Kabazytaksel – nowatorski lek w leczeniu raka prostaty
Kabazytaksel (nazwa międzynarodowa: cabazitaxel) to przełomowy lek z grupy taksanów, który rewolucjonizuje leczenie zaawansowanego raka prostaty opornego na kastrację. Ten semisyntyczny związek, pochodzący z igieł ciemiernika pospolitego (Taxus), został opracowany jako odpowiedź na problem oporności na dotychczas stosowane terapie. Dostępny pod nazwą handlową Jevtana®, kabazytaksel oferuje nową nadzieję pacjentom z przerzutowym rakiem prostaty opornym na kastrację, którzy wcześniej leczeni byli doksetakselem. Lek ten wyróżnia się unikalnym mechanizmem działania – posiada zmniejszoną aktywność względem białka oporności wielolekowej P-glikoproteiny, co pozwala mu skutecznie działać nawet w przypadkach oporności na inne taksany. Od momentu swojej rejestracji w 2010 roku przez FDA, kabazytaksel stał się istotnym elementem terapii onkologicznej, wydłużając znacząco przeżycie chorych w jednej z najbardziej zaawansowanych postaci raka prostaty.
Mechanizm działania
Kabazytaksel należy do grupy leków nazywanych inhibitorami mikrotubul, działając poprzez stabilizację struktur cytoszkieletowych komórki. Lek ten wiąże się z tubuliną i promuje jej agregację do mikrotubul, jednocześnie hamując ich rozpad. Prowadzi to do stabilizacji mikrotubul, co skutkuje zahamowaniem mitotycznych i interfazowych funkcji komórkowych. W rezultacie komórki nowotworowe tracą zdolność do prawidłowego podziału i ostatecznie ulegają apoptozie (programowanej śmierci komórkowej).
W badaniach porównawczych wykazano, że kabazytaksel jest znacznie bardziej aktywny niż doksetaksel wobec komórek opornych na chemioterapię, z wartościami IC50 wahającymi się od 0,013 do 0,414 μmol/L w porównaniu z 0,17 do 4,01 μmol/L dla doksetakselu. Kluczową zaletą kabazytakselu jest jego zmniejszona aktywność wobec pompy wypływu P-glikoproteiny (P-gp), która jest częstą przyczyną oporności na doksetaksel w modelach przedklinicznych.
Dodatkowo, taksany zapobiegają sygnalizacji receptora androgenowego (AR) poprzez wiązanie się z mikrotubulami komórkowymi i białkiem motorycznym mikrotubul – dyneiną, tym samym uniemożliwiając translokację AR do jądra komórkowego.
Wskazania do stosowania
Kabazytaksel jest wskazany wyłącznie w ściśle określonych przypadkach onkologicznych:
Pierwotne wskazanie:
- Leczenie przerzutowego raka prostaty opornego na kastrację w skojarzeniu z prednizonem u pacjentów, którzy zostali wcześniej leczeni schematem zawierającym doksetaksel
Warunki kwalifikacji:
- Pacjent musi być mężczyzną z histologicznie potwierdzonym rakiem prostaty
- Choroba musi być oporna na terapię hormonalną (kastrację farmakologiczną lub chirurgiczną)
- Obecność przerzutów odległych
- Udokumentowana progresja po leczeniu doksetakselem
W badaniu CARD wykazano skuteczność kabazytakselu także u pacjentów, którzy wcześniej otrzymywali inhibitory sygnalizacji receptora androgenowego (abirateron lub enzalutamid), co poszerza możliwości terapeutyczne.
Farmakokinetyka i metabolizm
Kabazytaksel charakteryzuje się złożoną farmakokinetyką, która decyduje o jego skuteczności i bezpieczeństwie:
Dystrybucja i wiązanie z białkami
Objętość dystrybucji w stanie równowagi wynosi 4 864 L (2 643 L/m² dla pacjenta o medianie powierzchni ciała 1,84 m²). Wiązanie z białkami surowicy wynosi 89-92% i nie jest nasycalne do stężenia 50 000 ng/mL. Kabazytaksel wiąże się głównie z albuminą surowicy (82%) i lipoproteinami (88% dla HDL, 70% dla LDL i 56% dla VLDL).
Metabolizm
Ponad 95% kabazytakselu ulega intensywnemu metabolizmowi w wątrobie. CYP3A4 i CYP3A5 odpowiadają za 80-90% metabolizmu leku, podczas gdy CYP2C8 jest zaangażowany w mniejszym stopniu. W osoczu zidentyfikowano siedem metabolitów, w tym trzy aktywne metabolity powstające z O-demetylacji – doksetaksel, RPR112698 i RPR123142.
