Insulina aspart – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Insulina aspart – lek stosowany w cukrzycy. Mechanizm działania insuliny aspart polega na wychwycie glukozy w następstwie wiązania się insuliny z jej receptorami zlokalizowanymi w komórkach mięśniowych i tłuszczowych, co w konsekwencji zmniejsza stężenia glukozy we krwi. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie cukrzycy u dorosłych, młodzieży i dzieci powyżej 1 roku życia.
Insulina aspart dostępna jest w postaci roztworu do wstrzykiwań. Lek ma szybszy początek działania w porównaniu do insuliny ludzkiej. Utrzymuje również mniejsze stężenie glukozy we krwi w ciągu 4 godzin po posiłku. Dokładne dawkowanie określa się zgodnie z zapotrzebowaniem pacjenta.
Możliwe działania niepożądane: hipoglikemia, pokrzywka, wysypka, wykwity skórne, zaburzenia refrakcji, retinopatia cukrzycowa, lipodystrofia, neuropatia obwodowa, reakcje w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, reakcja anafilaktyczna.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Insulina aspart – przewodnik po szybkodziałającym analugu insuliny
Insulina aspart stanowi przełom w nowoczesnej diabetologii jako szybkodziałający analog insuliny ludzkiej, który znacząco poprawił jakość życia milionów pacjentów z cukrzycą na całym świecie. Ten innowacyjny preparat, wprowadzony do terapii w 1999 roku, został opracowany dzięki zaawansowanej technologii rekombinacji DNA, umożliwiając pacjentom lepszą kontrolę glikemii po posiłkach. Różni się od naturalnej insuliny ludzkiej jedynie jednym aminokwasem – kwasem asparaginowym w pozycji B28 łańcucha insuliny, zastępującym prolinę. Ta pozornie niewielka modyfikacja powoduje dramatyczne zmiany w farmakokinetyce – insulina aspart działa już po 10-20 minutach od podania podskórnego, osiągając maksimum działania w ciągu 1-3 godzin i utrzymując aktywność przez 3-5 godzin. Dzięki tym właściwościom pacjenci mogą podawać insulinę bezpośrednio przed posiłkiem, a nawet tuż po nim, co znacznie zwiększa elastyczność terapii i poprawia przestrzeganie zaleceń leczniczych.
Mechanizm działania i budowa molekularna
Insulina aspart jest szybko działającym analogiem insuliny ludzkiej otrzymywanym w wyniku rekombinacji DNA z wykorzystaniem drożdży piekarskich (Saccharomyces cerevisiae). Różni się od insuliny ludzkiej obecnością w pozycji B28 kwasu asparaginowego zamiast proliny. Zmniejsza się w ten sposób zdolność do tworzenia heksamerów, co powoduje szybsze wchłanianie z tkanki podskórnej w porównaniu z insuliną ludzką.
W celu otrzymania analogu aspart naukowcy zamienili aminokwas prolinę, będący 28. aminokwasem w łańcuchu B, na kwas asparaginowy. Ta jedna zmiana wystarczyła, by otrzymany analog szybciej wchłaniał się po podaniu podskórnym i jednocześnie zachował działanie hipoglikemizujące insuliny ludzkiej.
Mechanizm działania insuliny aspart jest identyczny z insuliną ludzką – wiąże się z receptorami insulinowymi na powierzchni komórek, głównie w tkance mięśniowej, tłuszczowej oraz wątrobie. Po związaniu z receptorem uruchamia kaskadę reakcji biochemicznych prowadzących do:
- Zwiększonego wychwytu glukozy przez komórki mięśni szkieletowych i tkanki tłuszczowej
- Zmniejszenia uwalniania glukozy z wątroby
- Hamowania rozkładu trójglicerydów w komórkach tkanki tłuszczowej
- Hamowania rozkładu białek i wzmożenia ich syntezy
Farmakokinetyka i farmakodynamika
Po wstrzyknięciu podskórnym insulina aspart ma szybszy początek działania oraz krótszy czas działania w porównaniu do insuliny ludzkiej. Stężenie maksymalne insuliny aspart osiągane jest po 40-50 minutach, a w przypadku insuliny ludzkiej po 80-120 minutach. Początek działania następuje między 10. a 20. minutą od wstrzyknięcia podskórnego, maksymalny efekt obserwowany jest około 45 min od podania. Działanie analogu aspart wygasa po 4-5 h od podania.
