Dydrogesteron – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Dydrogesteron – jest to hormon otrzymywany syntetycznie. Mechanizm działania dydrogesteronu polega na uzupełnianiu niedoborów progesteronu, a w konsekwencji wyrównaniu równowagi hormonalnej. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie zaburzeń wywołanych niedoborami progesteronu, takich jak: endometrioza, bolesne miesiączkowanie, nieregularne miesiączki, krwawienie między miesiączkami, zespół napięcia przedmiesiączkowego, niepłodność oraz profilaktycznie w celu zmniejszenia ryzyka poronienia. Lek stosuje się również w leczeniu objawów przekwitania (np. uderzenia gorąca, nadmierne nocne pocenie, zaburzenia snu)
Dydrogesteron dostępny jest w postaci tabletek powlekanych. Lek może być stosowany w monoterapii lub w połączeniu z estrogenem.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): migrena, bóle głowy, nudności, tkliwość piersi, bolesność piersi, nieregularne miesiączki, bolesne miesiączki, obfite miesiączki, brak miesiączki.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Dydrogesteron – przewodnik o syntetycznym progesteronie
Dydrogesteron to syntetyczny hormon z grupy progestagenów, który od ponad 60 lat odgrywa kluczową rolę w ginekologii i położnictwie. Wprowadzony na rynek w 1961 roku, obecnie jest dostępny w ponad 100 krajach na całym świecie i stanowi jeden z najważniejszych leków w terapii zaburzeń hormonalnych u kobiet. Substancja ta charakteryzuje się wyjątkowym profilem farmakologicznym – działa podobnie do naturalnego progesteronu, ale nie wywołuje niepożądanych efektów androgenowych, estrogenowych czy mineralokortykoidowych. Dzięki doskonałemu profilowi bezpieczeństwa i wysokiej skuteczności, dydrogesteron znalazł szerokie zastosowanie w leczeniu endometriozy, zaburzeń miesiączkowania, niepłodności, leczeniu zagrażającego poronienia oraz w hormonalnej terapii zastępczej. Jego unikalne właściwości sprawiają, że często stanowi preferowany wybór w porównaniu do innych progestagenów, zapewniając pacjentkom skuteczne i bezpieczne leczenie różnorodnych schorzeń ginekologicznych.
Charakterystyka farmakologiczna dydrogesteronu
Dydrogesteron jest syntetyczną pochodną progesteronu, która została opracowana w latach 50. XX wieku. Główny mechanizm działania polega na łączeniu się z receptorem progesteronowym typu α oraz β, przy czym nie wykazuje żadnego powinowactwa do receptora androgenowego. Działa 10–30 razy silniej niż podawany doustnie progesteron, co pozwala na stosowanie mniejszych dawek przy zachowaniu wysokiej skuteczności.
Mechanizm działania na poziomie molekularnym
Mechanizm działania dydrogesteronu polega na uzupełnianiu niedoborów progesteronu, a w konsekwencji wyrównaniu równowagi hormonalnej. Poprzez wiązanie się z receptorami progesteronowymi, dydrogesteron reguluje cykl miesiączkowy i wspiera prawidłową funkcję endometrium. Chroni przed zwiększeniem ryzyka rozrostu edometrium i raka endometrium na skutek działania estrogenów przy niedoborze progestagenów.
Istotną cechą dydrogesteronu jest działanie antyestrogenowe oraz słabe działanie antymineralokortykosteroidowe. Nie wywołuje efektów androgenizacji ani wirylizacji, nie hamuje owulacji i nie zwiększa podstawowej temperatury ciała, co odróżnia go znacząco od innych progestagenów syntetycznych.
Właściwości farmakokinetyczne
Dydrogesteron charakteryzuje się korzystnymi właściwościami farmakokinetycznymi. Po podaniu doustnym dydrogesteron jest szybko wchłaniany. Stężenie maksymalne dydrogesteronu uzyskiwane jest w ciągu 30–150 minut. Całkowita biodostępność podanego preparatu to 28%.
