Fenofibrat – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Fenofibrat – lek o działaniu regulującym gospodarkę lipidową należący do grupy fibratów. Mechanizm działania fenofibratu polega na oddziaływaniu na lipoproteiny i zmianie ich metabolizmu, w skutek czego dochodzi do obniżenia różnych frakcji cholesterolu. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie hiperlipidemii, w przypadku jeśli statyny nie są tolerowane lub są przeciwwskazane oraz leczenie hipertrójglicerydemii z niskim poziomem HDL.
Fenofibrat dostępny jest w postaci tabletek oraz kapsułek. Dawka leku dobierana jest indywidualnie w zależności od wyników stężenia lipidów w surowicy krwi, współistniejących chorób oraz tolerancji leku. Po kilku miesiącach od rozpoczęcia leczenia fenofibratem zaleca się badania kontrolne oznaczające stężenie lipidów we krwi w celu sprawdzenia odpowiedzi na leczenie.
Możliwe działania niepożądane: ból brzucha, nudności, wymioty, wzdęcia, niestrawność, biegunka. Rzadziej może pojawić się ból głowy, zapalenie trzustki, zwiększenie aktywności aminotransferaz, zaburzenia seksualne, skurcze i osłabienie mięśni, wysypka, pokrzywka, świąd.
Uwaga: Leki obniżające cholesterol (w tym fenofibrat) powinny być stosowane wraz z odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Fenofibrat – kompleksowy przewodnik dla pacjentów
Fenofibrat to jeden z najważniejszych leków stosowanych w leczeniu zaburzeń gospodarki lipidowej, szczególnie skuteczny w obniżaniu poziomu trójglicerydów we krwi. Jako przedstawiciel grupy fibratów, fenofibrat odgrywa kluczową rolę w terapii hiperlipidemii mieszanej i ciężkiej hipertrójglicerydemii, stanowiąc często niezbędne uzupełnienie lub alternatywę dla statyn. Jego mechanizm działania, oparty na aktywacji specjalnych receptorów jądrowych PPARα, pozwala nie tylko na normalizację profilu lipidowego, ale także przynosi dodatkowe korzyści zdrowotne, szczególnie u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Mechanizm działania fenofibratu
Fenofibrat wywiera swoje działanie poprzez bardzo specyficzny mechanizm molekularny, który odróżnia go od innych leków hipolipemizujących. Podstawowy mechanizm działania polega na aktywacji receptorów jądrowych typu α aktywowanych przez proliferatory peroksysomów (PPARα). Te receptory, zidentyfikowane dopiero w latach 90. XX wieku, są kluczowe dla regulacji metabolizmu lipidów w organizmie.
Po aktywacji receptorów PPARα, dochodzi do zwiększenia lipolizy poprzez aktywację lipazy lipoproteinowej, a także do spadku produkcji apoproteiny C-III i zwiększenia wytwarzania apoprotein A-I i A-II. W praktyce oznacza to, że organizm zaczyna intensywniej rozkładać tłuszcze i bardziej efektywnie usuwa je z krwi.
Efekty działania fenofibratu na profil lipidowy są następujące:
- Zmniejszenie stężenia trójglicerydów w osoczu o 30-50%
- Zwiększenie stężenia cholesterolu HDL o 2-20%
- Niewielki wpływ na cholesterol LDL – od braku efektu do redukcji rzędu 10%
Wskazania do stosowania fenofibratu
Pierwotne wskazania
Fenofibrat znajduje zastosowanie w leczeniu różnych zaburzeń gospodarki lipidowej. Główne wskazania obejmują ciężką hipertrójglicerydemię z niskim stężeniem cholesterolu o wysokiej gęstości (HDL) lub bez oraz mieszaną hiperlipidemię, gdy statyny są przeciwwskazane lub nie są tolerowane.
Fenofibrat nie powinien być stosowany w leczeniu dyslipidemii bez ustalenia jej przyczyny. Istnieją różne przyczyny występowania hiperlipidemii takie jak: cukrzyca typu 2, zespół nerczycowy, alkoholizm, niedoczynność tarczycy, schorzenia wątroby polegające na utrudnionym odpływie żółci. Każde z tych schorzeń powinno zostać odpowiednio leczone przed rozpoczęciem terapii fenofibratem.
Szczególne zastosowania kliniczne
W niektórych przypadkach fenofibrat może być stosowany jako dodatek do terapii statynami. Może być używany jako dodatkowy lek do statyn u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia schorzeń sercowo-naczyniowych, jeżeli stężenie trójglicerydów i cholesterolu HDL nie są wystarczająco kontrolowane.
