Eplerenon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Eplerenon – lek o działaniu moczopędnym należący do grupy antagonistów aldosteronu. Mechanizm działania eplerenonu polega na zapobieganiu wiązania aldosteronu, hormonu uczestniczącego w regulacji ciśnienia tętniczego. Lek wskazany jest jako terapia dodana do standardowego leczenia w celu zminimalizowania umieralności i zachorowalności z powodów sercowo-naczyniowych u pacjentów z niewydolnością serca oraz z zaburzeniami czynności lewej komory serca u pacjentów w stanie stabilnym lub objawami niewydolności serca po przebytym zawale serca.
Eplerenon dostępny jest w postaci tabletek. Lek dostępny jest w dwóch dawkach (25 mg, 50 mg). Leczenie należy rozpocząć od najmniejszej dostępnej dawki i stopniowo zwiększać. W trakcie stosowania eplerenonu zaleca się monitorowanie stężenia potasu w surowicy.
Możliwe działania niepożądane: różnego rodzaju infekcje, hiperkaliemia (wysokie stężenie potasu we krwi), zawroty głowy, omdlenia, zawał serca, niedociśnienie tętnicze, kaszel, biegunka, nudności, zaparcia, zaburzenia czynności nerek, wysypka, świąd, zwiększone stężenie mocznika we krwi.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Eplerenon – selektywny antagonista aldosteronu w leczeniu niewydolności serca i nadciśnienia
Eplerenon stanowi przełom w farmakoterapii sercowo-naczyniowej jako druga generacja antagonistów aldosteronu, która revolucjonizuje leczenie niewydolności serca i nadciśnienia tętniczego. Ten selektywny blokator receptorów mineralokortykosteroidowych, wprowadzony do medycyny w 2002 roku, charakteryzuje się znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa w porównaniu ze swoim poprzednikiem – spironolaktonem. Eplerenon działa na poziomie układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), który odgrywa kluczową rolę w regulacji ciśnienia tętniczego oraz funkcji sercowo-naczyniowej. Jego unikalne właściwości farmakologiczne pozwalają na selektywne blokowanie szkodliwego działania aldosteronu przy jednoczesnym minimalizowaniu działań niepożądanych związanych z wpływem na inne receptory hormonalne. Dzięki udowodnionemu wpływowi na redukcję śmiertelności u pacjentów po zawale serca oraz u osób z przewlekłą niewydolnością serca, eplerenon stał się nieodłącznym elementem współczesnych schematów terapeutycznych. W Polsce dostępny jest pod różnymi nazwami handlowymi, co zapewnia pacjentom szeroki dostęp do tego życiodajnego leku.
Mechanizm działania i farmakologia
Eplerenon należy do grupy selektywnych antagonistów aldosteronu, działając poprzez kompetycyjne blokowanie receptorów mineralokortykosteroidowych w różnych tkankach organizmu. Aldosteron, naturalny hormon steroidowy wydzielany przez korę nadnerczy, pełni kluczową rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej oraz ciśnienia tętniczego poprzez wiązanie się z receptorami mineralokortykosteroidowymi.
W przeciwieństwie do spironolaktonu, eplerenon wykazuje 100 do 1000-krotnie niższą aktywność wobec receptorów glukokortykosteroidowych, progesteronowych i androgenowych. Ta selektywność przekłada się na znacznie mniejsze ryzyko działań niepożądanych związanych z zaburzeniami hormonalnymi.
Mechanizm działania eplerenonu obejmuje kilka kluczowych aspektów:
- Blokada receptorów mineralokortykosteroidowych – zapobiega wiązaniu aldosteronu i cortizolu z receptorami MR w nerkach, sercu, mózgu i naczyniach krwionośnych
- Działanie natriuretyczne – zwiększa wydalanie sodu i wody z organizmu, działając jako moczopędny oszczędzający potas
- Ochrona przed przebudową serca – hamuje rozwój zwłóknienia mięśnia sercowego, zmniejsza stres oksydacyjny i poprawia funkcję śródbłonka naczyniowego
- Modulacja układu współczulnego – zmniejsza pobudzenie układu współczulnego przez bezpośrednie działanie w mózgu
Eplerenon osiąga maksymalne stężenie w osoczu po około 1,5 godziny od podania doustnego przy biodostępności wynoszącej około 70%. Lek jest metabolizowany głównie przez enzym CYP3A4 w wątrobie do nieaktywnych metabolitów.