Eliminacja
Po jednogodzinnym wlewie dożylnym [14C]-kabazytakselu 25 mg/m², około 80% podanej dawki zostaje wyeliminowane w ciągu dwóch tygodni. Kabazytaksel wydalany jest głównie z kałem jako liczne metabolity (76% dawki), podczas gdy wydalanie nerkowe kabazytakselu i metabolitów stanowi 3,7% dawki (2,3% jako niezmieniony lek w moczu).
Farmakokinetyka kliniczna
Po wlewie dożylnym, stężenia kabazytakselu w osoczu mogą być opisane trójprzedział owym modelem farmakokinetycznym z okresami półtrwania α-, β- i γ- wynoszącymi odpowiednio cztery minuty, dwie godziny i 95 godzin.
Dawkowanie i Sposób Podawania
Standardowe Dawkowanie
Zalecana dawka kabazytakselu wynosi 20 mg/m² powierzchni ciała, podawana jako jednogodzinny wlew dożylny co trzy tygodnie w skojarzeniu z prednizonem 10 mg doustnie codziennie przez cały okres leczenia.
Premedykacja
Przed każdym podaniem konieczne jest stosowanie premedykacji w celu zmniejszenia ryzyka reakcji nadwrażliwości:
- Antyhistaminik (np. difenylohydramina)
- Kortykosteroid (np. deksametazon)
- Bloker receptorów H2 (np. famotydyna)
Przygotowanie i Podawanie
Każda fiolka kabazytakselu 60 mg/1,5 mL musi być najpierw zmieszana z całą zawartością dostarczonego rozcieńczalnika. Po rekonstytucji otrzymany roztwór zawiera 10 mg/mL kabazytakselu. Następnie wymaga dalszego rozcieńczenia w 5% glukozie lub 0,9% chlorku sodu do końcowego stężenia 0,1-0,26 mg/mL.
Ważne zalecenia techniczne:
- Nie używać sprzętu z PVC ani poliuretanu
- Stosować filtr 0,22 mikrona
- Podawać w temperaturze pokojowej przez jedną godzinę
- Nie mieszać z innymi lekami
Modyfikacje Dawkowania
Stan kliniczny |
Modyfikacja dawki |
Uzasadnienie |
Łagodna niewydolność wątroby |
20 mg/m² |
Bilirubina >1 do ≤1,5 × GGN lub AST >1,5 × GGN |
Umiarkowana niewydolność wątroby |
15 mg/m² |
Bilirubina >1,5 do ≤3,0 × GGN |
Ciężka niewydolność wątroby |
Przeciwwskazany |
Bilirubina >3 × GGN |
Niewydolność nerek |
Bez modyfikacji |
Dla pacjentów niewymagających hemodializy |
Leczenie Farmakologiczne Raka Prostaty Opornego na Kastrację
Rak prostaty oporny na kastrację (mCRPC) wymaga wielokierunkowej terapii farmakologicznej, w której kabazytaksel odgrywa kluczową rolę jako chemioterapeutyk drugiej linii.
Schemat Leczenia z Kabazytakselem
Podstawowy protokół:
- Kabazytaksel 20 mg/m² i.v. co 3 tygodnie (dzień 1)
- Prednizon 10 mg p.o. codziennie (dni 1-21)
- Profilaktyka G-CSF (czynnik wzrostu kolonii granulocytów) – zalecana u pacjentów wysokiego ryzyka
Inne Substancje Czynne w Leczeniu mCRPC
Inhibitory sygnalizacji androgenowej:
- Abirateron (inhibitor CYP17A1) – blokuje syntezę androgenów
- Enzalutamid – antagonista receptora androgenowego
- Darolutamid – następna generacja antagonistów AR
- Apalutamid – nowoczesny inhibitor AR
Chemioterapeutyki:
- Doksetaksel – taksoid pierwszej linii w mCRPC
- Mitoksantron – antracyklin stosowany w palliatywnej chemioterapii
- Karboplatyna/cisplatyna – u pacjentów z agresywnym wariantem raka prostaty
Radiofarmaceutyki:
- Rad-223 (dichlorek radu) – dla pacjentów z przerzutami do kości
- Lutet-177 PSMA – radioligand therapy
Badanie CARD wykazało, że kabazytaksel jest bardziej skuteczny niż kontynuacja inhibitorów sygnalizacji androgenowej u pacjentów, którzy już wcześniej otrzymywali te leki. To odkrycie podkreśla znaczenie kabazytakselu w sekwencyjnym leczeniu mCRPC.
Działania Niepożądane i Bezpieczeństwo
Kabazytaksel może powodować szeroki spektrum działań niepożądanych, od łagodnych do życiozagrażających.
