Itopryd (chlorowodorek itoprydu)

Itopryd – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Itopryd (chlorowodorek Itoprydu) – lek stosowany w chorobach układu pokarmowego. Mechanizm działania itoprydu polega na zwiększaniu aktywności antagonistycznej wobec receptorów dopaminowych D2 oraz hamowaniu działania acetylocholinoesterazy, co pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego. Lek wykazuje również właściwości przeciwwymiotne. Głównym wskazaniem do stosowania chlorowodorku itoprydu jest leczenie osób dorosłych z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak: wzdęcia, uczucie nadmiernej pełności w żołądku, ból w nadbrzuszu, dyskomfort, brak apetytu, zgaga, nudności i wymioty. 

Itopryd (chlorowodorek itoprydu) dostępny jest w postaci tabletek powlekanych. Lek stosuje się zwykle 3 razy na dobę przed posiłkami. 

Możliwe działania niepożądane: leukopenia, małopłytkowość, ból głowy, zaburzenia snu, zawroty głowy, drżenie, biegunka, zaparcia, zwiększone wydzielanie śliny, nudności, żółtaczka, zwiększenie stężenia kreatyniny i mocznika, ból w klatce piersiowej, ból pleców, zwiększenie stężenia prolaktyny, ginekomastia, zmęczenie, drażliwość, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, wysypka, rumień, świąd.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Itopryd – skuteczny lek prokinetyczny w leczeniu zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego

Itopryd (chlorowodorek itoprydu) to nowoczesny lek z grupy prokinetyków, który rewolucjonizuje leczenie zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego. Dzięki unikalnemu, podwójnemu mechanizmowi działania – blokującemu receptory dopaminowe D2 oraz hamującemu enzym acetylocholinoesterazę – itopryd skutecznie wspomaga prawidłową perystaltykę żołądka i jelit, jednocześnie zachowując wysoki profil bezpieczeństwa. Jest to lek pierwszego wyboru w terapii dyspepsji czynnościowej, choroby refluksowej przełyku oraz gastroparezy, szczególnie u pacjentów z cukrzycą. W przeciwieństwie do starszych leków prokinetycznych, itopryd nie przenika przez barierę krew-mózg, co eliminuje ryzyko poważnych działań niepożądanych ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Preparat jest dostępny w formie tabletek powlekanych zawierających 50 mg substancji czynnej i stosowany jest w standardowej dawce 150 mg na dobę (50 mg trzy razy dziennie przed posiłkami). Wieloletnie badania kliniczne potwierdzają jego skuteczność i bezpieczeństwo, czyniąc go wartościowym narzędziem terapeutycznym w codziennej praktyce gastroenterologicznej.

Czym jest itopryd i jak działa?

Itopryd to substancja czynna należąca do grupy leków prokinetycznych, która została opracowana w Japonii w latach 90. XX wieku. Jego głównym zadaniem jest przywrócenie prawidłowej motoryki przewodu pokarmowego poprzez wpływ na złożone mechanizmy neurohormonalne regulujące perystaltykę.

Podwójny mechanizm działania

Wyjątkowa skuteczność itoprydu wynika z jego unikalnego, podwójnego mechanizmu działania. Po pierwsze, lek blokuje receptory dopaminowe D2 zlokalizowane na zakończeniach nerwów cholinergicznych w splocie trzewnym przewodu pokarmowego. Dopamina w warunkach fizjologicznych hamuje uwalnianie acetylocholiny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za pobudzanie skurczów mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Poprzez zablokowanie receptorów D2, itopryd znosi ten hamujący wpływ dopaminy, co prowadzi do zwiększonego wydzielania acetylocholiny.

Po drugie, itopryd działa jako inhibitor acetylocholinoesterazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkład acetylocholiny. Hamując aktywność tego enzymu, lek zapobiega szybkiemu rozpadowi acetylocholiny, co pozwala jej działać dłużej i intensywniej na receptory mięśni gładkich przewodu pokarmowego. To synergiczne działanie prowadzi do znacznego nasilenia perystaltyki, szczególnie w górnym odcinku przewodu pokarmowego.

