagana:
Metadon wchodzi w liczne interakcje z innymi substancjami, co może prowadzić do zmian jego skuteczności lub nasilenia działań niepożądanych. Szczególnie istotne są interakcje z lekami wpływającymi na metabolizm metadonu przez enzymy cytochromu P450.
Leki zwiększające stężenie metadonu (inhibitory CYP3A4, CYP2B6):
Zwiększenie stężenia metadonu może prowadzić do kumulacji leku i nasilenia działań niepożądanych, w tym depresji oddechowej.
Leki zmniejszające stężenie metadonu (induktory CYP3A4):
Zmniejszenie stężenia metadonu może skutkować pojawieniem się objawów abstynencyjnych i niedostateczną analgezją.
Leki nasilające działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy:
Łączne stosowanie tych substancji z metadonem może prowadzić do poważnej sedacji, depresji oddechowej, śpiączki, a nawet zgonu.
Przedawkowanie metadonu stanowi stan zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Ze względu na długi okres półtrwania metadonu objawy przedawkowania mogą utrzymywać się przez wiele godzin, a nawet dni.
Objawy przedawkowania:
Postępowanie w przypadku przedawkowania:
W razie podejrzenia przedawkowania metadonu należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. Do czasu przybycia pomocy medycznej, jeśli jest dostępny nalokson (lek odwracający działanie opioidów), należy go podać zgodnie z instrukcją. Nalokson jest dostępny bez recepty w postaci sprayu do nosa (Narcan) i może uratować życie osobie z przedawkowaniem opioidów.
Należy pamiętać, że ze względu na długi okres działania metadonu, efekt naloksonu może minąć, zanim metadon zostanie wyeliminowany z organizmu. Może to oznaczać konieczność podania kolejnych dawek naloksonu. Dlatego tak ważne jest szybkie wezwanie pomocy medycznej, nawet jeśli stan pacjenta poprawił się po podaniu naloksonu.
Metadon, jak wszystkie opioidy, ma potencjał uzależniający. Długotrwałe stosowanie prowadzi do rozwoju tolerancji farmakologicznej, co oznacza, że z czasem może być potrzebna wyższa dawka leku do osiągnięcia tego samego efektu terapeutycznego. Rozwija się również zależność fizyczna – nagłe przerwanie podawania metadonu wywołuje objawy zespołu abstynencyjnego.
Co ważne, metadon stosowany w kontrolowanych warunkach i pod nadzorem lekarskim, w terapii bólu lub w programie substytucyjnym, jest bezpieczny i skuteczny. Ryzyko uzależnienia jest znacznie wyższe przy samowolnym zwiększaniu dawek, łączeniu metadonu z innymi substancjami psychoaktywnymi lub alkoholem, oraz przy stosowaniu leku w sposób niezgodny z zaleceniami lekarza.
Tolerancja na metadon rozwija się wolniej i jest mniej nasilona niż w przypadku innych opioidów, co jest jedną z zalet tego leku w długotrwałym leczeniu. Zjawisko niepełnej tolerancji krzyżowej między metadonem a innymi opioidami sprawia, że rotacja na metadon może przywrócić skuteczną analgezję u pacjentów tolerujących inne opioidy.
Metadon może być stosowany u kobiet w ciąży, jednak wymaga szczególnej ostrożności. Lek przenika przez łożysko i może wpływać na płód. U noworodków matek przyjmujących metadon może wystąpić zespół abstynencyjny noworodków (Neonatal Abstinence Syndrome – NAS), który objawia się drażliwością, drżeniem, zaburzeniami snu, nieprawidłowym ssaniem oraz problemami oddechowymi.
Pomimo tych ryzyk, u kobiet uzależnionych od opioidów korzyści z terapii substytucyjnej metadonem przeważają nad potencjalnymi zagrożeniami. Niekonrolowane używanie narkotyków podczas ciąży niesie ze sobą znacznie większe ryzyko dla matki i dziecka, włączając w to przedwczesny poród, niską wagę urodzeniową oraz zwiększoną śmiertelność okołoporodową. Leczenie metadonem powinno być prowadzone w ramach kompleksowej opieki prenatalnej.
Metadon przenika do mleka matki, jednak w niewielkich ilościach. Badania wykazują, że korzyści z karmienia piersią przeważają nad potencjalnym ryzykiem związanym z niewielką ekspozycją dziecka na metadon. Karmienie piersią może również łagodzić objawy zespołu abstynencyjnego u noworodka. Kobiety przyjmujące metadon mogą karmić piersią pod warunkiem, że są stabilne w leczeniu i nie używają innych substancji psychoaktywnych.
