Meropenem – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Meropenem – antybiotyk o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego należący do grupy karbapenemów. Mechanizm działania meropenemu polega na zatrzymywaniu syntezy ściany komórki bakteryjnej co prowadzi do ich śmierci. Lek działa zarówno na bakterie Gram-dodatnie jaki i Gram-ujemne. Wskazaniem do stosowania meropenemu jest leczenie zapalenia płuc, zapalenia oskrzeli u pacjentów chorych na mukowiscydoze, zakażeń okołoporodowych i poporodowych, powikłanych zakażeń układu moczowego i jamy brzusznej, zakażeń skóry i tkanek miękkich oraz ostrego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Meropenem dostępny jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Dawkowanie i czas trwania terapii zależą od rodzaju zakażenia, jego ciężkości oraz indywidualnej odpowiedzi pacjenta na lek. Dożylne podanie meropenemu trwa zazwyczaj od 15 do 30 minut.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): trombocytopenia (małopłytkowość), ból głowy, nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha, wysypka, świąd, odczyn zapalny i ból w miejscu podania, zwiększenie aktywności aminotransferaz.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Meropenem – przewodnik medyczny: Antybiotyk nowej generacji w leczeniu ciężkich zakażeń bakteryjnych
Meropenem stanowi jeden z najważniejszych antybiotyków współczesnej medycyny, należący do grupy karbapenemów – najbardziej zaawansowanych antybiotyków β-laktamowych dostępnych w terapii. Ta substancja czynna została wprowadzona na rynek w 1996 roku jako odpowiedź na rosnące zagrożenie związane z opornością bakterii na tradycyjne antybiotyki. Jako pierwszy karbapenem modyfikowany przez dodanie grupy metylowej, meropenem wykazuje wyjątkową stabilność wobec enzymu dehydropeptydazy-I, co czyni go znacznie bardziej skutecznym od swoich poprzedników. Dzięki najszerszemu spektrum działania spośród wszystkich antybiotyków β-laktamowych, meropenem jest często ostatnią linią obrony w walce z zakażeniami opornymi na inne formy terapii. Jego zdolność do niszczenia zarówno bakterii Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych, w połączeniu z dobrą penetracją do tkanek i płynów ustrojowych, czyni go niezastąpionym narzędziem w leczeniu życiozagrażających zakażeń szpitalnych i ambulatoryjnych.
Mechanizm działania i właściwości farmakologiczne
Meropenem jest antybiotykiem z grupy karbapenemów, będących antybiotykami β-laktamowymi. Karbapenemy wykazują działanie bakteriobójcze, polegające na hamowaniu końcowego etapu biosyntezy bakteryjnej ściany komórkowej. Miejscem docelowego działania są białka wiążące penicyliny (PBP), zlokalizowane w błonie protoplazmatycznej, pełniące funkcje enzymatyczne, które są odpowiedzialne za wydłużanie łańcucha oraz powstawanie wiązań krzyżowych pomiędzy cząsteczkami peptydoglikanu tworzącego ścianę komórkową bakterii.
Meropenem działa bakteriobójczo poprzez blokowanie aktywności transpeptydaz – białek, które uczestniczą w syntezie ściany komórkowej bakterii. W efekcie dochodzi do hamowania wytwarzania wiązań między mukopolisacharydami ściany komórkowej bakterii, co prowadzi do lizy (rozpadu) komórki bakteryjnej.