Parametr |
Insulina aspart |
Insulina ludzka |
Początek działania |
10-20 minut |
30-60 minut |
Szczyt działania |
1-3 godziny |
2-4 godziny |
Czas działania |
3-5 godzin |
6-8 godzin |
Stężenie maksymalne |
40-50 minut |
80-120 minut |
Insulina aspart, podobnie jak insulina ludzka, wiąże się w niewielkim stopniu z białkami osocza (do 10%). Insulina aspart jest metabolizowana analogicznie jak insulina ludzka do nieaktywnych metabolitów. Okres półtrwania insuliny aspart po podaniu podskórnym wynosi około 1 godzinę.
Szybkość wchłaniania leku nie jest zależna od miejsca iniekcji, co zapewnia przewidywalność działania niezależnie od wybranej lokalizacji podania.
Wskazania do stosowania
Produkt leczniczy Insulin aspart Sanofi jest wskazany w leczeniu cukrzycy u dorosłych, młodzieży i dzieci w wieku 1 rok i powyżej. Insulina aspart jest stosowana w leczeniu cukrzycy u dorosłych, młodzieży i dzieci powyżej pierwszego roku życia.
Insulina aspart znajduje zastosowanie w:
Cukrzyca typu 1
Podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu chorych na cukrzycę typu 1 jest insulina. Jedynym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia, której musi towarzyszyć systematycznie stosowana odpowiednia dieta cukrzycowa.
W cukrzycy typu 1 insulina aspart stanowi element intensywnej insulinoterapii funkcjonalnej, gdzie pełni rolę insuliny posiłkowej, pokrywając zapotrzebowanie związane ze spożyciem pokarmu.
Cukrzyca typu 2
Po wielu latach chorowania na cukrzycę typu 2 zazwyczaj pojawia się konieczność zastąpienia leków doustnych insuliną. Kiedy leki doustne przestają być skuteczne w kontrolowaniu glikemii u pacjentów z cukrzycą typu 2, wówczas do leczenia wprowadza się insulinę.
W cukrzycy typu 2 insulina aspart może być stosowana zarówno w terapii skojarzonej z lekami doustnymi, jak i w pełnej insulinoterapii.
Inne zastosowania
- Ciągły podskórny wlew insuliny (CSII) za pomocą pompy insulinowej
- Podawanie dożylne w sytuacjach nagłych (wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny)
- Ciąża u kobiet z cukrzycą
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie indywidualne. Podawać bezpośrednio przed posiłkiem lub w razie potrzeby wkrótce po posiłku. Lek powinien być stosowany z insuliną o pośrednim czasie działania lub insuliną długodziałającą. Czas podawania: lek należy podawać bezpośrednio przed posiłkiem lub w razie potrzeby wkrótce po posiłku.
Zasady dawkowania
Odpowiednie dawkowanie analogu aspart zapewnia 50–70% dziennego zapotrzebowania organizmu na insulinę.
W schemacie bazowo-bolusowym:
- Insulina aspart (bolus): 50-70% całkowitego zapotrzebowania dobowego
- Insulina bazowa: 30-50% całkowitego zapotrzebowania dobowego
Sposoby podawania
Zastrzyki standardowo podaje się w skórę brzucha (gdzie insulina wchłania się najszybciej), uda (wchłanianie najwolniejsze) lub pośladków (wchłanianie o pośrednim czasie). Można także podać lek w górną zewnętrzną część ramienia. Ze względu na powyższe różnice w szybkości wchłaniania, insuliny krótko działające zazwyczaj podaje się w skórę brzucha lub pośladki.