Dydrogesteron podlega szybkiemu metabolizmowi w wątrobie, głównym metabolitem jest dihydrodydrogesteron (DHD). Stężenie DHD w osoczu jest znacznie większe niż dydrogesteronu. Stosunek AUC i Cmax DHD do AUC i Cmax dydrogesteronu wynosi odpowiednio 40 i 25. Średni okres półtrwania dydrogesteronu i DHD wynosi odpowiednio: od 5 do 7 oraz od 14 do 17 godzin.
Wskazania do stosowania dydrogesteronu
Dydrogesteron znajduje zastosowanie w szerokim spektrum schorzeń ginekologicznych związanych z niedoborem progesteronu lub zaburzeniami równowagi hormonalnej.
Zaburzenia miesiączkowania
Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie zaburzeń wywołanych niedoborami progesteronu, takich jak: endometrioza, bolesne miesiączkowanie, nieregularne miesiączki, krwawienie między miesiączkami, zespół napięcia przedmiesiączkowego.
Najważniejsze wskazania obejmują:
- Bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea)
- Nieregularne cykle miesiączkowe
- Wtórny brak miesiączki (amenorrhea secundaria)
- Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)
- Czynnościowe krwawienia z dróg rodnych
Schorzenia związane z ciążą
Dydrogesteron przepisuje się w przypadku zagrożenia poronieniem oraz wsparcia fazy lutealnej dla wsparcia wyściółki macicy podczas leczenia niepłodności. Lek stosuje się często, gdy kobiety mają problem z zajściem w ciążę.
Endometrioza i inne schorzenia
Dydrogesteron stosowany jest m.in. w leczeniu endometriozy, leczeniu poronień nawykowych i zagrażających, nieprawidłowe krwawienia z macicy oraz bezpłodność związana z niewydolnością ciałka żółtego.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie dydrogesteronu jest indywidualnie dostosowywane do konkretnego wskazania i potrzeb pacjentki. Najczęściej stosowaną postacią dydrogesteronu są tabletki 10 mg, przyjmowane w różnych schematach w zależności od wskazania.
Szczegółowe schematy dawkowania:
Wskazanie |
Dawkowanie |
Czas stosowania |
Bolesne miesiączkowanie |
10 mg lub 20 mg na dobę |
od 5 do 25 dnia cyklu |
Endometrioza |
10 mg do 30 mg na dobę |
od 5 do 25 dnia cyklu lub w sposób ciągły |
Nieregularne cykle |
10 mg lub 20 mg dydrogesteronu na dobę |
rozpoczynając od drugiej połowy cyklu miesiączkowego do pierwszego dnia kolejnego cyklu |
Zagrażające poronienie |
dawka początkowa do 40 mg w pojedynczej dawce, a następnie 20 mg |
Do ustąpienia objawów |
Poronienie nawykowe |
10 mg dydrogesteronu dwa razy na dobę |
do 12 tygodnia ciąży |
Przyjmowanie większej ilości dawek powinno być równomiernie rozłożone w ciągu doby. Nie zalecane jest przyjmowanie dydrogesteronu przed pierwszą miesiączką.
Hormonalna terapia zastępcza
W HTZ: w skojarzeniu z estrogenem podawanym cyklicznie 10 mg 1 ×/d przez ostatnich 12–14 dni cyklu; w skojarzeniu z estrogenem podawanym w sposób ciągły 10 mg 1 ×/d przez 14 kolejnych dni w cyklu 28-dniowym lub w sposób ciągły.
Leczenie farmakologiczne wybranych schorzeń
Endometrioza – kompleksowe podejście terapeutyczne
Endometrioza stanowi jedno z najważniejszych wskazań do stosowania dydrogesteronu. W przypadku endometriozy, dydrogesteron pomaga złagodzić ból i objawy związane z tym schorzeniem. Stabilizuje endometrium i ogranicza nadmierny wzrost tkanki endometrialnej poza macicą.