Proces niszczenia bakterii przebiega w następujący sposób:
- Wiązanie z białkami PBP: Związanie antybiotyku zaburza syntezę ściany komórkowej i wzrost bakterii, co prowadzi do rozpadu i śmierci komórek bakteryjnych
- Lokalizacja działania: Proces ten zachodzi na powierzchni komórek bakterii Gram–dodatnich oraz w przestrzeni okołoplazmatycznej (między błoną a ścianą komórkową) bakterii Gram–ujemnych
- Efekt poantybiotykowy: Meropenem w przypadku działania na bakterie Gram-ujemne, wykazuje efekt poantybiotykowy
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Meropenem wykazuje najszerszy zakres działania spośród antybiotyków beta-laktamowych. Jego spektrum obejmuje szeroką gamę patogenów:
Bakterie tlenowe Gram-dodatnie
E. faecalis, szczepy rodzaju Staphylococcus wrażliwe na metycylinę, w tym metycylinowrażliwe szczepy gatunków S. aureus i S. epidermidis, S. agalactiae, bakterie grupy S. anginosus, S. pneumoniae, S. pyogenes
Bakterie tlenowe Gram-ujemne
C. freundii, C. koseri, E. aerogenes, E. cloacae, E. coli, H. influenzae, K. oxytoca, K. pneumoniae, M. morganii, N. meningitidis, P. mirabilis, P. vulgaris, S. marcescens
Bakterie beztlenowe
C. perfringens, P. asaccharoliticus, Peptostreptococcus spp. (w tym P. micros, P. anaerobius, P. magnus), B. caccae, bakterie grupy B. fragilis, P. bivia, P. disiens
Wskazania do stosowania
Meropenem znajduje zastosowanie w leczeniu najcięższych zakażeń bakteryjnych, szczególnie w przypadkach, gdy inne antybiotyki okazały się nieskuteczne.
Główne wskazania kliniczne
Meropenem stosuje się do leczenia następujących zakażeń u dorosłych i dzieci w wieku 3 miesięcy i starszych: zakażenie płuc (zapalenie płuc); zakażenia płuc i oskrzeli u pacjentów z mukowiscydozą; powikłane zakażenia dróg moczowych; powikłane zakażenia jamy brzusznej; zakażenia śródporodowe i poporodowe; powikłane zakażenia skóry i tkanek miękkich; ostre bakteryjne zakażenie mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)
Szczególne zastosowania
Zapalenie płuc: Meropenem is effective in treating bacterial pneumonia, including hospital-acquired pneumonia Szczególnie skuteczny w przypadkach zapalenia płuc nabytych w szpitalu oraz zapalenia płuc związanych z respiratorem.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: Do czego stosuje się meropenem? Meropenem to antybiotyk o szerokim spektrum działania stosowany w leczeniu poważnych infekcji bakteryjnych, w tym zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy, zapalenia płuc i zakażeń wewnątrz jamy brzusznej
Neutropenia gorączkowa: Meropenem is frequently given in the treatment of febrile neutropenia. This condition frequently occurs in patients with hematological malignancies and cancer patients receiving anticancer drugs that suppress bone marrow formation
Dawkowanie i sposób podawania
Dorośli i młodzież
Wskazanie |
Dawka (co 8 godzin) |
Ciężkie zapalenie płuc (w tym szpitalne i respiratorowe) |
500 mg lub 1 g |
Powikłane zakażenia dróg moczowych |
500 mg lub 1 g |
Powikłane zakażenia jamy brzusznej |
500 mg lub 1 g |
Zakażenia płuc i oskrzeli w przebiegu mukowiscydozy |
2 g |
Ostre bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych |
2 g |
Leczenie pacjentów z neutropenią i gorączką |
1 g |
Dzieci (3 miesiące – 11 lat, masa ciała do 50 kg)
- Standardowe zakażenia: 10 lub 20 mg/kg mc. co 8 h
- Ciężkie zakażenia (mukowiscydoza, zapalenie opon): 40 mg/kg mc co 8 h
- Neutropenia gorączkowa: 20 mg/kg mc. co 8 h
Sposób podawania
Meropenem stosuje się dożylnie w postaci infuzji trwającej 15-30 minut lub w postaci 5-minutowego wstrzyknięcia Lek jest dostępny wyłącznie w postaci iniekcyjnej do podawania dożylnego.
