Linagliptyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Linagliptyna – lek stosowany w leczeniu cukrzycy. Mechanizm działania linagliptyny polega na zwiększaniu wydzielania insuliny i zmniejszaniu wydzielania glukagonu, co pozwala na ogólną poprawę równowagi glukozy. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie cukrzycy typu 2 w połączeniu z dietą i aktywnością fizyczną. Linagliptynę można stosować w monoterapii oraz w połączeniu z innymi lekami używanymi w celu kontroli glikemii.
Linagliptyna dostępna jest w postaci tabletek powlekanych. Lek stosuje się raz dziennie. W przypadku leczenia skojarzonego z metforminą, zaleca się utrzymywać dawkowanie metforminy.
Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od tego, czy linagliptyna stosowana jest w monoterapii, czy w połączeniu z innymi lekami. Linagliptyna może powodować: zapalenie nosa i gardła, kaszel, zapalenie trzustki, zwiększoną aktywność lipazy, zwiększoną aktywność amylazy, wysypkę, pokrzywkę i obrzęk naczynioruchowy.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Linagliptyna – nowoczesny inhibitor DPP-4 w leczeniu cukrzycy typu 2
Linagliptyna to nowoczesna substancja czynna należąca do grupy inhibitorów dipeptydylopeptydazy-4 (DPP-4), stanowiąca ważną opcję terapeutyczną w leczeniu cukrzycy typu 2. Jest to lek doustny, który działa poprzez zwiększenie wydzielania insuliny i zmniejszenie produkcji glukagonu przez trzustkę, co prowadzi do skutecznego obniżania poziomu glukozy we krwi. Linagliptyna wyróżnia się spośród innych leków z tej grupy przede wszystkim swoim unikalnym sposobem wydalania z organizmu – w przeciwieństwie do większości inhibitorów DPP-4, które są eliminowane głównie przez nerki, linagliptyna jest wydalana w około 85% z żółcią w postaci niezmienionej. Ta właściwość czyni ją szczególnie cenną w leczeniu pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, u których nie ma potrzeby dostosowywania dawki leku. Substancja ta została zatwierdzona do stosowania w Europie w 2011 roku i od tego czasu stanowi ważny element w arsenale leków przeciwcukrzycowych, oferując skuteczną kontrolę glikemii przy jednoczesnym zachowaniu dobrego profilu bezpieczeństwa.
Mechanizm działania linagliptyny
Linagliptyna jest bardzo silnym, wybiórczym i odwracalnym inhibitorem enzymu dipeptydylopeptydazy-4 (DPP-4). Enzym ten odgrywa kluczową rolę w inaktywacji hormonów inkretynowych, do których należą glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1) oraz zależny od glukozy peptyd insulinotropowy (GIP). Te hormony jelitowe są naturalnie wytwarzane przez komórki przewodu pokarmowego i mają fundamentalne znaczenie dla regulacji homeostazy glukozy w organizmie.
W warunkach fizjologicznych hormony inkretynowe są produkowane przez cały dzień w niewielkich stężeniach podstawowych, jednak ich wydzielanie znacząco wzrasta natychmiast po spożyciu posiłku. GLP-1 stymuluje wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki, spowalnia opróżnianie żołądka, hamuje apetyt oraz zmniejsza wydzielanie glukagonu przez komórki alfa trzustki, co prowadzi do redukcji ilości glukozy uwalnianej z wątroby. Podobnie GIP również stymuluje uwalnianie insuliny przez komórki beta trzustki.
U pacjentów z cukrzycą typu 2 funkcjonowanie układu inkretynowego jest znacząco zaburzone. Wydzielanie GLP-1 jest istotnie zmniejszone, a efektywność działania GIP jest upośledzona. Linagliptyna, poprzez hamowanie aktywności DPP-4 o około 80%, zwiększa stężenie aktywnych hormonów inkretynowych w osoczu, co skutkuje poprawą ogólnej homeostazy glukozy w organizmie.
Właściwości farmakokinetyczne i farmakodynamiczne
Linagliptyna należy do pochodnych ksantyny i charakteryzuje się wyjątkową selektywnością działania. W badaniach in vitro wykazano, że linagliptyna zmniejsza aktywność DPP-4 o 50% już przy stężeniu 1 nmol/l, podczas gdy inne inhibitory DPP-4 wymagają znacznie wyższych stężeń do osiągnięcia podobnego efektu. Dla przykładu, sitagliptyna wymaga stężenia 19 nmol/l, wildagliptyna 62 nmol/l, a saksagliptyna 50 nmol/l.