Wskazania kliniczne
Eplerenon ma udokumentowane wskazania w dwóch głównych obszarach terapeutycznych, które zostały potwierdzone w dużych badaniach klinicznych.
Niewydolność serca po zawale
Głównym wskazaniem dla eplerenonu jest poprawa przeżywalności u stabilnych pacjentów z dysfunkcją lewej komory serca (frakcja wyrzutowa ≤40%) oraz klinicznymi objawami niewydolności serca po ostrym zawale serca. Badanie EPHESUS (Eplerenone Post-AMI Heart Failure Efficacy and Survival Study) przeprowadzone na ponad 6000 pacjentów wykazało:
- Zmniejszenie śmiertelności ogólnej o 15%
- Redukcję śmiertelności sercowo-naczyniowej o 17%
- Zmniejszenie ryzyka nagłego zgonu sercowego o 21%
Przewlekła niewydolność serca
Badanie EMPHASIS-HF potwierdziło skuteczność eplerenonu u pacjentów z łagodnymi objawami niewydolności serca (klasa II wg NYHA). Podstawowy punkt końcowy – złożony z śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych lub hospitalizacji z powodu niewydolności serca – wystąpił u 18,3% pacjentów otrzymujących eplerenon w porównaniu z 25,9% w grupie placebo.
Nadciśnienie tętnicze
Eplerenon jest również zatwierdzony do leczenia nadciśnienia tętniczego, stosowany samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi. Szczególnie skuteczny okazuje się w leczeniu nadciśnienia opornego na standardową terapię.
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie eplerenonu musi być dostosowane do wskazania oraz funkcji nerek pacjenta. Ze względu na krótki okres półtrwania wynoszący 3-6 godzin, w niektórych przypadkach może być konieczne podawanie dwukrotne w ciągu dnia.
Wskazanie |
Dawka początkowa |
Dawka docelowa |
Uwagi |
Niewydolność serca po zawale |
25 mg raz dziennie |
50 mg raz dziennie |
Zwiększenie dawki po 4 tygodniach |
Przewlekła niewydolność serca (NYHA II) |
25 mg raz dziennie |
50 mg raz dziennie |
Przy K⁺ ≤5,0 mEq/L |
Nadciśnienie tętnicze |
50 mg raz dziennie |
50-100 mg dziennie |
Dawki >100 mg nie są zalecane |
Modyfikacje dawkowania
Zaburzenia funkcji nerek:
- eGFR 30-49 mL/min/1,73m² – rozpocząć od 25 mg co drugi dzień, cel: 25 mg raz dziennie
- Klirens kreatyniny <30 mL/min – przeciwwskazanie
Interakcje z inhibitorami CYP3A4:
- Słabe/umiarkowane inhibitory – maksymalnie 25 mg dziennie
- Silne inhibitory (ketokonazol, itrakonazol) – przeciwwskazanie
Działania niepożądane i bezpieczeństwo
Hiperkaliemia jest zdecydowanie najczęstszym działaniem niepożądanym eplerenonu, występując z częstotliwością około 1,5-2,0 razy wyższą niż w grupie placebo. Ryzyko to wzrasta szczególnie u pacjentów z:
- Zaburzeniami funkcji nerek
- Cukrzycą
- Podeszłym wiekiem
- Jednoczesnym stosowaniem inhibitorów ACE lub ARB
Najczęstsze działania niepożądane:
- Hiperkaliemia – wymagająca regularnego monitorowania poziomu potasu
- Hipotonia – szczególnie na początku leczenia
- Zawroty głowy – mogące wpływać na prowadzenie pojazdów
- Zaburzenia funkcji nerek – odwracalne po modyfikacji dawki
Znaczącą zaletą eplerenonu jest brak powodowania ginekomastii, która występuje u około 9% pacjentów stosujących spironolakton. W badaniach EMPHASIS-HF i EPHESUS ginekomastia nie była częstsza niż w grupie placebo.
