Gefitynib – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Gefitynib – lek o działaniu przeciwnowotworowym. Mechanizm działania gefitynibu polega na blokowaniu czynników odpowiedzialnych za pobudzanie wzrostu komórek prawidłowych i nowotworowych oraz ułatwiających proces powstawania przerzutów. Wskazaniem do stosowania leku jest monoterapia pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuca, który jest miejscowo zaawansowany lub z przerzutami oraz z aktywną mutacją EGFR-TK.
Gefitynib dostępny jest w postaci tabletek powlekanych. Zalecana dawka to zazwyczaj 250 mg, przyjmowane raz na dobę. Lek stosuje się niezależnie od posiłków, mniej więcej o tej samej porze, popijając wodą lub rozpuszczając tabletkę w szklance wody niegazowanej.
Możliwe działania niepożądane: biegunka, nudności, wymioty, odwodnienie, zapalenie jamy ustnej, suchość w jamie ustnej, osłabienie, gorączka, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, brak łaknienia, krwawienie z nosa, krwiomocz, zapalenie spojówek, zapalenie powiek, śródmiąższowa choroba płuc, zmiany w obrębie paznokci, wysypka, suchość i świąd skóry, rumień, pęknięcia skóry.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Gefitynib – przewodnik po nowatorskim leku przeciwnowotworowym
Gefitynib, znany pod nazwą handlową Iressa, to rewolucyjny lek przeciwnowotworowy, który zmienił oblicze leczenia niedrobnokomórkowego raka płuc (NSCLC). Jako pierwszy selektywny inhibitor kinazy tyrozynowej receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR), stanowi przełom w terapii celowanej onkologii. Lek ten, będący pochodną chinazoliny, odgrywa kluczową rolę w leczeniu pacjentów z zaawansowanym rakiem płuc, szczególnie tych z mutacjami w genie EGFR. Gefitynib reprezentuje nową erę medycyny spersonalizowanej, gdzie terapia dostosowana jest do konkretnych charakterystyk genetycznych nowotworu pacjenta. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania i korzystnemu profilowi bezpieczeństwa w porównaniu z konwencjonalną chemioterapią, gefitynib oferuje nadzieję pacjentom z wcześniej nieuleczalnymi formami raka płuc.
Mechanizm działania gefitynibu
Gefitynib działa jako selektywny antagonista receptora EGFR (HER1/ErbB-1), który należy do rodziny receptorów kinazy tyrozynowej ErbB. Lek ten selektywnie hamuje kinazę tyrozynową EGFR poprzez wiązanie się z miejscem wiążącym adenozynotrifosforan (ATP) w wewnątrzkomórkowej domenie enzymu. Ten unikalny mechanizm powoduje przerwanie kluczowych szlaków przekazywania sygnałów komórkowych.
Receptor EGFR jest nadekspresowany w komórkach niektórych typów ludzkich nowotworów, szczególnie w raku płuc i piersi. Ta nadekspresja prowadzi do nieprawidłowej aktywacji antyapoptotycznej kaskady sygnałowej Ras, ostatecznie powodując niekontrolowaną proliferację komórek. Gefitynib skutecznie przerywa ten proces poprzez:
- Blokowanie autofosforylacji EGFR – zapobiegając aktywacji receptora
- Hamowanie kaskad sygnałowych RAS/MAPK/ERK i PI3K/Akt – które są odpowiedzialne za proliferację komórek i hamowanie apoptozy
- Indukcję apoptozy – programowanej śmierci komórek nowotworowych
- Zatrzymanie cyklu komórkowego – poprzez zwiększenie ekspresji białka p27Kip1
Charakterystyka farmakologiczna
Farmakokinetyka
Gefitynib jest powoli wchłaniany po podaniu doustnym ze średnią biodostępnością wynoszącą 60%. Maksymalne stężenia w osoczu osiągane są w ciągu 3-7 godzin po podaniu. Obecność pokarmu nie wpływa na biodostępność gefitynibu.
Parametr farmakokinetyczny |
Wartość |
Biodostępność |
60% |
Czas osiągnięcia Cmax |
3-7 godzin |
Metabolizm |
Wątrobowy (CYP3A4) |
Eliminacja |
86% przez stolec, <4% przez nerki |
Metabolizm i eliminacja
Gefitynib jest metabolizowany głównie w wątrobie przez cytochrom P450 3A4 (CYP3A4). Zidentyfikowano trzy główne miejsca biotransformacji: metabolizm grupy N-propoksymorfolin, demetylację podstawnika metoksylowego na chinazolinie oraz oksydacyjną defluorynację halogenowanej grupy fenylowej. Eliminacja odbywa się głównie poprzez metabolizm i wydalanie z kałem (86%), podczas gdy wydalanie przez nerki stanowi mniej niż 4% podanej dawki.