W leczeniu farmakologicznym endometriozy najczęściej stosowane substancje czynne to:
- Dydrogesteron – pierwszego wyboru w terapii hormonalnej
- Dienogest – inny progestagen o udowodnionej skuteczności
- Lewonorgestrel – w systemach wewnątrzmacicznych
- Gestrinon – w przypadkach opornych na leczenie
- Analogi GnRH (triptorelin, goserelina) – w terapii drugiej linii
Zaburzenia miesiączkowania
Duphaston jest stosowany w leczeniu różnych zaburzeń miesiączkowania, takich jak nieregularne cykle, brak miesiączki czy bolesne miesiączki. Działa on poprzez regulację poziomów hormonów, co przyczynia się do normalizacji cyklu miesiączkowego.
Standardowe leczenie farmakologiczne zaburzeń miesiączkowania obejmuje:
- Dydrogesteron – w nieregularnych cyklach i dysmenorei
- Norethisterone – w terapii krwawień dysfunkcyjnych
- Progesteron mikronizowany – alternatywa dla dydrogesteronu
- Preparaty estrogenowo-progestagenowe – w niektórych przypadkach
- Kwas traneksamowy – w leczeniu obfitych krwawień miesiączkowych
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Profil bezpieczeństwa leku jest bardzo dobry. Dydrogesteron jest ogólnie dobrze tolerowany, jednak jak każdy lek może powodować działania niepożądane.
Najczęstsze działania niepożądane:
Często: nudności, migrena, bóle głowy, zaburzenia miesiączkowania (obfite krwawienie, krwotok maciczny, brak miesiączki, bolesne i nieregularne miesiączki), ból i/lub tkliwość piersi.
Działania niepożądane występujące niezbyt często:
zawroty głowy, obniżony nastrój, wymioty, zaburzenia czynności wątroby (żółtaczka, osłabienie, bóle brzucha, złe samopoczucie), zwiększenie masy ciała, skórne reakcje alergiczne (wysypka, świąd i pokrzywka).
Rzadkie działania niepożądane:
senność, niedokrwistość hemolityczna, powiększenie nowotworów zależnych od progestagenów (np. oponiak), obrzęki, obrzęk piersi, obrzęk naczynioruchowy, reakcje nadwrażliwości.
Działania niepożądane w terapii skojarzonej
Stosowanie estrogenów z progestagenem (dydrogesteron) może być związane z wystąpieniem ciężkich działań niepożądanych, w tym zwiększonym ryzykiem zakrzepicy, chorób serca czy raka piersi.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na dydrogesteron lub składniki pomocnicze
- Nowotwory zależne od progestagenów (np. oponiak)
- Krwawienia z dróg rodnych o nieustalonej przyczynie
- Niektóre choroby wątroby, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, porfiria
Szczególne populacje pacjentek
Ciąża: Nie wykazano szkodliwości dydrogesteronu stosowanego w czasie ciąży. Dydrogesteron może być przepisywany kobietom w czasie ciąży, jeżeli występują wskazania do stosowania.
Karmienie piersią: Nie stosować w okresie karmienia piersią ze względu na brak danych dotyczących przenikania do mleka matki.
