Leki zawierające doksylaminę

Doksylamina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Doksylamina – substancja należąca do grupy leków przeciwhistaminowych. Mechanizm działania doksylaminy polega na przenikaniu przez barierę krew-mózg i oddziaływaniu na receptory histaminowe H1, co wywołuje efekt uspokajający. Lek wywiera również silne działanie nasenne i przeciwwymiotne. Wskazaniem do stosowania doksylaminy jest krótkotrwałe leczenie bezsenności u osób dorosłych.

Doksylamina dostępna jest w postaci tabletek powlekanych. Lek podaje się 30 minut przed snem. 

Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): senność, suchość w jamie ustnej, zaparcia, niewyraźne widzenie, zawroty głowy, zatrzymanie moczu, nasilenie wydzielania oskrzelowego. 

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Doksylamina – pomoc w leczeniu bezsenności

Doksylamina to substancja czynna z grupy leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji, która od dziesięcioleci stanowi istotny element terapii bezsenności. Jej unikalna zdolność do przechodzenia przez barierę krew-mózg i oddziaływania na ośrodkowe receptory histaminowe czyni ją jednym z najskuteczniejszych dostępnych bez recepty środków nasennych. Doksylamina, będąca pochodną etanoloaminy, wykazuje nie tylko silne działanie nasenne i uspokajające, ale również właściwości przeciwwymiotne i przeciwcholinergiczne. W Polsce substancja ta jest dostępna w różnych preparatach farmaceutycznych, zarówno w kategorii OTC (bez recepty), jak i na receptę, oferując pacjentom bezpieczne i skuteczne rozwiązanie w przypadku sporadycznie występujących problemów ze snem. Jej mechanizm działania oparty na blokowaniu receptorów H1 w ośrodkowym układzie nerwowym zapewnia szybki początek działania – już po 30 minutach od przyjęcia – oraz długotrwały efekt terapeutyczny utrzymujący się przez 6-8 godzin.

Mechanizm działania i farmakologia

Doksylamina należy do grupy antagonistów receptorów histaminowych H1 pierwszej generacji i jest pochodną etanoloaminy. Jej mechanizm działania opiera się na odwracalnym i konkurencyjnym hamowaniu receptorów histaminowych H1, co skutkuje charakterystycznym działaniem uspokajającym i nasennym. Substancja ta wykazuje również znaczące właściwości przeciwcholinergiczne poprzez blokowanie receptorów muskarynowych.

Kluczową cechą doksylaminy jest jej zdolność do penetracji bariery krew-mózg, co umożliwia jej oddziaływanie na ośrodkowe receptory H1 zlokalizowane w mózgu. Działanie uspokajające może być również wynikiem antagonistycznego oddziaływania na receptory serotoninergiczne i muskarynowe, co dodatkowo wzmacnia efekt terapeutyczny substancji.

Po podaniu doustnym doksylamina szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, głównie w jelicie czczym. Stężenie maksymalne w osoczu osiągane jest po 2-3 godzinach od przyjęcia preparatu w przypadku tabletek powlekanych. Wiązanie z białkami osocza jest stosunkowo niewielkie i wynosi około 24%, głównie z albuminami.

Właściwości farmakokinetyczne

Farmakokinetyka doksylaminy charakteryzuje się specyficznymi cechami, które mają istotne znaczenie kliniczne. Pozorna objętość dystrybucji wynosi około 2,5 l/kg, co wskazuje na szeroką dystrybucję substancji w tkankach organizmu.

Metabolizm doksylaminy jest procesem złożonym, obejmującym różne szlaki biotransformacji:

• N-demetylacja – główny szlak metaboliczny
• N-utlenianie – tworzenie metabolitów utlenionych
• Hydroksylacja – wprowadzanie grup hydroksylowych
• N-acetylowanie – proces acetylacji
• N-dealkilacja – usuwanie grup alkilowych
• Rozpad wiązań eterowych – fragmentacja cząsteczki

Okres półtrwania doksylaminy wynosi 10-13 godzin u zdrowych, młodych dorosłych osób. U pacjentów w podeszłym wieku okres półtrwania wydłuża się do około 15-16 godzin, co ma istotne znaczenie przy ustalaniu dawkowania w tej grupie wiekowej.

Wskazania do stosowania

Doksylamina jest wskazana do krótkotrwałego, objawowego leczenia sporadycznie występującej bezsenności u osób dorosłych. Główne wskazania obejmują:

• Trudności z zasypianiem (wydłużony czas latencji snu)
• Częste przebudzenia w ciągu nocy
• Wczesne budzenie się w godzinach porannych
• Płytki, nieregenerujący sen

Doksylamina skutecznie skraca czas zasypiania oraz zwiększa głębokość i czas trwania snu. Początek działania nasennego występuje w ciągu 30 min, maksymalny efekt po 1–3 h po podaniu, zaś działanie nasenne utrzymuje się przez 6–8 h.