Specyficzność i bezpieczeństwo działania

Kluczową cechą itoprydu, wyróżniającą go na tle innych leków prokinetycznych, jest jego przestrzenna budowa molekularna. Cząsteczka itoprydu ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne nie jest w stanie przekroczyć bariery krew-mózg. Oznacza to, że lek działa wyłącznie na obwodowe receptory dopaminowe w przewodzie pokarmowym, nie wpływając na receptory dopaminowe w ośrodkowym układzie nerwowym. Ta właściwość jest niezwykle istotna, ponieważ eliminuje ryzyko poważnych działań niepożądanych związanych z blokowaniem centralnych receptorów D2, takich jak objawy pozapiramidowe, zespół neuroleptyczny, hiperprolaktynemia czy ginekomastia.

Dodatkowo, itopryd wykazuje wysoką selektywność działania – nie oddziałuje na inne receptory, w tym histaminowe, tryptaminowe czy serotoninowe. To minimalizuje ryzyko niepożądanych efektów ubocznych i czyni lek bezpiecznym dla układu sercowo-naczyniowego.

Wskazania do stosowania itoprydu

Itopryd znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego, zarówno jako monoterapia, jak i w terapii skojarzonej.

Dyspepsja czynnościowa

Dyspepsja czynnościowa (niestrawność) to jedno z najczęstszych schorzeń gastroenterologicznych, dotykające od 10 do nawet 30% populacji. Charakteryzuje się występowaniem przewlekłych lub nawracających objawów żołądkowo-jelitowych przy braku zmian organicznych w badaniach endoskopowych. Pacjenci zgłaszają uczucie wzdęcia i pełności w nadbrzuszu, ból brzucha, dyskomfort po posiłkach, przedwczesne uczucie sytości, nudności, czasem wymioty oraz zgagę.

Itopryd skutecznie łagodzi te dolegliwości poprzez przyspieszenie opróżniania żołądka i poprawę koordynacji motorycznej między żołądkiem a dwunastnicą. Badania kliniczne przeprowadzone na dużych grupach pacjentów wykazały, że po dwutygodniowym leczeniu itoprydem poprawę kliniczną uzyskuje od 60 do ponad 80% pacjentów z dyspepsją czynnościową.

Choroba refluksowa przełyku (GERD)

Choroba refluksowa przełyku powstaje w wyniku cofania się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do powstawania zmian zapalnych. Główne objawy to zgaga, ból za mostkiem, regurgitacja treści pokarmowej oraz uczucie pieczenia w przełyku. W patogenezie GERD istotną rolę odgrywa osłabienie napięcia dolnego zwieracza przełyku oraz zaburzone opróżnianie żołądka.

Itopryd działa na wiele mechanizmów odpowiedzialnych za powstawanie objawów refluksowych. Przyspiesza opróżnianie żołądka, zwiększa napięcie dolnego zwieracza przełyku, poprawia perystaltykę przełyku oraz zmniejsza częstość epizodów poposiłkowych rozkurczów zwieracza. Badania z 24-godzinnym zapisem pH w przełyku wykazały, że stosowanie itoprydu prowadzi do znacznego zmniejszenia wskaźnika DeMeestera – parametru określającego nasilenie refluksu.

Gastropareza i gastropareza cukrzycowa

Gastropareza to stan charakteryzujący się opóźnionym opróżnianiem żołądka przy braku mechanicznej niedrożności. Szczególnie często występuje u pacjentów z długotrwale nieleczoną cukrzycą, gdzie dochodzi do uszkodzenia nerwów autonomicznych unerwiających przewód pokarmowy (neuropatia autonomiczna). Objawy obejmują uczucie nadmiernej pełności po posiłkach, wczesne uczucie sytości, nudności, wymioty, wzdęcia oraz ból brzucha.

Itopryd wykazuje szczególną skuteczność w leczeniu gastroparezy cukrzycowej. Wieloośrodkowe badania kliniczne przeprowadzone u ponad 570 pacjentów z cukrzycą wykazały, że dwutygodniowe leczenie itoprydem przynosi poprawę bardzo dobrą lub dobrą u ponad 84% chorych. Lek przyspiesza opróżnianie żołądka, poprawia koordynację motoryczną oraz łagodzi dolegliwości dyspeptyczne, co znacząco poprawia jakość życia pacjentów z cukrzycą.