Interakcje z innymi lekami
Nie są znane przypadki interakcji z innymi lekami. Jednak należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu:
- Induktory cytochromu P450: Stosowanie równocześnie rytonawiru z dydrogestegonem zwiększa metabolizm pochodnej progestagenu, co skutkuje zmniejszeniem działania dydrogesteronu
- Preparaty ziołowe: Wszelkie produkty ziołowe zawierające w swoim składzie ziele dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum), a także preparaty z szałwią, korzeniem kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis), miłorzębem dwuklapowym (Ginkgo Biloba) mogą powodować zwiększenie metabolizmu dydrogesteronu
Preparaty dostępne w Polsce
W Polsce dydrogesteron jest dostępny w kilku formach farmaceutycznych:
Preparaty jednoskładnikowe:
- Duphaston (tabletki 10 mg) – najpopularniejszy preparat
- Dydrogesteronum Polpharma (tabletki 10 mg)
Preparaty złożone z estradiolem:
- Femoston (estradiol + dydrogesteron)
- Femoston mite (estradiol 1 mg + dydrogesteron 10 mg)
- Femoston conti (estradiol 1 mg + dydrogesteron 5 mg)
- Femoston mini (estradiol 0,5 mg + dydrogesteron 2,5 mg)
Wszystkie preparaty są dostępne wyłącznie na receptę i podlegają refundacji w określonych wskazaniach medycznych.
Czym różni się dydrogesteron od naturalnego progesteronu?
Dydrogesteron jest syntetycznym analogiem progesteronu o podobnym mechanizmie działania, ale lepszej biodostępności po podaniu doustnym. Działa 10–30 razy silniej niż podawany doustnie progesteron, co pozwala na stosowanie mniejszych dawek.
Czy dydrogesteron może powodować przyrost masy ciała?
Zwiększenie masy ciała należy do działań niepożądanych występujących niezbyt często. Większość pacjentek nie doświadcza znaczącego przyrostu wagi podczas terapii.
Jak długo można bezpiecznie stosować dydrogesteron?
Czas leczenia zależy od wskazania medycznego. W przypadku wsparcia ciąży lek stosuje się do 12 tygodnia ciąży, natomiast w leczeniu endometriozy może być stosowany przez kilka miesięcy pod kontrolą lekarza.
Czy można prowadzić pojazd podczas leczenia dydrogesteronem?
Rzadko preparat może powodować działania niepożądane, takie jak zawroty głowy lub senność, zwłaszcza w ciągu kilku godzin po zastosowaniu; dlatego należy zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów.
Czy dydrogesteron wpływa na płodność?
Dydrogesteron nie wpływa negatywnie na płodność – przeciwnie, jest stosowany w leczeniu niepłodności związanej z niewydolnością ciałka żółtego. Nie hamuje owulacji, co odróżnia go od wielu innych hormonów syntetycznych.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją tak szybko, jak to możliwe. Jeśli zbliża się czas przyjęcia kolejnej dawki, nie należy podwajać dawki – należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować leczenie według schematu.
Czy można stosować dydrogesteron w czasie menopauzy?
Tak, dydrogesteron jest szeroko stosowany w hormonalnej terapii zastępczej w połączeniu z estrogenami. Pomaga chronić przed nadmiernym rozrostem endometrium i zmniejsza objawy menopauzy.
Kiedy należy przerwać leczenie i skontaktować się z lekarzem?
Należy przerwać leczenie, jeżeli podczas stosowania preparatów złożonych zawierających dydrogesteron i estrogen, wystąpią: upośledzenie czynności wątroby, objawy choroby zakrzepowo-zatorowej lub nagły wzrost ciśnienia krwi. Również każdy niepokojący objaw wymaga konsultacji z lekarzem.
Bibliografia
- Taniguchi F, Ota I, Iba Y, Toda T, Tagashira Y, Ohata Y, Kurioka H, Endo Y, Sunada H, Noma H, Azuma Y, Harada T. The efficacy and safety of dydrogesterone for treatment of dysmenorrhea: An open-label multicenter clinical study. J Obstet Gynaecol Res. 2019;45(1):168-175. DOI: 10.1111/jog.13807 PMID: 30246276
- Stute P. Dydrogesterone indications beyond menopausal hormone therapy: an evidence review and woman’s journey. Gynecol Endocrinol. 2021;37(8):683-688. DOI: 10.1080/09513590.2021.1908252 PMID: 33866898