U pacjentów w podeszłym wieku metadon powinien być stosowany z dużą ostrożnością. Osoby starsze są bardziej wrażliwe na działanie opioidów i mają zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak depresja oddechowa, splątanie, hipotonią oraz upadki. Często współistnieją u nich choroby serca, nerek, wątroby lub płuc, co dodatkowo komplikuje terapię metadonem. Zaleca się rozpoczynanie leczenia od niższych dawek i powolną ich eskalację.
Stosowanie metadonu u dzieci i młodzieży w leczeniu bólu nie jest zalecane ze względu na brak wystarczających danych klinicznych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności w tej grupie wiekowej. Wyjątek stanowią nieliczne przypadki leczenia silnego bólu nowotworowego u dzieci, gdzie metadon może być stosowany pod ścisłym nadzorem specjalistów z zakresu medycyny paliatywnej lub onkologii dziecięcej.
| Zalety | Wady |
|---|---|
| Długi okres działania – wymaga rzadszego podawania | Długi i zmienny okres półtrwania – ryzyko kumulacji |
| Wysoka biodostępność doustna | Trudności w przeliczaniu dawek z innych opioidów |
| Brak aktywnych metabolitów – mniejsze ryzyko neurotoksyczności | Liczne interakcje lekowe |
| Skuteczność w bólu neuropatycznym dzięki antagonizmowi NMDA | Ryzyko wydłużenia odstępu QT i arytmii |
| Niski koszt w porównaniu z innymi opioidami | Konieczność ścisłego monitorowania pacjenta |
| Wydalanie głównie przez przewód pokarmowy – bezpieczniejszy u pacjentów z niewydolnością nerek | Szczególne regulacje prawne w terapii uzależnień |
| Dostępność w różnych postaciach farmaceutycznych | Potencjał uzależniający |
Pacjenci leczeni metadonem wymagają regularnego i kompleksowego monitorowania. Na początku terapii oraz po każdej zmianie dawki powinni być obserwowani szczególnie uważnie przez co najmniej 3-5 dni. Elementy monitorowania obejmują:
U pacjentów otrzymujących dawki przekraczające 100 mg na dobę lub u osób z czynnikami ryzyka zaburzeń rytmu serca zaleca się częstsze badania EKG. Osoby w podeszłym wieku, z chorobami współistniejącymi lub przyjmujące leki wpływające na metabolizm metadonu wymagają szczególnie uważnego nadzoru.
Kluczowym elementem bezpiecznej terapii metadonem jest edukacja pacjenta i jego rodziny. Pacjenci powinni być poinformowani o:
W terapii substytucyjnej szczególnie ważne jest, aby pacjent i jego bliscy rozumieli, że metadon nie jest lekiem zastępującym narkotyki w celu kontynuacji uzależnienia, ale elementem kompleksowego programu leczenia, który ma na celu pomóc w powrocie do normalnego życia.
Tak, metadon może być bezpiecznie stosowany przez długi czas, pod warunkiem że jest przyjmowany zgodnie z zaleceniami lekarza i pod jego ścisłym nadzorem. W leczeniu uzależnień od opioidów terapia metadonem może trwać miesiące, lata, a nawet bezterminowo, jeśli przynosi korzyści pacjentowi. Wytyczne SAMHSA wskazują, że leczenie substytucyjne może być kontynuowane tak długo, jak jest korzystne dla pacjenta. Kluczowe jest regularne monitorowanie stanu zdrowia, w tym funkcji serca, oraz dostosowywanie dawki do indywidualnych potrzeb.
Metadon i morfina to oba opioidy o działaniu przeciwbólowym, ale różnią się pod wieloma względami. Metadon ma znacznie dłuższy okres półtrwania (13-50 godzin vs. 2-4 godziny u morfiny), co pozwala na rzadsze podawanie. Metadon dodatkowo działa jako antagonista receptorów NMDA, co czyni go skuteczniejszym w leczeniu bólu neuropatycznego i zapobiega rozwojowi tolerancji. Morfina ma aktywne metabolity, które mogą kumulować się u pacjentów z niewydolnością nerek, podczas gdy metadon nie ma takich metabolitów. Z drugiej strony, metadon ma bardziej skomplikowaną farmakokinetkę i większe ryzyko wydłużenia odstępu QT.
Na początku terapii metadonem oraz po każdej zmianie dawki nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn, ponieważ lek może powodować senność, zawroty głowy i zaburzenia koncentracji. Po ustabilizowaniu dawki i adaptacji organizmu do leku, niektórzy pacjenci mogą powrócić do prowadzenia pojazdów, jednak decyzja ta powinna być zawsze podjęta wspólnie z lekarzem, który oceni indywidualną sytuację pacjenta. W Polsce kierowcy zawodowi nie mogą przyjmować metadonu i prowadzić pojazdów.