Leczenie farmakologiczne zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego

W terapii zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego stosuje się różne grupy leków, w zależności od charakteru i nasilenia objawów.

Leki prokinetyczne

Podstawową grupę stanowią leki prokinetyczne, które pobudzają perystaltykę przewodu pokarmowego. Do najczęściej stosowanych należą:

• Itopryd – lek o podwójnym mechanizmie działania (antagonista receptora D2 i inhibitor acetylocholinoesterazy), charakteryzujący się wysokim profilem bezpieczeństwa
• Metoklopramid – antagonista receptora D2 z dodatkowym działaniem agonistycznym na receptory 5-HT4, stosowany krótkotrwale ze względu na ryzyko działań niepożądanych ze strony OUN
• Domperidon – selektywny antagonista receptorów D2, który w mniejszym stopniu niż metoklopramid przenika przez barierę krew-mózg
• Prukalopryd – selektywny agonista receptorów 5-HT4, stosowany głównie w leczeniu przewlekłych zaparć

Terapia skojarzona

W wielu przypadkach, szczególnie przy współistnieniu objawów refluksowych, stosuje się terapię skojarzoną łączącą leki prokinetyczne z inhibitorami pompy protonowej (IPP). Do najczęściej stosowanych IPP należą:

• Omeprazol – pierwszy syntetyczny inhibitor pompy protonowej
• Pantoprazol – IPP o dobrej tolerancji i niskim ryzyku interakcji lekowych
• Rabeprazol – szybko działający IPP o wysokiej biodostępności
• Esomeprazol – aktywny izomer omeprazolu o zwiększonej skuteczności

Połączenie itoprydu z IPP daje synergiczny efekt terapeutyczny – itopryd poprawia motorykę i przyspiesza opróżnianie żołądka, podczas gdy IPP zmniejszają wydzielanie kwasu solnego, co prowadzi do szybszego ustępowania objawów i gojenia się ewentualnych zmian zapalnych w przełyku.

Dawkowanie i sposób stosowania

Standardowa dawka itoprydu u dorosłych wynosi 150 mg na dobę, podzielona na trzy dawki po 50 mg każda. Tabletki należy przyjmować przed posiłkami (zwykle trzy razy dziennie: przed śniadaniem, obiadem i kolacją), popijając niewielką ilością wody.

Czas trwania terapii

Czas leczenia itoprydem zależy od charakteru schorzenia i odpowiedzi na terapię. W badaniach klinicznych lek był podawany przez okres od 2 do 8 tygodni w leczeniu dyspepsji czynnościowej. W przypadku choroby refluksowej przełyku monoterapia itoprydem może trwać do 6 tygodni, natomiast w terapii skojarzonej z IPP do 12 tygodni. U pacjentów z gastroparezą cukrzycową zazwyczaj stosuje się kuracje 2-3 tygodniowe, które można powtarzać w razie nawrotu objawów.

Modyfikacja dawkowania

U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby lub nerek może być konieczne zmniejszenie dawki leku. Decyzję o modyfikacji dawkowania podejmuje lekarz prowadzący, biorąc pod uwagę stopień zaawansowania dysfunkcji narządów oraz występowanie ewentualnych działań niepożądanych. U osób w podeszłym wieku, mimo że w badaniach klinicznych nie wykazano większej częstości działań niepożądanych, zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności ze względu na częstsze występowanie chorób współistniejących i jednoczesne przyjmowanie wielu leków.

Wskazanie	Dawka	Czas leczenia	Uwagi
Dyspepsja czynnościowa	3 × 50 mg	2-8 tygodni	Przed posiłkami
GERD (monoterapia)	3 × 50 mg	do 6 tygodni	Możliwe zwiększenie do 3 × 100 mg
GERD (z IPP)	3 × 50 mg	do 12 tygodni	Terapia skojarzona
Gastropareza cukrzycowa	3 × 50 mg	2-3 tygodnie	Możliwe powtarzanie kuracji

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Itopryd nie powinien być stosowany u pacjentów z nadwrażliwością na substancję czynną lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest również stosowanie leku w stanach, w których zwiększona motoryka przewodu pokarmowego może być niebezpieczna.