Farmakokinetyka i metabolizm
Meropenem wiąże się w około 2% z białkami osocza. Lek łatwo przenika do płynów i tkanek, wśród których można wyróżnić żółć, płyn mózgowo-rdzeniowy, wysięk do jamy otrzewnej, płuca, skórę, tkanki żeńskiego układu płciowego, mięśnie i powięzi
Właściwości farmakokinetyczne
- Okres półtrwania: Średni okres półtrwania leku wynosi 1 h
- Wydalanie: Wydalenie leku odbywa się głównie z moczem w ciągu 12 h w postaci niezmienionej w 70%, natomiast w postaci nieczynnego metabolitu w 28%
- Metabolizm: Meropenem ulega hydrolizie przy udziale dehydropeptydazy-I (DHP-I) do metabolitu pozbawionego aktywności farmakologicznej
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na meropenem oraz nadwrażliwość na inne karbapenemy (np. imipenem) i pochodne beta-laktamowe (np. cefaklor, ampicylina)
Specjalne środki ostrożności
Reakcje nadwrażliwości: Przed rozpoczęciem leczenia należy przeprowadzić z pacjentem dokładny wywiad w celu wykluczenia nadwrażliwości na leki z grupy beta-laktamów, która w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci
Rzekomobłoniaste zapalenie jelit: Jeżeli podczas stosowania meropenemu wystąpi biegunka, należy zbadać przyczynę, ponieważ może być to objaw rzekomobłoniastego zapalenia jelit, które w przypadku ciężkiego przebiegu może zagrażać życiu i wymagać leczenia
Drgawki: Odnotowano przypadki wystąpienia drgawek na skutek przyjmowania meropenemu
Działania niepożądane
Często występujące (≥1/100 pacjentów)
Najczęstsze działania niepożądane to bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, wysypka, świąd skóry, stan zapalny i ból w miejscu podania leku, zwiększenie liczby płytek krwi oraz zmiany wyników badań diagnostycznych świadczących o czynności wątroby
Niezbyt często występujące (≥1/1000 pacjentów)
- zmiany we krwi, uczucie mrowienia, zakażenia grzybicze, zapalenie jelit z biegunką, ból żył w miejscu podania leku oraz nagle pojawiającą się ciężką wysypkę
Rzadkie działania niepożądane
- drgawki i ostra dezorientacja
- Zespół Stevensa-Johnsona
- Martwica toksyczno-rozpływna naskórka
Interakcje lekowe
Ważne interakcje kliniczne
Probenecyd: Probenecyd konkuruje z meropenemem o aktywne wydzielanie w kanalikach nerkowych i w związku z tym hamuje wydalanie meropenemu przez nerki, co powoduje wydłużenie t1/2 oraz zwiększenie stężenia meropenemu w osoczu
Kwas walproinowy: Po podaniu kwasu walproinowego jednocześnie z karbapenemami donoszono o zmniejszeniu stężenia kwasu walproinowego we krwi o 60–100% w ciągu ok. 2 dni. Z uwagi na szybkie wystąpienie początku działania i duże działanie zmniejszające stężenie kwasu walproinowego, wydaje się, że nie należy stosować równolegle leku z grupy karbapenemów oraz kwasu walproinowego, walproinianu sodu lub walpromidu
Oporność bakteryjna
Mechanizmy oporności
Oporność na meropenem może wynikać ze: zmniejszonej przepuszczalności błony zewnętrznej bakterii Gram-ujemnych (z powodu zmniejszonej produkcji białek porynowych), zmniejszonego powinowactwa białek PBP, zwiększonej ekspresji składowych pompy czynnie usuwającej antybiotyk z komórki bakteryjnej lub syntezy β-laktamaz, które mogą hydrolizować karbapenemy
Bakterie z potencjalną opornością nabytą
E. faecium, Acinetobacter spp., B. cepacia, P. aeruginosa
Zastosowanie w specjalnych populacjach