Substancja ta jest przeznaczona wyłącznie dla osób dorosłych powyżej 18. roku życia. Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania u dzieci i młodzieży nie zostały potwierdzone w badaniach klinicznych.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie doksylaminy powinno być zawsze dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz jego odpowiedzi na leczenie. Standardowe zalecenia dawkowania przedstawiają się następująco:

Grupa pacjentów	Dawka początkowa	Dawka maksymalna	Czas stosowania
Dorośli (18-65 lat)	12,5 mg	25 mg	Do 7 dni
Osoby starsze (>65 lat)	12,5 mg	12,5 mg	Do 7 dni
Zaburzenia wątroby/nerek	12,5 mg	12,5 mg	Pod kontrolą lekarza

Preparat należy przyjmować około 30 minut przed planowanym położeniem się do łóżka. Istotne jest zapewnienie co najmniej 8-godzinnego okresu przeznaczonego na sen, aby uniknąć występowania senności rezydualnej w następnym dniu.

W przypadku wystąpienia senności w ciągu dnia zaleca się zmniejszenie dawki lub zapewnienie dłuższego odstępu między przyjęciem leku a planowanym przebudzeniem. Jeśli efekt terapeutyczny przy dawce 12,5 mg jest niewystarczający, lekarz może rozważyć zwiększenie dawki do 25 mg.

Leczenie farmakologiczne bezsenności

Bezsenność stanowi jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa. W leczeniu farmakologicznym zaburzeń snu stosuje się różne grupy substancji czynnych, z których doksylamina zajmuje ważne miejsce jako lek pierwszego rzutu w terapii sporadycznej bezsenności.

Klasyfikacja leków nasennych obejmuje:

• Antagoniści receptorów histaminowych H1 – doksylamina, difenhydramina, hydroksyzyna
• Agonisty receptorów GABA – zolpidem, zopiklon, zaleplon
• Agonisty receptorów melatoninowych – melatonina, ramelteon
• Antagoniści receptorów oreksyny – suworeksant, lemboreksant

Doksylamina wyróżnia się na tle innych substancji czynnych stosowanych w leczeniu bezsenności kilkoma istotnymi zaletami. Przede wszystkim jest dostępna bez recepty, co umożliwia pacjentom szybki dostęp do leczenia. Dodatkowo, w przeciwieństwie do benzodiazepin i leków z grupy Z (zolpidem, zopiklon), nie wykazuje działania uzależniającego przy krótkotrwałym stosowaniu.

W Polsce najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi w leczeniu bezsenności są:

• Doksylamina – dostępna bez recepty i na receptę
• Zolpidem – tylko na receptę, krótki okres półtrwania
• Zopiklon – tylko na receptę, działanie przemijające
• Melatonina – regulacja rytmu okołodobowego
• Trazadon – w niskich dawkach jako środek nasenny

Przeciwwskazania i ostrzeżenia

Doksylamina wykazuje działanie antycholinergiczne i dlatego nie należy jej stosować lub należy stosować ostrożnie u osób ze zwiększonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, jaskrą z wąskim kątem przesączania, chorobą wrzodową powodującą zwężenie przewodu pokarmowego, niedrożnością odźwiernikowo-dwunastniczą i niedrożnością ujścia pęcherza moczowego.

Bezwzględne przeciwwskazania:

• Nadwrażliwość na doksylaminę lub inne leki przeciwhistaminowe
• Równoczesne stosowanie inhibitorów MAO
• Ciężkie zaburzenia czynności wątroby lub nerek
• Astma oskrzelowa, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma płuc
• Jaskra z zamkniętym kątem przesączania
• Rozrost gruczołu krokowego z zatrzymaniem moczu

Względne przeciwwskazania i sytuacje wymagające ostrożności:

• Padaczka (może obniżać próg drgawkowy)
• Wydłużenie odstępu QT w EKG
• Niewydolność serca
• Nadciśnienie tętnicze
• Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
• Wiek podeszły (zwiększone ryzyko działań niepożądanych)

Doksylamina może maskować ototoksyczne działanie niektórych leków, takich jak aminoglikozydy podawane pozajelitowo, karboplatyna, cisplatyna, chlorochina i erytromycyna. Zaleca się okresowe badanie funkcji narządu słuchu.

Działania niepożądane

Profil działań niepożądanych doksylaminy jest ściśle związany z jej właściwościami farmakodynamicznymi i farmakokinetycznymi. Ponieważ doksylamina charakteryzuje się długim t1/2, może powodować działanie uspokajające w ciągu dnia w przypadku stosowania jej przed snem.

Bardzo często występujące (≥1/10):

• Senność, także w ciągu następnego dnia

Często występujące (≥1/100 do <1/10):

• Niewyraźne widzenie, zawroty głowy
• Zwiększone wydzielanie śluzu w oskrzelach
• Suchość w jamie ustnej
• Zaparcia, zatrzymanie moczu
• Bóle głowy, bóle górnej części brzucha
• Zmęczenie

Niezbyt często występujące (≥1/1000 do <1/100):

• Podwójne widzenie, szum w uszach
• Niedociśnienie ortostatyczne
• Nudności, wymioty, biegunka
• Wysypka skórna
• Osłabienie, obrzęki obwodowe
• Koszmary senne, duszność