Przeciwwskazania bezwzględne

Do bezwzględnych przeciwwskazań należą:

• Mechaniczna niedrożność jelit
• Krwawienie z przewodu pokarmowego
• Perforacja przewodu pokarmowego
• Nadwrażliwość na itopryd lub substancje pomocnicze

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią

Ze względu na brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania itoprydu w okresie ciąży, lek nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży lub u kobiet, które mogą być w ciąży, chyba że lekarz prowadzący uzna, że korzyści z leczenia przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Badania na zwierzętach wykazały, że itopryd przenika do mleka karmiących samic, dlatego podczas stosowania leku zaleca się przerwanie karmienia piersią lub rezygnację z leczenia, biorąc pod uwagę znaczenie terapii dla matki.

Stosowanie u dzieci

Nie określono dotychczas bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności itoprydu u dzieci i młodzieży. Z tego względu nie zaleca się stosowania preparatów zawierających itopryd u pacjentów pediatrycznych.

Działania niepożądane

Itopryd charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa, a działania niepożądane występują stosunkowo rzadko. W badaniach klinicznych częstość występowania działań niepożądanych wynosiła od 2,4% do około 6% w zależności od populacji badanej.

Najczęściej występujące działania niepożądane

Do działań niepożądanych występujących najczęściej (u więcej niż 1 na 100 pacjentów) należą:

• Biegunka – najczęściej zgłaszane działanie niepożądane, występujące u około 0,7-2% pacjentów
• Ból głowy – obserwowany u około 0,3-1% leczonych
• Zawroty głowy – mogące wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów
• Ból brzucha
• Nudności

Warto podkreślić, że występowanie biegunki jako działania niepożądanego może paradoksalnie potwierdzać prokinetyczne właściwości leku i wskazywać na jego skuteczność.

Rzadkie działania niepożądane

Do rzadziej występujących działań niepożądanych (częściej niż u 1 na 1000, ale rzadziej niż u 1 na 100 pacjentów) należą:

• Zaburzenia hematologiczne – leukopenia, trombocytopenia
• Hiperprolaktynemia – nieznaczne podwyższenie stężenia prolaktyny (zwykle bez objawów klinicznych)
• Reakcje alergiczne – wysypka, świąd skóry
• Ginekomastia – powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn

W przypadku wystąpienia leukopenii, hiperprolaktynemii z objawami klinicznymi lub ginekomastii, leczenie itoprydem powinno być przerwane i należy skonsultować się z lekarzem.

Interakcje z innymi lekami

Jedną z ważnych zalet itoprydu jest niewielka liczba klinicznie istotnych interakcji z innymi lekami. Wynika to z faktu, że itopryd jest metabolizowany przez monooksygenazę flawinową (FMO3), a nie przez enzymy cytochromu P450, które są odpowiedzialne za metabolizm wielu innych leków.

Leki zmniejszające skuteczność itoprydu

Substancje o działaniu antycholinergicznym mogą zmniejszać skuteczność terapeutyczną itoprydu poprzez antagonizowanie jego działania prokinetycznego. Do leków antycholinergicznych należą między innymi niektóre leki przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe pierwszej generacji oraz leki stosowane w chorobie Parkinsona.

Leki o potencjalnym ryzyku interakcji

Ze względu na to, że itopryd przyspiesza opróżnianie żołądka, może wpływać na wchłanianie innych leków przyjmowanych doustnie. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• Leki o wąskim indeksie terapeutycznym (np. digoksyna, warfaryna, teofilina)
• Formy o przedłużonym uwalnianiu substancji czynnej
• Postaci dojelitowe

Badania kliniczne nie wykazały istotnych interakcji itoprydu z takimi lekami jak cymetydyna, ranitydyna, teprenon, cetreksat, diazepam czy diklofenak.