Miejsca podawania według szybkości wchłaniania:
- Brzuch – najszybsze wchłanianie (zalecane dla insuliny aspart)
- Pośladki – wchłanianie o pośrednim czasie
- Uda – najwolniejsze wchłanianie
- Ramiona – wchłanianie podobne do brzucha
Technika podawania
Umyj ręce. Weź pen z właściwym rodzajem insuliny. Ściągnij nasadkę z pena i dokręć nową igłę. Wystrzyknij w powietrze 1–2 j. insuliny. Wbij ¾ igły w skórę prostopadle do powierzchni ciała. Wstrzyknij całą dawkę, naciskając tłok pena do oporu. Trzymając igłę w skórę, policz powoli do dziesięciu – zapobiegniesz wypłynięciu insuliny z ciała.
Dostosowanie dawki
Dostosowanie dawki może być konieczne w przypadku zwiększenia aktywności fizycznej, zmiany dotychczas stosowanej diety lub w przypadku wystąpienia chorób współistniejących. U osób z zaburzoną czynnością nerek lub wątroby zapotrzebowanie na insulinę może być zmniejszone.
Leczenie farmakologiczne cukrzycy z wykorzystaniem insuliny aspart
Nowoczesne leczenie farmakologiczne cukrzycy opiera się na strategii indywidualnego doboru terapii, gdzie insulina aspart odgrywa kluczową rolę jako składnik intensywnej insulinoterapii.
Schematy terapeutyczne w cukrzycy typu 1
Szybko działające analogi insuliny rozpoczynają działanie już około 10-20 minut po wstrzyknięciu, szczyt ich działania następuje 1-3 godzin po iniekcji, a maksymalny czas działania wynosi 2-5 godzin. Do tej grupy należy insulina aspart, insulina glulizynowa i insulina lispro.
W cukrzycy typu 1 stosuje się następujące substancje czynne w skojarzeniu z insuliną aspart:
Insuliny długodziałające:
- Insulina glargine – działanie przez 24 godziny, podawanie raz dziennie
- Insulina detemir – działanie 18-24 godziny, podawanie 1-2 razy dziennie
- Insulina degludec – działanie ponad 42 godziny, podawanie raz dziennie
Preparaty dwufazowe z insuliną aspart:
- Dwufazowa insulina aspart 30 – 30% insuliny szybkodziałającej i 70% o pośrednim czasie działania
- NovoMix 30 – gotowa mieszanka insuliny aspart
Terapia w cukrzycy typu 2
U pacjentów z cukrzycą typu 2 często insulina łączona jest z metforminą. Dzieje się tak, ponieważ pacjentom niezmiennie towarzyszy insulinooporność. Lekiem pierwszego rzutu jest metformina, która zmniejsza insulinooporność.
Etapowe wprowadzanie insuliny aspart w cukrzycy typu 2:
- Monoterapia metforminą
- Terapia skojarzona – metformina + insulina aspart
- Pełna insulinoterapia – insulina aspart + insulina bazowa
Leki doustne stosowane w skojarzeniu:
- Metformina – zmniejszenie insulinooporności, poprawa działania insuliny
- Inhibitory DPP-4 (sitagliptyna, linagliptyna) – poprawa wydzielania insuliny
- Inhibitory SGLT-2 (empagliflozyna, dapagliflozyna) – wydalanie glukozy przez nerki
- Agoniści GLP-1 (dulaglutyd, semaglutyd) – spowolnienie opróżniania żołądka
Nowoczesne formulacje insuliny aspart
W badaniach klinicznych badano różne formulacje insuliny aspart, w tym dwufazową insulinę aspart 30, szybciej działającą insulinę aspart (Fiasp) oraz konwencjonalną insulinę aspart (NovoLog).
Fiasp (szybciej działająca insulina aspart):
- Początek działania już po 2,5 minuty
- Szczyt działania po 1-3 godzinach
- Możliwość podawania nawet po posiłku
Insulina aspart w pompach insulinowych: Przegląd systematyczny wykazał, że w terapii przy użyciu osobistej pompy insulinowej najkorzystniejsze parametry fizykochemiczne ma aspart.