Lek szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po około 1-2 godzinach od podania. Spożycie posiłku nie wpływa istotnie na profil absorpcji linagliptyny, co oznacza, że może być stosowana niezależnie od posiłków, o dowolnej porze dnia. Linagliptyna wykazuje znaczny stopień dystrybucji do tkanek, a jej wiązanie z białkami osocza jest zależne od stężenia.
Najważniejszą cechą odróżniającą linagliptynę od innych inhibitorów DPP-4 jest sposób jej eliminacji z organizmu. Podczas gdy pozostałe leki z tej grupy są wydalane głównie przez nerki, linagliptyna jest eliminowana w około 85% w postaci niezmienionej z żółcią przez przewód pokarmowy. Tylko około 5% leku jest wydalane przez nerki. Ta unikalna właściwość oznacza, że nie ma potrzeby dostosowywania dawki u pacjentów z różnym stopniem niewydolności nerek, nawet w schyłkowych stadiach choroby nerek.
Wskazania do stosowania linagliptyny
Linagliptyna jest wskazana w leczeniu dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 2 w celu poprawy kontroli glikemii. Może być stosowana w następujących sytuacjach klinicznych:
- Monoterapia – jako alternatywa dla metforminy u pacjentów, u których metformina jest przeciwwskazana ze względu na zaburzenia czynności nerek lub u których występuje nietolerancja metforminy
- Terapia skojarzona – w połączeniu z metforminą, gdy monoterapia metforminą nie zapewnia odpowiedniej kontroli glikemii
- Terapia trójlekowa – w skojarzeniu z metforminą i pochodnymi sulfonylomocznika u pacjentów z dalej niewystarczającą kontrolą glikemii
- Połączenie z insuliną – u pacjentów wymagających intensyfikacji leczenia
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, linagliptyna może być stosowana jako lek drugiego rzutu po metforminie lub jako alternatywa w monoterapii u pacjentów nietolerujących metforminy.
Dawkowanie i sposób stosowania
Standardowa dawka linagliptyny wynosi 5 mg raz na dobę, przyjmowana doustnie. Jest to jedyna dostępna dawka, która została starannie dobrana na podstawie badań klinicznych w celu zapewnienia optymalnej skuteczności przy zachowaniu bezpieczeństwa stosowania.
Linagliptynę można przyjmować niezależnie od posiłków, o każdej porze dnia, co zwiększa wygodę stosowania dla pacjentów. W przypadku terapii skojarzonej z metforminą, dawkowanie metforminy należy utrzymać na dotychczasowym poziomie. Gdy linagliptyna jest stosowana w połączeniu z pochodnymi sulfonylomocznika lub insuliną, może być konieczne zmniejszenie dawki tych leków w celu minimalizacji ryzyka hipoglikemii.
Jedną z największych zalet linagliptyny jest brak konieczności dostosowywania dawki u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby. Nie ma również potrzeby modyfikacji dawkowania u pacjentów w podeszłym wieku.
Skuteczność kliniczna
Skuteczność linagliptyny została udowodniona w licznych randomizowanych, wieloośrodkowych badaniach klinicznych III fazy z udziałem około 6000 pacjentów z cukrzycą typu 2. Wyniki tych badań konsekwentnie demonstrowały znaczące korzyści terapeutyczne stosowania linagliptyny.
Monoterapia
W badaniu przeprowadzonym przez Del Prato i współpracowników, u 336 pacjentów leczonych linagliptyną w dawce 5 mg na dobę przez 24 tygodnie, zaobserwowano znaczącą poprawę kontroli glikemii. Stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) obniżyło się o 0,69%, glikemia na czczo zmniejszyła się o 23 mg/dl, a glikemia poposiłkowa o 57 mg/dl w porównaniu z grupą otrzymującą placebo.
