Doksazosyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Doksazosyna – lek obniżający ciśnienie tętnicze krwi, hamujący receptory alfa-adrenergiczne. Mechanizm działania doksazosyny polega na blokowaniu tych receptorów przez co następuje rozszerzenie naczyń krwionośnych, redukcja obwodowego oporu naczyniowego i zmniejszenie ciśnienia tętniczego. Wskazaniami do stosowania doksazosyny jest leczenie samoistnego nadciśnienia tętniczego oraz objawów łagodnego przerostu prostaty.
Doksazosyna występuje w postaci tabletek, które stosuje się raz na dobę. Działanie leku po jednorazowym przyjęciu dawki utrzymuje się 24 godziny. Doksazosynę stosuje się w monoterapii lub w skojarzeniu z innymi lekami, takimi jak β-adrenolityk, tiazydowy lek moczopędny, antagonista kanału wapniowego lub inhibitorem ACE.
Możliwe działania niepożądane: zakażenia dróg oddechowych i dróg moczowych, zapalenie pęcherza, nietrzymanie moczu, jadłowstręt, niepokój, bezsenność, nerwowość, zawroty głowy, senność, kołatanie serca, tachykardia, kaszel, duszność, katar, zapalenie oskrzeli, ból brzucha, niestrawność, nudności, biegunka, suchość w jamie ustnej, świąd, bóle pleców i mięśni, objawy grypopodobne, obrzęki.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Doksazosyna – lek na nadciśnienie i problemy z prostatą
Doksazosyna to jeden z najczęściej stosowanych leków w leczeniu dwóch istotnych problemów zdrowotnych dotykających głównie mężczyzn – nadciśnienia tętniczego oraz łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. Ta substancja czynna, będąca pochodną chinazoliny, od ponad 40 lat skutecznie pomaga pacjentom w poprawie jakości życia i kontrolowaniu objawów chorobowych. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania, doksazosyna należy do grupy antagonistów receptorów alfa-1-adrenergicznych, co oznacza, że selektywnie blokuje określone receptory w organizmie, prowadząc do rozluźnienia naczyń krwionośnych i mięśni gładkich. Właściwość ta czyni ją niezwykle cenną w farmakoterapii, szczególnie u pacjentów cierpiących jednocześnie na nadciśnienie i objawy powiększonej prostaty. Lek ten wyróżnia się wysoką skutecznością terapeutyczną przy relatywnie dobrym profilu bezpieczeństwa, co sprawia, że jest chętnie wybierany przez lekarzy i dobrze tolerowany przez chorych. W Polsce doksazosyna dostępna jest pod różnymi nazwami handlowymi, w tym Cardura, Doxar, Kamiren czy Zoxon, zarówno w postaciach o natychmiastowym, jak i przedłużonym uwalnianiu substancji czynnej.
Mechanizm działania i farmakologia
Doksazosyna działa poprzez selektywną i kompetycyjną blokadę postsynaptycznych receptorów α1-adrenergicznych, które znajdują się w różnych strukturach organizmu. Receptory te zlokalizowane są głównie w ścianach naczyń krwionośnych, mięśniach gładkich gruczołu krokowego, torebce prostaty oraz szyjce pęcherza moczowego. Zablokowanie tych receptorów przez doksazosynę skutkuje rozluźnieniem mięśni gładkich i rozszerzeniem naczyń, co prowadzi do zmniejszenia oporu naczyniowego i obniżenia ciśnienia tętniczego krwi.
W kontekście układu sercowo-naczyniowego, doksazosyna powoduje rozszerzenie zarówno naczyń tętniczych, jak i żylnych, co skutkuje obniżeniem podwyższonego ciśnienia tętniczego. Istotne jest, że lek ten w zalecanych dawkach nie wywiera wpływu lub wywiera jedynie nieznaczny wpływ na ciśnienie tętnicze u osób z prawidłowymi wartościami. Po podaniu jednorazowej dawki maksymalne działanie obniżające ciśnienie obserwuje się po 2-6 godzinach, a efekt utrzymuje się przez 24 godziny.