Przeciwwskazania i ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Hiperkaliemia >5,5 mEq/L
- Klirens kreatyniny ≤30 mL/min
- Cukrzyca typu 2 z mikroalbuminurią (w leczeniu nadciśnienia)
- Choroba Addisona (niedobór aldosteronu)
- Ciężka niewydolność wątroby
- Jednoczesne stosowanie silnych inhibitorów CYP3A4
Szczególna ostrożność wymagana:
- Zaburzenia funkcji nerek – częste kontrole poziomu potasu
- Cukrzyca – zwiększone ryzyko hiperkaliemii
- Osoby starsze – większa podatność na działania niepożądane
- Odwodnienie – ryzyko zaburzeń elektrolitowych
Interakcje lekowe
Eplerenon podlega licznym interakcjom, które mogą wpływać na jego skuteczność lub bezpieczeństwo stosowania.
Leki zwiększające ryzyko hiperkaliemii:
- Suplementy potasu – przeciwwskazane podczas terapii
- Inne moczopędne oszczędzające potas (amilorid, triamteren)
- Inhibitory ACE i ARB – skojarenie trójskładnikowe (ACE + ARB + eplerenon) jest przeciwwskazane
- NLPZ – dodatkowe ryzyko zaburzeń funkcji nerek
Modulatory aktywności CYP3A4:
Inhibitory (zwiększają stężenie eplerenonu):
- Ketokonazol, itrakonazol – przeciwwskazane
- Erytromycyna, sakwinawir, flukonazol, amiodaron, diltiazem, werapamil – wymagają redukcji dawki
- Sok grejpfrutowy – zwiększa stężenie o 25%
Induktory (zmniejszają skuteczność):
- Ziele dziurawca, ryfampicyna, karbamazepina, fenytoina, fenobarbital – przeciwwskazane
Monitorowanie podczas terapii
Regularne monitorowanie parametrów laboratoryjnych jest kluczowe dla bezpiecznego stosowania eplerenonu. Zalecany schemat kontroli obejmuje:
Początek leczenia:
- Potas i kreatynina przed włączeniem leku
- Kontrola po 3 dniach od rozpoczęcia
- Kontrola po tygodniu
Terapia przewlekła:
- Miesięczne kontrole przez pierwsze 3 miesiące
- Następnie kontrole co 3 miesiące
- Dodatkowe kontrole w ciągu 3-7 dni przy włączaniu umiarkowanych inhibitorów CYP3A4, ACE, ARB lub NLPZ
Leczenie farmakologiczne niewydolności serca
W terapii niewydolności serca eplerenon stanowi ważny element kompleksowego leczenia farmakologicznego opartego na czterech podstawowych grupach leków stosowanych w Polsce.
Inhibitory ACE stanowią podstawę terapii, z najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi: enalapryl, lizynopryl, peryndopryl, ramipril i fozynopryl. W przypadku nietolerancji inhibitorów ACE stosowane są antagoniści receptora angiotensyny II (sartany): losartan, walsartan, candesartan, telmisartan.
Beta-adrenolityki w postaci bisoprololu, karwedilolu lub metoprololu sukcynianu są nieodzowne w terapii przewlekłej niewydolności serca. Najnowszą grupą są inhibitory SGLT2 (dapagliflozyna, empagliflozyna), które wykazują kardioprotektywne działanie niezależne od wpływu na glikemię.
Antagoniści aldosteronu – eplerenon oraz spironolakton – uzupełniają terapię u pacjentów z obniżoną frakcją wyrzutową. Do klasycznych leków moczopędnych należą: furosemid, torasemid i indapamid, stosowane w kontrolowaniu objawów retencji płynów.
W zaawansowanych przypadkach wykorzystywane są także: digoksyna (przy współistniejącym migotaniu przedsionków), iwabradyna (przy częstości rytmu >70/min mimo optymalnej terapii beta-blokerami) oraz walsartan z sakubitrilem – nowoczesne połączenie blokera receptora angiotensyny z inhibitorem neprilizyny.
Preparaty dostępne w Polsce
W Polsce eplerenon jest dostępny pod kilkoma nazwami handlowymi, co zapewnia pacjentom szeroki wybór oraz dostępność cenową:
Nazwa handlowa |
Dawki dostępne |
Charakterystyka |
Nonpres |
25 mg, 50 mg |
Jeden z najpopularniejszych preparatów |
Espiro |
25 mg, 50 mg |
Szeroko dostępny w aptekach |
Eplenocard |
25 mg, 50 mg |
Konkurencyjna cena |
Inspra |
25 mg, 50 mg |
Preparat oryginalny |
Eleveon |
25 mg, 50 mg |
Dostępny w większości aptek |
Eplerenon Medical Valley |
25 mg, 50 mg |
Jedna z najtańszych opcji |
Eplerenon Medreg |
25 mg, 50 mg |
Nowy preparat na rynku |
Wszystkie preparaty są refundowane przez NFZ, a ceny wahają się od około 25 zł do 49 zł w zależności od dawki i producenta. Pacjenci z uprawnieniami dodatkowymi (30% odpłatność) płacą około 10-15 zł za opakowanie.