Farmakokinetyka itoprydu

Po podaniu doustnym itopryd wchłania się szybko i niemal całkowicie z przewodu pokarmowego. Względna biodostępność wynosi około 60%, co jest wynikiem metabolizmu pierwszego przejścia przez wątrobę. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest już po 30-45 minutach od przyjęcia dawki. Co istotne, pokarm nie wpływa na biodostępność leku, chociaż zaleca się przyjmowanie itoprydu przed posiłkami dla uzyskania optymalnego efektu terapeutycznego.

Itopryd wiąże się z białkami osocza w około 96%. W wątrobie ulega przemianom metabolicznym z udziałem monooksygenazy flawinowej FMO3. Podstawowym metabolitem u ludzi jest N-tlenek, powstający przez utlenianie trzeciorzędowej grupy N-dimetyloaminowej. Spośród trzech zidentyfikowanych metabolitów tylko jeden wykazuje niewielką aktywność farmakologiczną (około 2-3% efektu działania chlorowodorku itoprydu), bez istotnego znaczenia klinicznego.

Biologiczny okres półtrwania itoprydu wynosi około 6 godzin. Lek i jego metabolity są wydalane głównie przez nerki z moczem. Po podaniu pojedynczej dawki terapeutycznej zdrowym ochotnikom ilość wydalanego niezmienionego itoprydu wynosiła 3,7%, a N-tlenku aż 75,4%. To wyjaśnia, dlaczego u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek może być konieczne zmniejszenie dawki lub zwiększenie odstępów między kolejnymi dawkami.

Porównanie z innymi lekami prokinetycznymi

Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest kilka leków prokinetycznych o różnych mechanizmach działania, profilach bezpieczeństwa i skuteczności.

Itopryd vs metoklopramid

Metoklopramid był przez wiele lat najpowszechniej stosowanym lekiem prokinetycznym. Działa jako antagonista receptorów D2 oraz agonista receptorów 5-HT4. Jednak jego istotną wadą jest przenikanie przez barierę krew-mózg, co prowadzi do działań niepożądanych ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takich jak objawy pozapiramidowe, senność czy dystonie. Ze względu na te działania niepożądane metoklopramid powinien być stosowany tylko krótkotrwale (maksymalnie do 5 dni). Itopryd, nie przenikając przez barierę krew-mózg, nie wywołuje takich działań niepożądanych i może być stosowany przez dłuższy okres.

Itopryd vs domperidon

Domperidon, podobnie jak itopryd, jest antagonistą receptorów D2, który w mniejszym stopniu niż metoklopramid przenika przez barierę krew-mózg. Jednak domperidon nie wykazuje dodatkowego działania inhibitora acetylocholinoesterazy, co czyni itopryd potencjalnie bardziej skutecznym, szczególnie w dolnych odcinkach przewodu pokarmowego, gdzie aktywność cholinoesterazy jest wysoka. Ponadto itopryd wykazuje lepszy profil bezpieczeństwa sercowo-naczyniowego.

Itopryd vs cyzapryd

Cyzapryd był pierwszym lekiem z grupy agonistów receptorów 5-HT4. Wykazywał wysoką skuteczność prokinetyczną, jednak został wycofany z obrotu w wielu krajach ze względu na poważne działania niepożądane kardiologiczne – wydłużenie odstępu QT w zapisie EKG i ryzyko groźnych zaburzeń rytmu serca. Itopryd nie wykazuje wpływu na układ przewodzący serca i jest uznawany za „bezpieczny dla serca”.

Zalety stosowania itoprydu

Itopryd wyróżnia się szeregiem korzystnych właściwości, które czynią go atrakcyjną opcją terapeutyczną w leczeniu zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego:

• Wysoką skuteczność w łagodzeniu objawów dyspeptycznych i refluksowych
• Podwójny mechanizm działania zapewniający kompleksową poprawę motoryki
• Nie przenika przez barierę krew-mózg, eliminując ryzyko działań niepożądanych ze strony OUN
• Brak wpływu na układ przewodzący serca
• Minimalny potencjał interakcji z innymi lekami (metabolizm przez FMO3, a nie CYP450)
• Możliwość stosowania u pacjentów z wielochorobowością
• Dobra tolerancja i niski odsetek działań niepożądanych
• Skuteczność potwierdzona w licznych badaniach klinicznych
• Możliwość stosowania w terapii skojarzonej z IPP