W przypadku łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, mechanizm działania doksazosyny jest równie precyzyjny. Objawy tej choroby nie wynikają wyłącznie z wielkości gruczołu, ale również z nadmiernej stymulacji receptorów alfa-adrenergicznych w dolnych drogach moczowych przez układ współczulny. Doksazosyna, blokując te receptory, powoduje zmniejszenie napięcia mięśni gładkich, poprawę przepływu moczu, ułatwienie opróżniania pęcherza moczowego i zmniejszenie retencji moczu.
Farmakokinetyka i metabolizm
Po podaniu doustnym doksazosyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając dostępność biologiczną na poziomie około 65%. Maksymalne stężenie w osoczu krwi osiągane jest po 2 godzinach od przyjęcia leku w przypadku preparatów o natychmiastowym uwalnianiu, natomiast w przypadku postaci o przedłużonym uwalnianiu – po 8-9 godzinach.
Doksazosyna w 98% wiąże się z białkami osocza i podlega intensywnemu metabolizmowi wątrobowemu, głównie za pośrednictwem enzymu CYP3A4. Ponad 95% przyjętej dawki jest metabolizowane do form nieaktywnych na drodze O-demetylacji oraz hydroksylacji. Jedynie około 5% dawki przekształca się w hydroksydoksazosynę, która również wykazuje silne, selektywne działanie hamujące receptory α-adrenergiczne. Końcowy okres półtrwania wynosi 16-30 godzin, co umożliwia podawanie leku raz na dobę.
Wydalanie leku zachodzi głównie z kałem, przy czym mniej niż 5% stanowi niezmieniona forma doksazosyny. Ta charakterystyka farmakokinetyczna czyni doksazosynę wygodną w stosowaniu, wymagającą jedynie jednokrotnego przyjmowania w ciągu doby.
Wskazania do stosowania
Doksazosyna znalazła zastosowanie w dwóch głównych obszarach terapeutycznych:
Samoistne nadciśnienie tętnicze
Lek jest skuteczny w monoterapii nadciśnienia tętniczego, działając poprzez zmniejszenie oporu naczyniowego. Doksazosyna wykazuje również korzystny wpływ na profil lipidowy, obniżając poziom cholesterolu całkowitego i zwiększając insulinowrażliwość tkanek. Te dodatkowe właściwości metaboliczne czynią ją szczególnie wartościową u pacjentów z zespołem metabolicznym czy cukrzycą.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego
W leczeniu objawów łagodnego przerostu prostaty doksazosyna należy do leków pierwszego rzutu. Poprawia parametry urodynamiczne, zmniejsza objawy dolnych dróg moczowych i może pozytywnie wpływać na funkcje seksualne pacjentów. Korzystny wpływ w łagodnym rozroście gruczołu krokowego zauważalny jest już po 2-6 tygodniach leczenia.
Inne zastosowania
Doksazosyna znalazła również zastosowanie w terapii różnego rodzaju zaburzeń mikcji, w których przyczyną jest opóźnione otwarcie szyi pęcherza, a także w leczeniu neurogennej dysfunkcji pęcherza u dzieci. Prowadzone są również badania nad wykorzystaniem doksazosyny w leczeniu objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD), szczególnie w przypadku występowania koszmarów nocnych.
Dawkowanie i postaci farmaceutyczne
Wskazanie |
Dawka początkowa |
Dawka maksymalna |
Uwagi |
Nadciśnienie tętnicze |
1 mg raz na dobę |
16 mg na dobę |
Stopniowe zwiększanie co 1-2 tygodnie |
Łagodny rozrost prostaty |
1 mg raz na dobę |
8 mg na dobę |
Efekt widoczny po 2-6 tygodniach |
Leczenie doksazosyną zawsze rozpoczyna się od dawki 1 mg na dobę, niezależnie od wskazania. Stopniowe zwiększanie dawki pozwala na minimalizację ryzyka niedociśnienia ortostatycznego, które może wystąpić szczególnie na początku terapii.
Dostępne są różne postacie farmaceutyczne:
- Tabletki o natychmiastowym uwalnianiu (1 mg, 2 mg, 4 mg)
- Tabletki o przedłużonym uwalnianiu (GITS – Gastro-Intestinal Therapeutic System)
- Tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu
Preparaty o przedłużonym uwalnianiu zapewniają bardziej równomierne stężenie leku w organizmie i mogą być lepiej tolerowane przez niektórych pacjentów.
Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego z wykorzystaniem doksazosyny
W farmakoterapii nadciśnienia tętniczego doksazosyna może być stosowana zarówno w monoterapii, jak i w leczeniu skojarzonym z innymi grupami leków przeciwnadciśnieniowych. Często łączona jest z inhibitorami konwertazy angiotensyny (enalapril, perindopril, ramipril), blokerami receptora angiotensyny II (losartan, valsartan, telmisartan), diuretykami tiazydowymi (hydrochlorotiazyd, indapamid) czy blokerami kanałów wapniowych (amlodypina, nifedypina).
W Polsce dostępne są również inne alfa-blokery stosowane w leczeniu nadciśnienia, takie jak prazosyna czy terazosyna, jednak doksazosyna charakteryzuje się najkorzystniejszym profilem działania i najmniejszą liczbą działań niepożądanych. W przypadku pacjentów z współistniejącym łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, doksazosyna stanowi idealny wybór, pozwalając na jednoczesne leczenie obu schorzeń.
Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu gruczołu krokowego
W terapii łagodnego przerostu prostaty doksazosyna należy do grupy alfa-blokerów (alfa-adrenolityków), obok takich substancji jak alfuzosyna, tamsulozyna i silodosyna. Wszystkie te leki działają przez blokowanie receptorów α1-adrenergicznych, ale różnią się selektywnością wobec różnych podtypów receptorów.
Często stosowana jest terapia skojarzona doksazosyny z inhibitorami 5-alfa-reduktazy, takimi jak finasteryd czy dutasteryd. Inhibitory te działają poprzez blokowanie enzymu 5-alfa-reduktazy, który przekształca testosteron w dihydrotestosteron – hormon odpowiedzialny za rozrost prostaty. Leczenie skojarzone jest bardziej skuteczne niż monoterapia którymkolwiek z leków i znacząco obniża ryzyko wystąpienia zatrzymania moczu oraz konieczności leczenia chirurgicznego.
W niektórych przypadkach stosuje się również kombinację alfa-blokerów z antagonistami receptorów muskarynowych (solifenacyna, tolterodyna), szczególnie u pacjentów z nasilonymi objawami ze strony pęcherza moczowego.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Doksazosyna, pomimo swojego korzystnego profilu bezpieczeństwa, nie może być stosowana u wszystkich pacjentów. Główne przeciwwskazania obejmują:
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na doksazosynę lub inne pochodne chinazoliny (prazosyna, terazosyna)
- Niedociśnienie tętnicze lub niedociśnienie ortostatyczne w wywiadzie
- Niedrożność lub zwężenie światła przewodu pokarmowego
- Niedrożność przełyku
- Przepełnienie pęcherza moczowego lub bezmocz z niewydolnością nerek (w monoterapii)
Szczególne środki ostrożności wymagają pacjenci z:
- Łagodnym rozrostem gruczołu krokowego ze współistniejącym przekrwieniem górnych dróg moczowych
- Przewlekłymi infekcjami dróg moczowych lub kamicą pęcherza
- Niewydolnością wątroby (szczególnie ciężką)
- Planowanym zabiegiem operacyjnym zaćmy (ryzyko śródoperacyjnego zespołu wiotkiej tęczówki)
Szczególną ostrożność należy zachować na początku leczenia doksazosyną ze względu na ryzyko wystąpienia niedociśnienia ortostatycznego – nagłego spadku ciśnienia związanego ze zmianą pozycji ciała na pionową.