Wskazania kliniczne i skuteczność
Rak niedrobnokomórkowy płuc (NSCLC)
Gefitynib jest przede wszystkim stosowany w leczeniu zaawansowanego NSCLC z mutacjami aktywującymi EGFR. W badaniach klinicznych u pacjentów z metastatycznym NSCLC i mutacjami EGFR, którzy wcześniej nie otrzymywali chemioterapii, gefitynib znacząco przedłużał czas wolny od progresji choroby w porównaniu ze standardową chemioterapią.
Kluczowe mutacje EGFR odpowiadające na gefitynib:
- Delecje w eksonie 19 (najczęściej del746-750)
- Mutacja L858R w eksonie 21
- Inne rzadkie mutacje aktywujące
Wyniki badań klinicznych
Badanie IPASS (IRESSA Pan-Asia Study) przeprowadzone na 1217 pacjentach z gruczolakorakiem, którzy byli niepalaczami lub byłymi palaczami, wykazało, że czas wolny od progresji był znacząco dłuższy dla gefitynibu niż dla chemioterapii u pacjentów z mutacjami pozytywnymi EGFR.
Najnowsze badania, takie jak NEJ009, badają skuteczność kombinacji gefitynibu z chemioterapią (karboplatyna plus pemetreksed) w porównaniu z monoterapią. Wyniki pokazują znaczące przedłużenie czasu wolnego od progresji przy akceptowalnym profilu bezpieczeństwa.
Leczenie farmakologiczne NSCLC z mutacjami EGFR
W leczeniu farmakologicznym NSCLC z mutacjami EGFR stosuje się obecnie kilka generacji inhibitorów kinazy tyrozynowej EGFR:
Inhibitory pierwszej generacji:
- Gefitynib (Iressa) – 250 mg raz dziennie doustnie
- Erlotynib (Tarceva) – 150 mg raz dziennie doustnie
Inhibitory drugiej generacji:
- Afatynib (Giotrif) – 40 mg raz dziennie doustnie
- Dakomitynib (Vizimpro) – 45 mg raz dziennie doustnie
Inhibitory trzeciej generacji:
- Osymertynib (Tagrisso) – 80 mg raz dziennie doustnie (skuteczny przeciwko mutacji oporności T790M)
Gefitynib i inne inhibitory pierwszej generacji EGFR odwracalnie wiążą się z białkiem receptora, skutecznie konkurując o miejsce wiążące ATP. Wtórne mutacje mogą powstać, które zmieniają miejsce wiązania, najczęstszą mutacją jest T790M. W przypadku rozwoju oporności na gefitynib, pacjenci mogą być zakwalifikowani do leczenia inhibitorami trzeciej generacji lub immunoterapią.
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowe dawkowanie:
- Dorośli: 250 mg raz dziennie doustnie
- Podawanie: z posiłkiem lub bez, o tej samej porze każdego dnia
- Czas leczenia: do progresji choroby lub nieakceptowalnej toksyczności
Modyfikacje dawkowania
W przypadku silnych induktorów CYP3A4 (np. rifampicyna, fenytoina) należy zwiększyć dawkę gefitynibu do 500 mg dziennie, a następnie powrócić do 250 mg po 7 dniach od przerwania induktora.
Dla pacjentów z trudnościami w połykaniu tabletek:
- Tabletka może być rozpuszczona w 120-240 ml wody niegazowanej
- Mieszać przez około 15 minut do całkowitego rozpuszczenia
- Wypić natychmiast po przygotowaniu
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane to wysypka, biegunka, trądzik, sucha skóra, nudności i wymioty. Większość efektów ma charakter łagodny do umiarkowanego i nie wymaga przerwania terapii.
Częste działania niepożądane (≥1% pacjentów):
- Wysypka podobna do trądziku (bardzo często)
- Biegunka, nudności, wymioty
- Utrata apetytu (anoreksja)
- Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej (stomatitis)
- Odwodnienie
- Reakcje skórne, zapalenie okołopaznokciowe
- Bezobjawowe podwyższenie enzymów wątrobowych
- Osłabienie (astenia)
- Zapalenie spojówek, zapalenie powiek
Poważne działania niepożądane
Najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest śródmiąższowa choroba płuc (ILD), która występuje u około 1% pacjentów na świecie, z wyjątkiem Japonii, gdzie częstość ILD wynosi 2%. ILD jest śmiertelna w około jednej trzeciej przypadków.
Działania niepożądane wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej:
- Duszność, kaszel, gorączka
- Ciężkie reakcje skórne (zespół Stevensa-Johnsona, martwica naskórka)
- Objawy uszkodzenia wątroby
- Perforacja przewodu pokarmowego
- Ciężkie problemy okulistyczne
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania
Brak określonych przeciwwskazań według aktualnych wytycznych, jednak bezpieczeństwo i skuteczność nie zostały ustalone u pacjentów poniżej 18 roku życia.