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Najczęstsze działania niepożądane
Bardzo często: hipoglikemia. Niezbyt często: pokrzywka, wysypka, wykwity skórne, zaburzenia refrakcji, retinopatia cukrzycowa, lipodystrofia, reakcje w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk. Rzadko: neuropatia obwodowa. Bardzo rzadko: reakcje anafilaktyczne. Z nieznaną częstością: amyloidoza skórna.
Hipoglikemia jest najpoważniejszym działaniem niepożądanym insuliny aspart. Objawami hipoglikemii są zimne poty, chłodna blada skóra, ból głowy, kołatanie serca, nudności, uczucie silnego głodu, przemijające zaburzenia widzenia, senność, nienaturalne uczucie zmęczenia.
Objawy hipoglikemii według stopnia nasilenia:
Hipoglikemia łagodna:
- Drżenie rąk
- Pocenie się
- Uczucie głodu
- Zawroty głowy
- Kołatanie serca
Hipoglikemia umiarkowana:
- Zaburzenia koncentracji
- Splątanie
- Zaburzenia widzenia
- Osłabienie
- Drażliwość
Hipoglikemia ciężka:
- Utrata przytomności
- Drgawki
- Śpiączka
Reakcje skórne
Pacjenci stosujący insulinę aspart zgłaszali następujące działania niepożądane: reakcje zapalne w miejscu wstrzyknięcia, objawiające się zaczerwieniem, świądem i/lub obrzękiem; lipodystrofię, czyli zaburzenie w strukturze tkanki podskórnej.
Przeciwwskazania
Stosowanie insuliny aspart jest przeciwwskazane u pacjentów z nadwrażliwością na insuliny aspart lub na którykolwiek składnik leku. Przeciwwskazania obejmują też sytuacje, kiedy pacjent ma hipoglikemię. Jeśli podejrzewa się początek hipoglikemii (małe stężenie cukru we krwi).
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na insulinę aspart lub składniki preparatu
- Hipoglikemia w trakcie
- Podejrzenie hipoglikemii
Względne przeciwwskazania:
- Ciężkie zaburzenia czynności nerek
- Ciężkie zaburzenia czynności wątroby
- Okresowe choroby zakaźne (wymagają modyfikacji dawki)
Interakcje z innymi lekami
Niektóre leki mają wpływ na glikemię i wymuszają potrzebę dostosowania dawki insuliny. Zapotrzebowanie na insulinę mogą zmniejszać inne leki przeciwcukrzycowe, inhibitory monoaminooksydazy (IMAO), leki blokujące receptory beta-adrenergiczne, inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (ACE).
Leki zwiększające ryzyko hipoglikemii:
- Inne leki przeciwcukrzycowe (metformina, sulfonylomoczniki)
- Inhibitory MAO
- Beta-blokery (maskują objawy hipoglikemii)
- Inhibitory ACE
- Salicylany
- Alkohol
Leki zwiększające zapotrzebowanie na insulinę:
- Kortykosteroidy
- Hormony tarczycy
- Diuretyki tiazydowe
- Danazol
- Estrogeny
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Nie ma przeciwwskazań do stosowania insuliny aspart u kobiet ciężarnych. Insulina aspart jest równie bezpieczna jak insulina ludzka. Regularne monitorowanie glikemii u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę jest wyjątkowo ważne, z uwagi na zmiany zapotrzebowania na insulinę podczas jej trwania.
Zmiany zapotrzebowania na insulinę w ciąży:
Trymestr |
Zapotrzebowanie na insulinę |
I trymestr |
Zmniejszone (częste hipoglikemie) |
II trymestr |
Stopniowo zwiększające się |
III trymestr |
Znacznie zwiększone |
Poród |
Zmniejszone |
Połóg |
Powrót do wartości sprzed ciąży |
Lek Insulina Aspart Sanofi można stosować u kobiet podczas karmienia piersią, jednak należy dostosować odpowiednio dawkę leku.
Przechowywanie i praktyczne wskazówki
Zasady przechowywania:
- Nieużywane wstrzykiwacze: w lodówce (2-8°C), chronić przed zamarzaniem
- Używane wstrzykiwacze: w temperaturze pokojowej (do 30°C) przez maksymalnie 4 tygodnie
- Chronić przed bezpośrednim światłem słonecznym
- Nie wstrząsać preparatu
Kontrola jakości insuliny:
- Roztwór powinien być przezroczysty i bezbarwny
- Nie używać, jeśli pojawią się grudki, kryształki lub zmętnienie
- Sprawdzać datę ważności przed każdym użyciem
Jak szybko działa insulina aspart?