Działania niepożądane
Doksazosyna może powodować różnorodne działania niepożądane, które zostały sklasyfikowane według częstości występowania:
Często występujące (u więcej niż 1 na 100 osób):
- Zawroty głowy
- Ból głowy
- Senność
- Kołatanie serca
- Obniżenie ciśnienia tętniczego
- Ból brzucha
- Niestrawność
- Suchość w jamie ustnej
- Nudności
Niezbyt często występujące (u mniej niż 1 na 100 osób):
- Zakażenia dróg oddechowych i moczowych
- Świąd skóry
- Bóle pleców i mięśni
- Zapalenie pęcherza
- Nietrzymanie moczu
- Częstomocz
- Osłabienie
- Obrzęk obwodowy
Rzadko występujące:
- Priapizm (bolesny, przedłużający się wzwód)
- Ginekomastia (powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn)
- Zaburzenia rytmu serca
- Żółtaczka
- Zapalenie wątroby
Większość działań niepożądanych ma charakter przejściowy i zmniejsza się wraz z kontynuowaniem terapii. W przypadku wystąpienia poważnych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Interakcje lekowe
Doksazosyna może wchodzić w istotne klinicznie interakcje z różnymi grupami leków:
Leki nasilające działanie doksazosyny:
- Inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (sildenafil, tadalafil, wardenafil, awanafil) – zwiększone ryzyko niedociśnienia
- Silne inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, itrakonazol, klarytromycyna, erytromycyna) – zwiększenie stężenia doksazosyny
- Inne leki przeciwnadciśnieniowe – ryzyko nadmiernego obniżenia ciśnienia
Leki osłabiające działanie doksazosyny:
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – mogą osłabiać hipotensyjne działanie
- Estrogeny – zmniejszenie skuteczności przeciwnadciśnieniowej
- Sympatykomimetyki (efedrina, pseudoefedrina) – antagonizowanie działania
Szczególne uwagi:
- Nie zaleca się spożywania alkoholu podczas leczenia doksazosyną
- Ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu z lekami wpływającymi na funkcje wątroby
- Monitorowanie przy stosowaniu z induktorami CYP3A4 (dziurawiec, rifampicyna, karbamazepina)
Stosowanie w szczególnych grupach pacjentów
Ciąża i laktacja
Doksazosyna nie powinna być stosowana w ciąży, chyba że potencjalne korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu. Nie przeprowadzono wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania w ciąży. Lek przenika do mleka matki w niewielkich ilościach, dlatego kobiety karmiące piersią powinny przerwać karmienie podczas stosowania doksazosyny.
Pacjenci w podeszłym wieku
U osób starszych nie jest wymagane dostosowanie dawki, jednak należy zachować szczególną ostrożność ze względu na zwiększone ryzyko niedociśnienia ortostatycznego i upadków. Zalecane jest powolne zwiększanie dawki i regularne monitorowanie ciśnienia tętniczego.
Zaburzenia czynności nerek i wątroby
Pacjenci z niewydolnością nerek nie wymagają dostosowania dawki, ponieważ doksazosyna jest głównie metabolizowana w wątrobie. U pacjentów z łagodnymi lub umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby należy zachować ostrożność i rozważyć zmniejszenie dawki. U pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby stosowanie doksazosyny nie jest zalecane.
Monitorowanie terapii
Podczas leczenia doksazosyną konieczne jest regularne monitorowanie:
- Ciśnienie tętnicze (szczególnie na początku terapii)
- Objawy niedociśnienia ortostatycznego
- Parametry urodynamiczne (u pacjentów z BPH)
- Funkcje wątroby (u pacjentów z zaburzeniami wątroby)
- Odpowiedź kliniczna na leczenie
Przed rozpoczęciem leczenia u pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego konieczne jest wykluczenie raka prostaty poprzez badanie poziomu PSA i badanie per rectum.
Przedawkowanie
Przedawkowanie doksazosyny zazwyczaj prowadzi do niedociśnienia tętniczego o różnym stopniu nasilenia. Objawy mogą obejmować:
- Zawroty głowy
- Omdlenia
- Wstrząs
- W skrajnych przypadkach utratę przytomności
W przypadku przedawkowania należy ułożyć pacjenta na plecach z uniesionymi nogami i natychmiast skontaktować się z lekarzem. Może być konieczne dożylne podanie płynów oraz środków wspomagających krążenie. Dializa nie jest skuteczna ze względu na wysokie wiązanie leku z białkami osocza (98%).
Jak szybko działa doksazosyna?
W przypadku leczenia nadciśnienia tętniczego pierwsze efekty mogą być odczuwalne już po kilku dniach, ale pełne działanie rozwija się po 4-6 tygodniach regularnego stosowania. W leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego znaczącą poprawę można zauważyć po 2-6 tygodniach terapii. Maksymalne działanie obniżające ciśnienie tętnicze obserwuje się 2-6 godzin po podaniu leku.
Czy można nagle przerwać stosowanie doksazosyny?