Dostępne preparaty w Polsce
W Polsce dostępnych jest wiele preparatów zawierających fenofibrat w różnych postaciach i dawkach:
| Nazwa preparatu |
Postać |
Dostępne dawki |
| Lipanthyl NT |
Tabletki powlekane |
145 mg |
| Lipanthyl Supra |
Tabletki powlekane |
160 mg, 215 mg |
| Grofibrat |
Kapsułki twarde |
100 mg, 200 mg |
| Grofibrat M |
Kapsułki twarde |
267 mg |
| Grofibrat S |
Tabletki powlekane |
160 mg, 215 mg |
| Biofibrat |
Kapsułki twarde |
Różne dawki |
Dawkowanie fenofibratu
Zwykle stosowane dawki dobowe występują w zakresie od 145 mg do 300 mg. W cięższych przypadkach, gdy stężenie cholesterolu jest niebezpiecznie wysokie (powyżej 4 g/l) zalecana dawka wynosi 400 mg. Dawkowanie musi być zawsze indywidualnie dostosowane przez lekarza.
Ważne zasady przyjmowania fenofibratu:
- Lek należy przyjmować podczas posiłku, gdyż wchłanianie leku podanego na czczo jest gorsze
- Kapsułki należy popić szklanką wody
- Nie należy rozgryzać, kruszyć ani otwierać kapsułek
- Po upłynięciu trzech miesięcy kuracji zalecane jest wykonanie badań sprawdzających skuteczność terapii
Modyfikacja dawkowania w szczególnych przypadkach
Jeżeli u pacjenta występują choroby nerek, lekarz może zdecydować o zmniejszeniu dawki leku. Podczas stosowania fenofibratu należy zachować szczególną ostrożność w przypadku niewydolności nerek o stopniu łagodnym lub umiarkowanym, leczenie należy przerwać w przypadku wystąpienia ciężkiej niewydolności wątroby lub gdy stężenie kreatyniny przekroczy górną normę o 50%.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Dość pospolite są objawy niepożądane z przewodu pokarmowego, należą do nich niestrawność (5%), nudności/wymioty (4%), wzdęcia, ból brzucha, zaparcia lub biegunka (3%) i odbijania (1%).
Objawy skórne występują podobnie rzadko – zwykle jest to wysypka (6%) lub świąd (3%). Znacznie rzadziej może wystąpić nadwrażliwość na światło, zespół toczniopodobny czy łysienie.
Poważne działania niepożądane wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej
Najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest uszkodzenie mięśni. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku wystąpienia bólu mięśni, przykurczów i osłabienia. Może być to spowodowane wystąpieniem toksycznego działania fenofibratu na tkankę mięśniową prowadzącym do rabdomiolizy (rozpad tkanki mięśniowej).
Efektem ubocznym stosowania tego leku może być również zwiększona częstość występowania zapalenia trzustki. Dodatkowo, fenofibrat może przyczyniać się do zwiększania wydalania cholesterolu do żółci i powstawania kamicy żółciowej.
Przeciwwskazania
Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania fenofibratu obejmują:
- Nadwrażliwość na fenofibrat lub inne składniki preparatu
- Ciężką niewydolność wątroby
- Ciężką niewydolność nerek
- Choroby pęcherzyka żółciowego
- Żółciową marskość wątroby
- Przewlekłe lub ostre zapalenie trzustki
- Uczulenie na światło z występowaniem reakcji fototoksycznej
- Ciążę i okres karmienia piersią
- Wiek poniżej 18 lat
Interakcje z innymi lekami
Fenofibrat wchodzi w istotne interakcje z wieloma lekami, co wymaga szczególnej ostrożności:
- Leki przeciwzakrzepowe: Fenofibrat nasila działanie leków przeciwzakrzepowych jak warfaryna i należy zmniejszyć ich dawkę o około jedną trzecią
- Statyny i inne fibraty: Wzrasta ryzyko wystąpienia miopatii (uszkodzenia mięśni)
- Cyklosporyna: Istnieje ryzyko niewydolności nerek
- Glitazony: Może dojść do paradoksalnego zmniejszenia frakcji HDL cholesterolu
Leczenie farmakologiczne zaburzeń lipidowych
W leczeniu zaburzeń lipidowych fenofibrat zajmuje szczególne miejsce, zwłaszcza w terapii hipertrójglicerydemii. Główne grupy leków stosowane w zaburzeniach gospodarki lipidowej to:
- Statyny: pierwsza linia leczenia hipercholesterolemii (atorwastatyna, rosuwastatyna, symwastatyna)
- Fibraty: szczególnie skuteczne w hipertrójglicerydemii (fenofibrat, bezafibrat, ciprofibrat)
- Ezetymib: inhibitor wchłaniania cholesterolu
- Żywice jonowymienne: wiążą kwasy żółciowe
- Inhibitory PCSK9: najnowsza grupa leków (ewolokumab, alirokumab)
Statyny pozostają pierwszą linią leczenia cholesterolu we krwi, jednak fenofibrat znajduje zastosowanie w specyficznych sytuacjach klinicznych, szczególnie u pacjentów z wysokimi trójglicerydami i niskim HDL.
Fenofibrat w leczeniu powikłań cukrzycy
Retinopatia cukrzycowa
Jednym z najbardziej obiecujących zastosowań fenofibratu jest prewencja i leczenie retinopatii cukrzycowej. Fenofibrat jest rekomendowany w terapii skojarzonej ze statynami u pacjentów z cukrzycą typu 2 i zwiększonym stężeniem triglicerydów (>150 mg/dl) w prewencji progresji retinopatii cukrzycowej u pacjentów z istniejącą retinopatią.