Insulina aspart zmniejsza stężenie cukru we krwi po około 10-20 minutach po wstrzyknięciu, a największy efekt działania leku odnotowuje się między 1. a 3. godziną po wstrzyknięciu i utrzymuje się przez 3-5 godzin. To znacznie szybciej niż insulina ludzka, która zaczyna działać dopiero po 30-60 minutach.
Czy można podawać insulinę aspart po posiłku?
Tak, ze względu na szybkie działanie insulina aspart może być podawana bezpośrednio przed posiłkiem, a w razie potrzeby nawet tuż po posiłku. Należy spożyć posiłek lub przekąskę w ciągu 10 minut od wstrzyknięcia w celu uniknięcia małego stężenia cukru we krwi.
Jakie są różnice między insuliną aspart a insuliną ludzką?
Główne różnice to szybkość działania i czas trwania efektu. Insulina aspart działa szybciej (10-20 minut vs 30-60 minut) i krócej (3-5 godzin vs 6-8 godzin) niż insulina ludzka, co pozwala na lepszą kontrolę glikemii poposiłkowej.
Czy insulina aspart jest bezpieczna dla dzieci?
Produkt leczniczy Insulin aspart Sanofi jest wskazany w leczeniu cukrzycy u dorosłych, młodzieży i dzieci w wieku 1 rok i powyżej. Jest bezpieczna dla dzieci powyżej 1. roku życia, ale wymaga indywidualnego dostosowania dawki.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W sytuacji pominięcia dawki leku Insulina Aspart Sanofi może nastąpić wzrost stężenia cukru we krwi (hiperglikemia). Należy zmierzyć glikemię i skontaktować się z lekarzem w sprawie dalszego postępowania. Nie należy podawać podwójnej dawki.
Jak rozpoznać przedawkowanie insuliny aspart?
Przedawkowanie insuliny aspart może prowadzić do ciężkiej hipoglikemii, co objawia się drżeniem, poceniem się, zawrotami głowy, a w skrajnych przypadkach do utraty przytomności. W przypadku objawów hipoglikemii należy natychmiast podać źródło glukozy.
Czy można stosować insulinę aspart z innymi lekami na cukrzycę?
Tak, insulina aspart często stosowana jest w terapii skojarzonej, szczególnie z metforminą w cukrzycy typu 2. U pacjentów z cukrzycą typu 2 często insulina łączona jest z metforminą. Metformina zmniejsza insulinooporność i uwrażliwia tkanki na działanie insuliny nie tylko własnej, ale i podawanej z zewnątrz.
Jak często należy zmieniać miejsca wstrzyknięć?
Należy zmieniać miejsca wstrzyknięcia przy każdej iniekcji, w celu uniknięcia zmian skórnych (np. pogrubienia skóry, obkurczenia skóry lub powstania grudek pod powierzchnią skóry), które mogą spowodować pogorszenie działania insuliny.
Czy insulina aspart wpływa na prowadzenie pojazdów?
Insulina aspart może powodować objawy hipoglikemii wpływające na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn, takie jak zaburzenia widzenia, senność, nienaturalne uczucie zmęczenia lub osłabienia. Pacjenci powinni zachować szczególną ostrożność podczas prowadzenia pojazdów.
Bibliografia
- Lindholm A, Jacobsen LV. Clinical pharmacokinetics and pharmacodynamics of insulin aspart. Clin Pharmacokinet. 2001;40(9):641-659. DOI: 10.2165/00003088-200140090-00002 PMID: 11605714
- Haahr H, Heise T. Fast-Acting Insulin Aspart: A Review of its Pharmacokinetic and Pharmacodynamic Properties and the Clinical Consequences. Clin Pharmacokinet. 2020;59(2):155-172. DOI: 10.1007/s40262-019-00834-5 PMID: 31667789