Nie zaleca się nagłego odstawiania doksazosyny, szczególnie u pacjentów leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego. Nagłe przerwanie leczenia może prowadzić do „efektu odbicia” i gwałtownego wzrostu ciśnienia. Decyzję o przerwaniu lub zmianie terapii zawsze należy skonsultować z lekarzem, który może zalecić stopniowe zmniejszanie dawki.
Czy doksazosyna wpływa na potencję?
Doksazosyna zazwyczaj nie wpływa negatywnie na funkcje seksualne, a u niektórych pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego może nawet je poprawić. Jednak u niektórych mężczyzn może wystąpić zaburzenie ejakulacji lub priapizm (rzadko). W przypadku problemów z potencją należy skonsultować się z lekarzem.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania doksazosyny?
Na początku terapii doksazosyną zaleca się ostrożność podczas prowadzenia pojazdów ze względu na ryzyko wystąpienia zawrotów głowy, senności lub niedociśnienia ortostatycznego. Po okresie adaptacji (zwykle kilka tygodni) większość pacjentów może normalnie prowadzić pojazdy, pod warunkiem dobrej tolerancji leku.
Czy doksazosyna może być stosowana razem z innymi lekami na ciśnienie?
Tak, doksazosyna często jest łączona z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi w ramach terapii wielolekowej. Jednak każde takie połączenie musi być nadzorowane przez lekarza ze względu na zwiększone ryzyko nadmiernego obniżenia ciśnienia. Szczególną ostrożność należy zachować przy jednoczesnym stosowaniu z diuretykami, inhibitorami ACE czy blokerami kanałów wapniowych.
Jakie są różnice między doksazosyną a innymi alfa-blokerami?
Doksazosyna charakteryzuje się długim czasem działania (można ją podawać raz na dobę) i stosunkowo dobrą tolerancją. W porównaniu z tamsulozoną ma szersze zastosowanie (również w nadciśnieniu), ale może częściej powodować obniżenie ciśnienia. Alfuzosyna ma podobne właściwości, ale krószy czas działania. Silodosyna jest najbardziej selektywna dla receptorów prostaty, ale ma ograniczone zastosowanie tylko do BPH.
Czy podczas stosowania doksazosyny można spożywać alkohol?
Nie zaleca się spożywania alkoholu podczas leczenia doksazosyną, ponieważ może to nasilać działanie obniżające ciśnienie tętnicze i zwiększać ryzyko niedociśnienia, zawrotów głowy czy omdleń. Szczególnie niebezpieczne może być to na początku terapii lub po zwiększeniu dawki leku.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy ją przyjąć jak najszybciej po przypomnieniu sobie o tym. Jeżeli jednak zbliża się czas przyjęcia kolejnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć i kontynuować regularne dawkowanie. Nigdy nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej.
Czy doksazosyna powoduje uzależnienie?
Nie, doksazosyna nie powoduje uzależnienia psychicznego ani fizycznego. Nie rozwija się również tolerancja na jej działanie przy długotrwałym stosowaniu. Lek można bezpiecznie stosować przez wiele lat pod nadzorem lekarza, regularnie kontrolując jego skuteczność i bezpieczeństwo.
Bibliografia
- Young RA, Brogden RN. Doxazosin. A review of its pharmacodynamic and pharmacokinetic properties, and therapeutic efficacy in mild or moderate hypertension. Drugs. 1988;35(5):525-41. DOI: 10.2165/00003495-198835050-00003 PMID: 2899495
- McConnell JD, Roehrborn CG, Bautista OM, Andriole GL Jr, Dixon CM, Kusek JW, Lepor H, McVary KT, Nyberg LM Jr, Clarke HS, Crawford ED, Diokno A, Foley JP, Foster HE, Jacobs SC, Kaplan SA, Kreder KJ, Lieber MM, Lucia MS, Miller GJ, Menon M, Milam DF, Ramsdell JW, Schenkman NS, Slawin KM, Smith JA; Medical Therapy of Prostatic Symptoms (MTOPS) Research Group. The long-term effect of doxazosin, finasteride, and combination therapy on the clinical progression of benign prostatic hyperplasia. N Engl J Med. 2003;349(25):2387-98. DOI: 10.1056/NEJMoa030656 PMID: 14681504