Jeśli pominiesz dawkę metadonu, postępuj zgodnie z zaleceniami lekarza. Zazwyczaj, jeśli minęło niewiele czasu od planowanej pory przyjęcia leku, możesz przyjąć pominiętą dawkę. Jeśli jednak zbliża się już czas na następną dawkę, nie podwajaj dawki – pomiń pominiętą i kontynuuj normalny schemat dawkowania. Nigdy nie przyjmuj dodatkowych dawek na własną rękę. W terapii substytucyjnej pominięcie dawki może wywołać objawy abstynencyjne – w takim przypadku skontaktuj się z ośrodkiem leczącym jak najszybciej.
Metadon sam w sobie nie jest bezpośrednio toksyczny dla zębów, jednak długotrwałe stosowanie może pośrednio przyczyniać się do problemów stomatologicznych. Metadon, jak inne opioidy, może powodować suchość w jamie ustnej poprzez zmniejszenie wydzielania śliny. Ślina pełni ochronną rolę dla zębów, więc jej niedobór zwiększa ryzyko próchnicy. Ponadto, osoby w terapii metadonowej mogą mieć zwiększony apetyt na słodycze oraz zaniedbywać higienę jamy ustnej. Aby zapobiec problemom z zębami, zaleca się regularną higienę jamy ustnej, częste wizyty u dentysty oraz nawilżanie jamy ustnej wodą lub odpowiednimi preparatami.
Tak, długotrwałe stosowanie metadonu może wpływać na układ hormonalny, w tym na hormony płciowe. U mężczyzn metadon może obniżać poziom testosteronu, co może prowadzić do zmniejszenia libido, zaburzeń erekcji oraz potencjalnie do zmniejszonej płodności. U kobiet metadon może wpływać na regularność cyklu menstruacyjnego. Jeśli planujesz ciążę lub masz problemy z płodnością podczas terapii metadonem, omów to z lekarzem. W większości przypadków korzyści z leczenia przeważają nad tymi działaniami niepożądanymi, a lekarz może zaproponować strategie radzenia sobie z tymi problemami.
Metadon ma bardzo długi okres półtrwania, który wynosi średnio 24-36 godzin, ale może się wahać od 8 do nawet 59 godzin, a w niektórych przypadkach do 130 godzin. Oznacza to, że eliminacja metadonu z organizmu może trwać kilka dni, a nawet tygodni po ostatniej dawce. W testach moczu metadon może być wykrywalny przez 3-4 dni po jednorazowym użyciu lub nawet do 10-14 dni po długotrwałym stosowaniu. W testach krwi może być wykrywalny przez 24-36 godzin, a we włosach nawet do 90 dni.
Niektórzy pacjenci mogą doświadczać przyrostu masy ciała podczas terapii metadonem, chociaż nie jest to działanie niepożądane występujące u wszystkich. Przyczyny mogą być różne – metadon może wpływać na metabolizm, normalizować apetyt u osób wcześniej niedożywionych z powodu uzależnienia, oraz powodować retencję płynów. Ponadto, stabilizacja w leczeniu substytucyjnym często prowadzi do poprawy ogólnego stanu zdrowia i jakości życia, co może wiązać się ze zmianą nawyków żywieniowych. Jeśli przyrost masy ciała jest znaczący lub budzi niepokój, warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.
Nie, nigdy nie należy przerywać stosowania metadonu nagle ani bez konsultacji z lekarzem. Nagłe odstawienie metadonu wywołuje zespół abstynencyjny, który może być bardzo nieprzyjemny i w niektórych przypadkach niebezpieczny. Objawy abstynencyjne po metadonie mają opóźniony początek (mogą pojawić się 24-36 godzin po ostatniej dawce) i długi przebieg (mogą trwać kilka tygodni). Jeśli chcesz zakończyć leczenie metadonem, lekarz opracuje plan stopniowego zmniejszania dawki, zazwyczaj o 10-15% co kilka dni lub tygodni, aby zminimalizować dyskomfort.
Objawy przedawkowania metadonu obejmują: skrajną senność lub niemożność obudzenia osoby, bardzo wolny lub płytki oddech, punkcjonowate źrenice, sine lub blade usta i paznokcie, ochłodzenie skóry, zwiotczenie mięśni, bradykardię oraz utratę przytomności. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (112). Jeśli jest dostępny nalokson (Narcan), należy go podać zgodnie z instrukcją. Po podaniu naloksonu należy pozostać z osobą do przybycia pomocy medycznej, ponieważ ze względu na długi czas działania metadonu może być konieczne podanie kolejnych dawek naloksonu.