Najczęstsze Działania Niepożądane (≥10% pacjentów)
Zaburzenia hematologiczne:
- Niedokrwistość (99%), leukopenia (93%), neutropenia (87,9%), trombocytopenia (41,1%)
- Neutropenia 3-4 stopnia występowała u 81,7% pacjentów
Zaburzenia gastroenterologiczne:
- Biegunka (42,1%), nudności (34%), wymioty (22%), zaparcia (20%)
- Ból brzucha (17%), dyspepsja (10%)
Zaburzenia ogólne:
- Zmęczenie (37%), astenia (15,4%), zaburzenia smaku (11%)
- Gorączka, duszność, kaszel
Poważne Działania Niepożądane
Neutropenia gorączkowa:
- Występuje u około 8% pacjentów leczonych kabazytakselem
- Zgony związane z neutropenią zostały odnotowane, szczególnie u pacjentów powyżej 65. roku życia
Reakcje nadwrażliwości:
- Mogą obejmować uogólnioną wysypkę/rumień, niedociśnienie i skurcz oskrzeli
- Wymaga natychmiastowego przerwania wlewu i odpowiedniego leczenia
Powikłania gastroenterologiczne:
- Zgony związane z biegunką i zaburzeniami elektrolitowymi wystąpiły w badaniach klinicznych
- Krwawienia i perforacje przewodu pokarmowego, niedrożność
Działania Niepożądane o Szczególnym Znaczeniu
Neuropatia obwodowa:
- Neuropatia obwodowa, czuciowa i ruchowa może wystąpić u pacjentów otrzymujących kabazytaksel
- Rzadziej niż w przypadku doksetakselu
Zaburzenia moczowo-płciowe:
- Krwiomocz występuje u 18,8% pacjentów
- Może być związany z progresją choroby lub instrumentacją
Rzadkie ale istotne:
- Opisano przypadki neuropatii nerwu wzrokowego
- Śródmiąższowe zapalenie płuc, zespół ostrej niewydolności oddechowej
Grupy Pacjentów Wysokiego Ryzyka
Pacjenci geriatryczni (≥65 lat):
- Większe ryzyko wystąpienia neutropenii gorączkowej i innych poważnych działań niepożądanych
- Wymaga szczególnej ostrożności w doborze dawki
Pacjenci z niewydolnością wątroby:
- Lek jest przeciwwskazany w ciężkiej niewydolności wątroby (bilirubina >3 × GGN)
Przeciwwskazania i Ostrzeżenia
Bezwzględne Przeciwwskazania
Kabazytaksel jest przeciwwskazany u pacjentów z:
- Neutropenią (liczba neutrofili ≤1500/mm³)
- Ciężką niewydolnością wątroby (bilirubina całkowita >3 × górna granica normy)
- Historią ciężkich reakcji nadwrażliwości na kabazytaksel lub leki zawierające polisorbat 80
Szczególne Ostrzeżenia
Monitorowanie hematologiczne:
- Kontrola pełnej morfologii krwi jest niezbędna co tydzień podczas pierwszego cyklu i przed każdym kolejnym cyklem leczenia
- Pierwotna profilaktyka G-CSF zalecana u pacjentów o wysokim ryzyku powikłań neutropenii
Interakcje lekowe:
- Silne induktory CYP3A4 (jak enzalutamid) mogą zmniejszać stężenie kabazytakselu o 22%
- Należy unikać jednoczesnego stosowania z silnymi inhibitorami CYP3A4
Monitorowanie w Trakcie Leczenia
Badania Laboratoryjne
Przed każdym cyklem:
- Morfologia krwi obwodowej z rozmazem
- Biochemia krwi (funkcje wątroby i nerek)
- Elektrolitogram
- Badanie ogólne moczu
Dodatkowe monitorowanie:
- PSA (antygen sterczowy) co 3 cykle
- Obrazowanie (CT/MR) co 2-3 cykle
- Badanie EKG (ryzyko wydłużenia QTc)
Kryteria Kontynuacji Leczenia
- Liczba neutrofili >1500/mm³
- Liczba płytek krwi ≥100 000/mm³
- Brak progresji choroby
- Akceptowalna toksyczność
Skuteczność Kliniczna
Badanie TROPIC – Rejestracyjne
W kluczowym badaniu III fazy z udziałem 755 mężczyzn z mCRPC, mediana przeżycia całkowitego wynosiła 15,1 miesiąca dla pacjentów otrzymujących kabazytaksel w porównaniu z 12,7 miesiąca dla pacjentów otrzymujących mitoksantron.
Badanie CARD – Porównanie z Inhibitorami AR
Badanie wykazało przewagę kabazytakselu nad kontynuacją terapii abirateronem lub enzalutamidem u pacjentów z progresją po wcześniejszym leczeniu inhibitorami sygnalizacji androgenowej.