Czy eplerenon można stosować z inhibitorami ACE?
Tak, ale wymaga to ostrożności i regularnego monitorowania poziomu potasu. Jednak łączne stosowanie eplerenonu z inhibitorem ACE I sartanem jednocześnie (tzw. terapia trójskładnikowa) jest przeciwwskazane ze względu na wysokie ryzyko hiperkaliemii.
Jakie są różnice między eplerenonem a spironolaktonem?
Eplerenon charakteryzuje się 100-1000 razy większą selektywnością wobec receptorów aldosteronu, co znacznie zmniejsza ryzyko ginekomastii, zaburzeń menstruacji i impotencji występujących przy spironolaktonie. Jednak spironolakton pozostaje lekiem pierwszego wyboru ze względu na większe doświadczenie kliniczne i niższą cenę.
Czy mogę spożywać grejpfruty podczas terapii?
Należy unikać spożywania grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ mogą zwiększać stężenie eplerenonu we krwi o 25%, co zwiększa ryzyko działań niepożądanych, szczególnie hiperkaliemii.
Jak długo trwa leczenie eplerenonem?
W przypadku niewydolności serca po zawale oraz przewlekłej niewydolności serca, eplerenon jest zazwyczaj stosowany przewlekle, przez całe życie, o ile nie wystąpią przeciwwskazania lub nieakceptowalne działania niepożądane.
Co robić przy podwyższonym poziomie potasu?
Jeśli potas przekracza 5,5 mEq/L, dawkę należy zmniejszyć lub czasowo przerwać podawanie leku. W przypadku poziomu potasu >6,0 mEq/L konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska i prawdopodobnie przerwanie terapii.
Czy eplerenon wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów?
Lek może powodować zawroty głowy, szczególnie na początku terapii lub po zwiększeniu dawki. Nie ma bezpośredniego wpływu na koncentrację, ale zawroty głowy mogą wpływać na bezpieczne prowadzenie pojazdów.
Czy mogę stosować suplementy potasu?
Stosowanie suplementów potasu jest przeciwwskazane podczas terapii eplerenonem. Podobnie należy unikać soli dietetycznych zawierających potas oraz tzw. soli „light”.
Kiedy spodziewać się poprawy?
Pełny efekt terapeutyczny może być widoczny dopiero po 4 tygodniach lub dłużej. W przypadku leczenia nadciśnienia, poprawa może być zauważalna wcześniej, ale optymalne efekty wymagają czasu.
Czy można stosować eplerenon w ciąży?
Brak jest odpowiednich badań u kobiet w ciąży, dlatego należy zachować ostrożność i rozważyć stosunek korzyści do ryzyka. Decyzja o kontynuacji terapii powinna być podjęta wspólnie z lekarzem.
Czy starsze osoby wymagają specjalnych środków ostrożności?
Osoby starsze częściej mają zaburzenia funkcji nerek związane z wiekiem, co może wymagać modyfikacji dawkowania i częstszego monitorowania. Nie ma jednak specjalnych przeciwwskazań wiekowych do stosowania eplerenonu.
Bibliografia
- Pitt B, Remme W, Zannad F, Neaton J, Martinez F, Roniker B, Bittman R, Hurley S, Kleiman J, Gatlin M; Eplerenone Post-Acute Myocardial Infarction Heart Failure Efficacy and Survival Study Investigators. Eplerenone, a selective aldosterone blocker, in patients with left ventricular dysfunction after myocardial infarction. N Engl J Med. 2003;348(14):1309-21. DOI: 10.1056/NEJMoa030207 PMID: 12668699
- Zannad F, McMurray JJ, Krum H, van Veldhuisen DJ, Swedberg K, Shi H, Vincent J, Pocock SJ, Pitt B; EMPHASIS-HF Study Group. Eplerenone in patients with systolic heart failure and mild symptoms. N Engl J Med. 2011;364(1):11-21. DOI: 10.1056/NEJMoa1009492 PMID: 21073363