W badaniach FIELD i ACCORD obserwowano zmniejszenie albuminurii, wolniejszy był też postęp retinopatii – 6,5% chorych leczonych fenofibratem v. 10,2% pacjentów przyjmujących placebo.
Najnowsze badanie LENS przyniosło przełomowe wyniki. W wieloośrodkowym badaniu LENS wykazano, że generyczny lek fenofibrat może spowalniać postęp retinopatii cukrzycowej u osób z wczesnymi zmianami w siatkówce. Pierwszorzędowym rezultatem był czas do pierwszego wystąpienia złożonego zjawiska retinopatii cukrzycowej, które wystąpiło u 22,7 proc. pacjentów w grupie otrzymującej fenofibrat w porównaniu z 29,2 proc. w grupie placebo.
Inne powikłania diabetyczne
Fenofibrat wydaje się redukować ryzyko amputacji poniżej kostki u pacjentów z cukrzycą typu 2 bez choroby mikronaczyniowej. Badanie FIELD wykazało, że fenofibrat w dawkach 200 mg dziennie zmniejszył ryzyko jakiejkolwiek amputacji o 37%.
Monitoring podczas terapii
Podczas leczenia fenofibratem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Funkcji wątroby: Należy kontrolować stężenie AlAT i AspAT i przerwać leczenie gdy wyniki przekroczą wartość górnej normy trzykrotnie
- Funkcji nerek: szczególnie u pacjentów z wcześniejszymi zaburzeniami
- Profilu lipidowego: co 3 miesiące w początkowym okresie leczenia
- Objawów mięśniowych: pacjent powinien zgłaszać wszelkie bóle mięśni
Czy fenofibrat można stosować z innymi lekami na cholesterol?
Gdy fenofibrat i statyna są podawane jako terapia skojarzona, zaleca się podawanie fenofibratu rano, a statyny wieczorem, aby szczytowe dawki nie nakładały się na siebie. Takie połączenie wymaga szczególnej ostrożności i ścisłego nadzoru lekarskiego ze względu na zwiększone ryzyko uszkodzenia mięśni.
Jak długo trzeba przyjmować fenofibrat?
Fenofibrat to lek stosowany przewlekle. Długość terapii zależy od odpowiedzi na leczenie i osiągnięcia docelowych wartości lipidów. Efekt działania plejotropowego fenofibratu objawia się szczególnie w trakcie przewlekłego stosowania leku i utrzymuje nawet po przerwaniu terapii – tzw. efekt dziedzictwa.
Czy fenofibrat można stosować w ciąży?
Nie należy przyjmować leku w okresie ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Fenofibrat jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży ze względu na brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa.
Jakie są najważniejsze objawy niepożądane wymagające kontaktu z lekarzem?
Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia:
- Bólu lub osłabienia mięśni
- Silnego bólu brzucha
- Duszności lub bólu w klatce piersiowej
- Obrzęku i bólu nóg
- Żółtaczki
Czy można pić alkohol podczas przyjmowania fenofibratu?
Spożywanie dużych ilości alkoholu może zwiększać ryzyko działań niepożądanych, takich jak uszkodzenie i rozpad mięśni. Zaleca się unikanie lub znaczne ograniczenie spożycia alkoholu podczas terapii fenofibratem.
Czy fenofibrat wpływa na prowadzenie pojazdów?
Lek nie ma wpływu lub wpływ ten nie jest istotny na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki leku, należy zażyć ją z następnym posiłkiem, a następną zwykłą dawkę przyjąć o wyznaczonej porze. Nie stosować dawki podwójnej celem uzupełnienia pominiętej dawki.
Czy fenofibrat można stosować u osób starszych?
Fenofibrat może być stosowany u osób starszych, jednak wymaga to szczególnej ostrożności ze względu na częstsze występowanie chorób współistniejących, szczególnie nerek i wątroby. Zwiększone ryzyko wystąpienia miopatii i rabdomiolizy występuje szczególnie u osób starszych oraz pacjentów z cukrzycą, niewydolnością nerek, niedoczynnością tarczycy.
Bibliografia
- Preiss D, Logue J, Sammons E, Zayed M, Emberson J, Wade R, Wallendszus K, Stevens W, Cretney R, Harding S, Leese G, Currie G, Armitage J; LENS Collaborative Group. Effect of Fenofibrate on Progression of Diabetic Retinopathy. NEJM Evid. 2024;3(8):EVIDoa2400179. DOI: 10.1056/EVIDoa2400179 PMID: 38905569
- Keech AC, Mitchell P, Summanen PA, O’Day J, Davis TM, Moffitt MS, Taskinen MR, Simes RJ, Tse D, Williamson E, Merrifield A, Laatikainen LT, d’Emden MC, Crimet DC, O’Connell RL, Colman PG; FIELD study investigators. Effect of fenofibrate on the need for laser treatment for diabetic retinopathy (FIELD study): a randomised controlled trial. Lancet. 2007;370(9600):1687-97. DOI: 10.1016/S0140-6736(07)61607-9 PMID: 17988728