Analiza Real-World Evidence
W kohorcje FUJI obejmującej 401 pacjentów we francuskiej praktyce klinicznej, mediana przeżycia całkowitego wynosiła 11,9 miesiąca, co jest nieco niższe niż w badaniach klinicznych ze względu na późniejszą linię leczenia i gorsze rokowanie pacjentów.
Miejsce w Terapii i Perspektywy
Kabazytaksel stanowi obecnie standard opieki dla pacjentów z mCRPC po niepowodzeniu leczenia doksetakselem. Jego wyjątkową cechą jest zdolność do pokonywania mechanizmów oporności na inne taksany dzięki zmniejszonemu powinowactwu do pompy wypływu P-glikoproteiny.
Przyszłe kierunki rozwoju:
- Badania nad kombinacjami z nowoczesnymi terapiami celowanymi
- Optymalizacja sekwencji leczenia w mCRPC
- Poszukiwanie biomarkerów predykcyjnych odpowiedzi na leczenie
- Rozwój formulacji doustnej z ritonawirem jako inhibitorem CYP3A4
Kiedy stosuje się kabazytaksel w leczeniu raka prostaty?
Kabazytaksel jest lekiem drugiej linii chemioterapii, stosowanym u mężczyzn z przerzutowym rakiem prostaty opornym na kastrację, którzy wcześniej otrzymywali doksetaksel. Jest szczególnie skuteczny u pacjentów, którzy mają oporność na inhibitory receptora androgenowego.
Jakie są najważniejsze działania niepożądane kabazytakselu?
Najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest neutropenia, która może być życiozagrażająca. Inne częste objawy to biegunka, zmęczenie, nudności oraz reakcje nadwrażliwości. W związku z tym konieczne jest regularne monitorowanie morfologii krwi.
Czy kabazytaksel powoduje wypadanie włosów?
Tak, ale w mniejszym stopniu niż doksetaksel. Kabazytaksel może powodować przerzedzenie włosów lub całkowitą alopecję, jednak jest to działanie odwracalne po zakończeniu leczenia.
Jak długo trwa leczenie kabazytakselem?
Leczenie kontynuuje się do czasu progresji choroby lub wystąpienia nieakceptowalnej toksyczności. Typowo pacjenci otrzymują 6-10 cykli leczenia, przy czym każdy cykl trwa 3 tygodnie.
Czy można stosować kabazytaksel u pacjentów z problemami wątrobowymi?
U pacjentów z łagodną niewydolnością wątroby konieczna jest redukcja dawki do 20 mg/m². Przy umiarkowanej niewydolności dawka wynosi 15 mg/m², natomiast ciężka niewydolność wątroby stanowi przeciwwskazanie do stosowania leku.
Jakie badania należy wykonywać podczas leczenia?
Konieczne jest cotygodniowe wykonywanie morfologii krwi podczas pierwszego cyklu, a następnie przed każdym kolejnym cyklem. Dodatkowo należy monitorować funkcje wątroby, nerek oraz poziom PSA.
Czy kabazytaksel można łączyć z innymi lekami przeciwnowotworowymi?
Kabazytaksel w standardowej terapii łączy się wyłącznie z prednizonem. Trwają badania nad kombinacjami z innymi lekami, ale obecnie nie są to standardowe schematy leczenia.
Czy wiek ma znaczenie przy leczeniu kabazytakselem?
Tak, pacjenci powyżej 65. roku życia mają większe ryzyko poważnych działań niepożądanych, szczególnie neutropenii gorączkowej. U tych pacjentów zaleca się profilaktyczne stosowanie G-CSF.
Bibliografia
- de Bono JS, Oudard S, Ozguroglu M, Hansen S, Machiels JP, Kocak I, Gravis G, Bodrogi I, Mackenzie MJ, Shen L, Roessner M, Gupta S, Sartor AO; TROPIC Investigators. Prednisone plus cabazitaxel or mitoxantrone for metastatic castration-resistant prostate cancer progressing after docetaxel treatment: a randomised open-label trial. Lancet. 2010;376(9747):1147-1154. DOI: 10.1016/S0140-6736(10)61389-X PMID: 20888992
- de Wit R, de Bono J, Sternberg CN, Fizazi K, Tombal B, Wülfing C, Kramer G, Eymard JC, Bamias A, Carles J, Iacovelli R, Melichar B, Sverrisdóttir Á, Theodore C, Feyerabend S, Helissey C, Ozatilgan A, Geffriaud-Ricouard C, Castellano D; CARD Investigators. Cabazitaxel versus Abiraterone or Enzalutamide in Metastatic Prostate Cancer. N Engl J Med. 2019;381(26):2506-2518. DOI: 10.1056/NEJMoa1911206 PMID: 31566937