Terapia skojarzona z metforminą
W badaniu Taskinen i współpracowników z udziałem 700 pacjentów, dodanie linagliptyny do metforminy spowodowało redukcję HbA1c o 0,49% po 24 tygodniach leczenia, podczas gdy w grupie otrzymującej metforminę i placebo stężenie HbA1c wzrosło o 0,15%. Podobne korzystne efekty zaobserwowano w zakresie glikemii na czczo i poposiłkowej.
Terapia trójlekowa
Skuteczność linagliptyny w połączeniu z metforminą i pochodnymi sulfonylomocznika została potwierdzona w badaniu Owens i współpracowników. Po 24 tygodniach leczenia stężenie HbA1c obniżyło się o 0,71%, a glikemia na czczo o 13 mg/dl w porównaniu z placebo.
| Typ terapii |
Zmiana HbA1c |
Zmiana glikemii na czczo |
| Monoterapia |
-0,69% |
-23 mg/dl |
| Z metforminą |
-0,49% |
-11 mg/dl |
| Terapia trójlekowa |
-0,71% |
-13 mg/dl |
Leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2
Cukrzyca typu 2 jest przewlekłą chorobą o postępującym charakterze, która wymaga systematycznej intensyfikacji leczenia w miarę progresji choroby. Leczenie farmakologiczne tej jednostki chorobowej opiera się na zastosowaniu różnych grup leków o complementarnych mechanizmach działania.
Metformina – fundament terapii
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami towarzystw diabetologicznych, metformina stanowi lek pierwszego rzutu w leczeniu cukrzycy typu 2. Jest to pochodna biguanidu, która działa poprzez hamowanie wątrobowej produkcji glukozy, zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny oraz poprawę wchłaniania glukozy przez mięśnie. Metformina jest szczególnie korzystna u pacjentów z otyłością, ponieważ może przyczyniać się do redukcji masy ciała.
Pochodne sulfonylomocznika
Drugą klasyczną grupą leków są pochodne sulfonylomocznika, do których należą gliklazyd, glimepiryd i glipizyd. Leki te działają poprzez stymulację wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki. Chociaż są skuteczne w obniżaniu glikemii, wiążą się z ryzykiem hipoglikemii i przyrostu masy ciała, dlatego ich stosowanie wymaga ostrożności.
Inhibitory DPP-4 (gliptyny)
Do grupy inhibitorów DPP-4, obok linagliptyny, należą również sitagliptyna, saksagliptyna, wildagliptyna i alogliptyna. Wszystkie te substancje działają poprzez hamowanie enzymu DPP-4, co prowadzi do zwiększenia stężenia hormonów inkretynowych. Każda z gliptyn charakteryzuje się nieco odmiennymi właściwościami farmakokinetycznymi i może być stosowana w różnych sytuacjach klinicznych.
Inne grupy leków
W leczeniu cukrzycy typu 2 stosuje się również inne nowoczesne grupy leków, takie jak:
- Inhibitory SGLT-2 (flozyny) – empagliflozyna, dapagliflozyna, kanagliflozyna
- Agoniści receptora GLP-1 – liraglutyd, semaglutyd, dulaglutyd
- Inhibitory α-glukozydazy – akarboza
- Glinidy – repaglinid, nateglinid
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Linagliptyna charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa i jest dobrze tolerowana przez większość pacjentów. Dzięki swojemu mechanizmowi działania zależnemu od stężenia glukozy, ryzyko wystąpienia hipoglikemii w monoterapii jest minimalne.
Najczęstsze działania niepożądane
Bardzo często występujące:
- Hipoglikemia (głównie podczas stosowania w skojarzeniu z metforminą i pochodnymi sulfonylomocznika)
Często występujące:
- Zwiększona aktywność lipazy w surowicy
Niezbyt często występujące:
- Zapalenie nosa i gardła (nazofaryngitis)
- Kaszel
- Reakcje nadwrażliwości, w tym nadreaktywność oskrzeli
- Zaparcia (szczególnie w terapii skojarzonej z insuliną)
- Wysypka skórna
- Zwiększona aktywność amylazy
Rzadko występujące:
- Zapalenie trzustki (pancreatitis)
- Obrzęk naczynioruchowy (angioedema)
- Pokrzywka
- Pemfigoid pęcherzowy
Szczególne środki ostrożności
Linagliptyna nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów ani obsługiwania maszyn. Jednak pacjenci powinni być świadomi ryzyka hipoglikemii, szczególnie podczas jednoczesnego stosowania z pochodnymi sulfonylomocznika lub insuliną.