Ciąża i laktacja
Meropenem należy stosować u kobiet w ciąży tylko w przypadkach bezwzględnie koniecznych, ponieważ brakuje badań przeprowadzonych wśród kobiet ciężarnych, które potwierdzałyby jednoznacznie brak szkodliwego wpływu leku na przebieg ciąży i rozwój płodu
Meropenem przenika w niewielkich ilościach do mleka kobiecego, dlatego stosowanie leku w okresie laktacji nie jest zalecane
Niewydolność nerek
W przypadku zaburzeń czynności nerek konieczne jest dostosowanie dawkowania w zależności od klirensu kreatyniny:
- 26-50 ml/min: 1 dawka jednostkowa co 12 h
- 10-26 ml/min: 1/2 dawki jednostkowej co 12 h
- <10 ml/min: 1/2 dawki jednostkowej co 24 h
Przechowywanie i stabilność
Po przygotowaniu roztworu do podania:
- Wstrzyknięcie dożylne: trwałość 3 godziny w temperaturze pokojowej
- Infuzja w 0,9% NaCl: 6 godzin w temperaturze pokojowej lub 24 godziny w lodówce
- Infuzja w 5% glukozie: należy podać natychmiast
Czy meropenem można podawać doustnie?
Nie, meropenem jest dostępny wyłącznie w postaci iniekcyjnej do podawania dożylnego. Nie ma doustnej postaci tego leku ze względu na jego właściwości farmakologiczne.
Jak długo trwa leczenie meropenemem?
Czas leczenia zależy od rodzaju i ciężkości zakażenia oraz odpowiedzi klinicznej pacjenta. Zazwyczaj terapia trwa od 3 do 14 dni, ale może być przedłużona w przypadku ciężkich zakażeń.
Czy meropenem można stosować u dzieci?
Tak, meropenem może być stosowany u dzieci powyżej 3. miesiąca życia. Dawkowanie jest dostosowane do masy ciała dziecka (10-40 mg/kg co 8 godzin w zależności od wskazania).
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Należy podać pominiętą dawkę jak najszybciej. Jeśli zbliża się czas kolejnej dawki, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować regularne dawkowanie. Nie należy podawać podwójnej dawki.
Czy meropenem może powodować uczulenie?
Tak, meropenem może wywoływać reakcje alergiczne, szczególnie u osób z uczuleniem na inne antybiotyki β-laktamowe. Przed rozpoczęciem leczenia należy przeprowadzić dokładny wywiad alergologiczny.
Dlaczego meropenem uważany jest za antybiotyk ostatniej szansy?
Meropenem ma najszersze spektrum działania spośród antybiotyków β-laktamowych i jest skuteczny przeciwko wielu bakteriom opornym na inne antybiotyki. Jest rezerwowany do leczenia najcięższych zakażeń, aby zapobiec rozwojowi dalszej oporności bakteryjnej.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia meropenemem?
Prowadząc pojazdy lub obsługując maszyny, należy wziąć pod uwagę, że po zastosowaniu meropenemu odnotowano takie działania niepożądane jak bóle głowy, parestezje i drgawki Zaleca się ostrożność i ocenę indywidualnej reakcji na lek.
Jak przygotowuje się meropenem do podania?
Meropenem jest dostępny w postaci proszku, który należy rozpuścić w jałowej wodzie do wstrzykiwań (do wstrzyknięcia) lub w 0,9% roztworze NaCl albo 5% roztworze glukozy (do infuzji). Przygotowanie powinno odbywać się w warunkach aseptycznych.
Bibliografia
- Craig WA. The pharmacology of meropenem, a new carbapenem antibiotic. Clin Infect Dis. 1997;24 Suppl 2:S266-75. DOI: 10.1093/clinids/24.supplement_2.s266 PMID: 9126702
- Pryka RD, Haig GM. Meropenem: a new carbapenem antimicrobial. Ann Pharmacother. 1994;28(9):1045-54. DOI: 10.1177/106002809402800910 PMID: 7803882