Interakcje z innymi lekami

Doksylaminy nie należy łączyć z inhibitorami monoaminooksydazy (IMAO) oraz silnymi inhibitorami izoenzymów CYP450. Najważniejsze interakcje obejmują:

Inhibitory MAO:

• Moklobemid, fenylohydrazyna, prokarbazyna
• Konieczny 14-dniowy odstęp między odstawieniem IMAO a rozpoczęciem terapii doksylaminą

Silne inhibitory CYP450:

• Antybiotyki makrolidowe (erytromycyna, klarytromycyna, telitromycyna)
• Leki przeciwgrzybicze (ketokonazol, flukonazol, worykonazol, itrakonazol)
• Inhibitory proteazy (indynawir, telaprewir, rytonawir)
• Leki przeciwarytmiczne (amiodaron)
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (paroksetyna, fluoksetyna, fluwoksamina)

Addytywne działanie depresyjne na OUN:

• Leki nasenne i uspokajające
• Benzodiazepiny i leki z grupy Z
• Opioidowe leki przeciwbólowe
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
• Alkohol etylowy

Preparaty dostępne w Polsce

W Polsce doksylamina jest dostępna w różnych preparatach farmaceutycznych, oferując pacjentom elastyczność w wyborze odpowiedniej opcji terapeutycznej:

Preparaty dostępne bez recepty (OTC):

• Noctis Noc – tabletki powlekane 12,5 mg
• Dorminox – tabletki powlekane 12,5 mg
• Senamina – tabletki powlekane 12,5 mg
• Sentino – tabletki powlekane 12,5 mg
• Sonoxen – tabletki powlekane 12,5 mg

Preparaty dostępne na receptę:

• Noctis – tabletki powlekane 12,5 mg i 25 mg
• Xonvea – preparat złożony z doksylaminą i pirydoksyną (witamina B6) przeznaczony dla kobiet w ciąży z nudnościami i wymiotami

Wprowadzenie preparatów z doksylaminą do kategorii OTC znacząco poprawiło dostępność skutecznego leczenia bezsenności dla polskich pacjentów, eliminując konieczność uzyskania recepty lekarskiej w przypadku sporadycznych problemów ze snem.

Bezpieczeństwo stosowania w grupach szczególnych

Ciąża i laktacja

Zaleca się unikanie stosowania doksylaminy jako środka nasennego u kobiet w ciąży, chyba, że potencjalna korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu. W przypadku ciąży dostępny jest preparat złożony zawierający doksylaminę z pirydoksyną, który jest wskazany do leczenia nudności i wymiotów u kobiet w ciąży.

Doksylamina jest przeciwwskazana do stosowania w okresie karmienia piersią, ponieważ przenika do mleka kobiecego i może wywierać działania niepożądane u karmionego dziecka, w tym pobudzenie, drażliwość lub nadmierne uspokojenie.

Osoby w podeszłym wieku

Pacjenci powyżej 65. roku życia wymagają szczególnej ostrożności podczas stosowania doksylaminy. W tej grupie wiekowej zaleca się:

• Maksymalną dawkę dobową 12,5 mg
• Jedynie krótkotrwałe stosowanie
• Regularne monitorowanie funkcji poznawczych
• Ocenę ryzyka upadków i urazów

Zaburzenia czynności wątroby i nerek

U pacjentów z łagodnymi zaburzeniami czynności nerek lub wątroby zaleca się maksymalną dawkę dobową wynoszącą 12,5 mg oraz ścisłe monitorowanie odpowiedzi na leczenie.

Przedawkowanie i postępowanie

Objawy przedawkowania doksylaminy mogą wahać się od łagodnych do ciężkich w zależności od przyjętej dawki. Wśród łagodnych i umiarkowanych objawów przedawkowania można wyróżnić: pobudzenie lub depresję ośrodkowego układu nerwowego, senność, nudności, wymioty, omamy, splątanie, poburzenie, nadciśnienie tętnicze, tachykardię oraz zaburzenia antycholinergiczne.

Ciężkie objawy przedawkowania obejmują niedociśnienie, majaczenie, psychozy, depresję oddechową, drgawki, zaburzenia świadomości, a w skrajnych przypadkach śpiączkę i zgon.

Postępowanie w przypadku przedawkowania:

• Natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej
• Przemywanie żołądka (jeśli od przyjęcia leku minęło mniej niż godziny)
• Podanie węgla aktywowanego
• Leczenie objawowe i podtrzymujące
• Monitorowanie funkcji oddechowych i krążeniowych

Bibliografia

1. Melnikov AY, Lavrik SY, Bikbulatova LF, Raginene IG, Ivanova YA, Zakharov AV. Effectiveness of reslip (doxylamine) in short-term insomnia: multicenter comparative randomized study. Zh Nevrol Psikhiatr Im S S Korsakova. 2017;117(4):56-59. DOI: 10.17116/jnevro20171174256-59 PMID: 28777365
2. Allison M, Hale C. A Phase I Study of the Pharmacokinetics and Pharmacodynamics of Intranasal Doxylamine in Subjects with Chronic Intermittent Sleep Impairment. Drugs R D. 2018;18(2):129-136. DOI: 10.1007/s40268-018-0234-1 PMID: 29671128