Ze względu na ograniczone dane dotyczące bezpieczeństwa, nie zaleca się stosowania linagliptyny u kobiet w ciąży i podczas karmienia piersią. W badaniach na zwierzętach nie wykazano szkodliwego wpływu na reprodukcję, jednak u ludzi brakuje wystarczających danych klinicznych.
Przeciwwskazania i interakcje
Przeciwwskazania do stosowania linagliptyny:
- Nadwrażliwość na linagliptynę lub którykolwiek ze składników preparatu
- Cukrzyca typu 1
- Kwasica ketonowa cukrzycowa
Linagliptyna charakteryzuje się niskim potencjałem interakcji z innymi lekami. Nie jest substratem cytochromu P450, co znacząco zmniejsza ryzyko klinicznie istotnych interakcji farmakologicznych. Badania wykazały, że linagliptyna nie wywiera znaczącego wpływu na farmakokinetykę metforminy, glibenklamidu, simwastatyny, warfaryny, digoksyny ani doustnych środków antykoncepcyjnych.
Jednoczesne stosowanie rifampicyny, silnego induktora glikoproteiny P i CYP3A4, może zmniejszać ekspozycję na linagliptynę, jednak zmiana ta nie jest uważana za klinicznie istotną.
Jak długo można stosować linagliptynę?
Linagliptyna jest lekiem przeznaczonym do długotrwałego stosowania w leczeniu cukrzycy typu 2. Czas leczenia zależy od indywidualnej odpowiedzi pacjenta na terapię oraz progresji choroby. Regularne kontrole u lekarza pozwolą na ocenę skuteczności leczenia i ewentualną modyfikację terapii.
Czy linagliptyna powoduje przyrost masy ciała?
Linagliptyna ma neutralny wpływ na masę ciała. W badaniach klinicznych nie obserwowano znaczących zmian masy ciała u pacjentów stosujących ten lek, co stanowi istotną zaletę w porównaniu z niektórymi innymi lekami przeciwcukrzycowymi.
Czy można stosować linagliptynę u pacjentów z chorobami nerek?
Tak, linagliptyna jest szczególnie korzystna u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, ponieważ nie wymaga dostosowania dawki nawet u osób ze schyłkową niewydolnością nerek. Jest to unikalna właściwość wśród inhibitorów DPP-4.
Jakie są objawy przedawkowania linagliptyny?
Przedawkowanie linagliptyny może prowadzić do nasilenia działań niepożądanych, zwłaszcza hipoglikemii. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, monitorować poziom glukozy we krwi oraz w razie potrzeby podać glukozę lub glukagon.
Czy linagliptyna może być stosowana z innymi lekami przeciwcukrzycowymi?
Tak, linagliptyna może być bezpiecznie łączona z wieloma innymi lekami przeciwcukrzycowymi, w tym z metforminą, pochodnymi sulfonylomocznika, pioglitazonem i insuliną. Wybór kombinacji zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta i oceny lekarza prowadzącego.
Kiedy należy skontaktować się z lekarzem podczas stosowania linagliptyny?
Z lekarzem należy skontaktować się w przypadku wystąpienia częstych epizodów hipoglikemii, objawów alergicznych (wysypka, obrzęk, trudności w oddychaniu), uporczywych dolegliwości brzusznych mogących wskazywać na zapalenie trzustki, oraz gdy kontrola glikemii nie jest zadowalająca pomimo regularnego stosowania leku.
Bibliografia
- Del Prato S, Barnett AH, Huisman H, Neubacher D, Woerle HJ, Dugi KA. Effect of linagliptin monotherapy on glycaemic control and markers of β-cell function in patients with inadequately controlled type 2 diabetes: a randomized controlled trial. Diabetes Obes Metab. 2011;13(3):258-267. DOI: 10.1111/j.1463-1326.2010.01350.x PMID: 21205122
- Singh-Franco D, McLaughlin-Middlekauff J, Elrod S, Harrington C. The effect of linagliptin on glycaemic control and tolerability in patients with type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis. Diabetes Obes Metab. 2012;14(8):694-708. DOI: 10.1111/j.1463-1326.2012.01586.x PMID: 22340363