Ostrzeżenia specjalne
Ciąża i karmienie piersią: Na podstawie mechanizmu działania i danych z badań reprodukcyjnych na zwierzętach, gefitynib może powodować szkody dla płodu. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia i przez co najmniej 2 tygodnie po zakończeniu terapii.
Niewydolność wątroby: U pacjentów z łagodną niewydolnością wątroby ekspozycja systemowa była zwiększona o 40%, z umiarkowaną o 263%, a z ciężką o 166%.
Interakcje lekowe
Ważne interakcje
Należy unikać przyjmowania leków zobojętniających kwas żołądkowy lub inhibitorów pompy protonowej w ciągu 6 godzin przed i po podaniu gefitynibu, ponieważ mogą one znacząco zmniejszyć skuteczność leku.
Główne interakcje lekowe:
- Silne inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, itrakonazol) – zwiększają stężenie gefitynibu
- Silne induktory CYP3A4 (rifampicyna, fenytoina) – zmniejszają stężenie gefitynibu
- Leki zobojętniające kwas żołądkowy – zmniejszają wchłanianie gefitynibu
- Warfaryna – gefitynib może nasilać działanie przeciwkrzepliwe
Monitorowanie terapii
Podczas leczenia gefitynibem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Funkcja wątroby – kontrola co 2-4 tygodnie przez pierwsze 3 miesiące
- Objawy ILD – kaszel, duszność, gorączka
- Reakcje skórne – ocena ciężkości i ewentualne leczenie objawowe
- Funkcja nerek – choć eliminacja przez nerki jest minimalna
- Stan odżywienia – z uwagi na możliwe nudności i utratę apetytu
Czy gefitynib jest skuteczny u wszystkich pacjentów z rakiem płuc?
Nie, gefitynib jest skuteczny głównie u pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuc z mutacjami aktywującymi EGFR. Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykonanie testu genetycznego w celu wykrycia tych mutacji.
Jak długo można stosować gefitynib?
Gefitynib stosuje się do momentu progresji choroby lub wystąpienia nieakceptowalnych działań niepożądanych. U niektórych pacjentów leczenie może trwać wiele miesięcy lub nawet lat.
Co zrobić w przypadku zapomnienia dawki?
W przypadku zapomnienia dawki, należy ją przyjąć jak najszybciej, chyba że do kolejnej dawki pozostało mniej niż 12 godzin. Wtedy należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować normalny schemat dawkowania.
Czy można łączyć gefitynib z innymi lekami przeciwnowotworowymi?
Decyzję o kombinacji z innymi lekami podejmuje wyłącznie lekarz onkolog na podstawie stanu pacjenta i charakterystyk nowotworu. Niektóre badania badają skuteczność kombinacji gefitynibu z chemioterapią.
Jakie są objawy śródmiąższowej choroby płuc?
Objawy ILD obejmują: nowy lub nasilający się kaszel, duszność, gorączkę bez innej przyczyny. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Czy gefitynib wpływa na płodność?
Tak, gefitynib może wpływać na płodność u kobiet. Pacjentki planujące ciążę powinny przedyskutować to z lekarzem przed rozpoczęciem leczenia.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia gefitynibem?
Gefitynib zwykle nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów, jednak u niektórych pacjentów może wystąpić osłabienie lub problemy z widzeniem. W takich przypadkach należy unikać prowadzenia pojazdów.
Jak często należy wykonywać badania kontrolne?
Badania kontrolne, szczególnie funkcji wątroby, należy wykonywać co 2-4 tygodnie przez pierwsze 3 miesiące leczenia, a następnie zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.
Bibliografia
- Maemondo M, Inoue A, Kobayashi K, Sugawara S, Oizumi S, Isobe H, Gemma A, Harada M, Yoshizawa H, Kinoshita I, Fujita Y, Okinaga S, Hirano H, Yoshimori K, Harada T, Ogura T, Ando M, Miyazawa H, Tanaka T, Saijo Y, Hagiwara K, Morita S, Nukiwa T; North-East Japan Study Group. Gefitinib or chemotherapy for non-small-cell lung cancer with mutated EGFR. N Engl J Med. 2010;362(25):2380-2388. DOI: 10.1056/NEJMoa0909530 PMID: 20573926.
- Miyauchi E, Morita S, Nakamura A, Hosomi Y, Watanabe K, Ikeda S, Seike M, Fujita Y, Minato K, Ko R, Harada T, Hagiwara K, Kobayashi K, Nukiwa T, Inoue A; North-East Japan Study Group. Updated Analysis of NEJ009: Gefitinib-Alone Versus Gefitinib Plus Chemotherapy for Non-Small-Cell Lung Cancer With Mutated EGFR. J Clin Oncol. 2022;40(31):3587-3592. DOI: 10.1200/JCO.21.02911 PMID: 35960896.