Alexan to lek przeciwnowotworowy, którego substancją czynną jest cytarabina. Jest stosowany w monoterapii oraz w skojarzeniu z innymi chemioterapeutykami, w leczeniu początkowym oraz podtrzymującym ostrych białaczek szpikowych, ostrych białaczek limfoblastycznych, nacieków białaczkowych w ośrodkowym układzie nerwowym, złośliwych chłoniaków nieziarniczych (Non-Hodgkin’s lymphoma). Lek jest dostępny na receptę.
Cytarabina Accord to lek przeciwnowotworowy, który jest stosowany w chemioterapii nowotworów. Substancją czynną preparatu jest cytarabina, związek organiczny, nukleozyd, zbudowany z cytozyny i arabinozy. Jest on analogiem biologicznie czynnego nukleozydu pirymidynowego, niezbędnego do syntezy kwasów nukleinowych. Lek ten stosuje się przede wszystkim w leczeniu białaczek różnego typu. Cytarabina Accord jest lekiem dostępnym na receptę.
Cytarabine Kabi to lek stosowany w leczeniu białaczek i innych nowotworów krwi. Jego głównym składnikiem jest cytarabina, która jest prolekiem przekształcanym w organizmie w aktywną formę zdolną do zabijania komórek nowotworowych. Cytarabine Kabi jest zwykle stosowany w leczeniu przewlekłej białaczki limfatycznej (CLL), kiedy inne leki nie są skuteczne. Może być również stosowany w leczeniu innych rodzajów białaczek i chłoniaków. Nie jestem w stanie potwierdzić, czy Cytarabine Kabi jest dostępny na receptę na podstawie dostępnych informacji.
Cytosar to lek przeciwnowotworowy, którego substancją czynną jest cytarabina. Jest stosowany głównie do indukcji i podtrzymania remisji w ostrej białaczce szpikowej zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Cytosar wykazuje również skuteczność w leczeniu innych białaczek, takich jak ostra białaczka limfoblastyczna i przewlekła białaczka szpikowa. Lek jest dostępny tylko na receptę.
Depo-Provera to lek hormonalny i onkologiczny, który ma postać zawiesiny do wstrzykiwań. Jest stosowany wyłącznie u kobiet. Lek ten jest stosowany do leczenia raka piersi, endometrium oraz nerek. Jest dostępny na receptę. Wskazania do stosowania to leczenie wspomagające i (lub) paliatywne w przypadku wznowy lub wystąpienia przerzutów raka endometrium lub nerek; leczenie w przypadku wznowy lub wystąpienia przerzutów raka piersi u kobiet po menopauzie.
Vyxeos liposomal to lek przeciwnowotworowy zawierający dwie substancje czynne: daunorubicynę i cytarabinę, zamknięte w liposomach. Działają one w różny sposób, uniemożliwiając wzrost i podział komórek nowotworowych. Zamknięcie tych substancji w liposomach wydłuża ich działanie w organizmie i pomaga wnikać w komórki rakowe, aby je zniszczyć.
Vyxeos liposomal jest stosowany w leczeniu nowo rozpoznanej ostrej białaczki szpikowej u pacjentów, gdy białaczka została wywołana wcześniejszym leczeniem (ostra białaczka szpikowa zależna od terapii) lub w przypadku zmian w szpiku kostnym (ostra białaczka szpikowa z cechami zależnymi od mielodysplazji).
Cytarabina – lek o działaniu przeciwnowotworowym. Mechanizm działania cytarabiny polega na hamowaniu syntezy DNA w fazie komórkowej, w której dochodzi do podwajania ilości DNA. Lek wykazuje również działanie przeciwwirusowe i immunosupresyjne. Wskazaniem do stosowania cytarabiny jest indukcja remisji ostrej białaczki szpikowej oraz innych ostrych białaczek (np. limfoblastycznej, złośliwych chłoniaków nieziarniczych).
Cytarabina dostępna jest w postaci roztworu do infuzji, roztworu do wstrzykiwań, proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań oraz proszku i rozpuszczalnika do sporządzania roztworu do wstrzykiwań.
Możliwe działania niepożądane: zależą od stosowanej dawki cytarabiny. Najczęściej występuje brak łaknienia, ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, hiperurykemia, obniżenie świadomości, oczopląs, krwotoczne zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, łysienie, pokrzywka, zapalenie naczyń, pęcherzowe zapalenie skóry, zaburzenia czynności nerek, zatrzymanie moczu.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Cytarabina, znana również jako arabinozyd cytozyny (ARA-C), stanowi jeden z najważniejszych leków przeciwnowotworowych stosowanych w leczeniu chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Ta syntetyczna substancja czynna z grupy antymetabolitów pirymidyny rewolucjonizowała terapię ostrych białaczek od momentu wprowadzenia jej do praktyki klinicznej w 1969 roku. Dzięki unikalnemu mechanizmowi działania, polegającemu na hamowaniu syntezy DNA w komórkach nowotworowych, cytarabina pozostaje podstawowym składnikiem wielu schematów chemioterapii, szczególnie w leczeniu ostrej białaczki szpikowej (AML) oraz ostrej białaczki limfoblastycznej (ALL). Jej znaczenie w onkologii jest nie do przecenienia – lek ten umożliwił osiągnięcie remisji u tysięcy pacjentów na całym świecie, choć jego stosowanie wymaga szczególnej ostrożności ze względu na charakterystyczne działania niepożądane, w tym zespół cytarabinowy oraz potencjalną neurotoksyczność przy wysokich dawkach.
Cytarabina jest analogiem nukleozydu pirymidynowego, 2-deoksycytydyny, w którym ryboza została zastąpiona arabinozą (arabinozyd cytozyny). Mechanizm działania cytarabiny nie został całkowicie poznany. Polega głównie na hamowaniu syntezy DNA poprzez zablokowanie polimerazy DNA. Wykazuje działanie immunosupresyjne. Działa na komórki w fazie S, hamuje przejście komórek z fazy G1 do S.
W białaczkowych komórkach blastycznych i zdrowych komórkach szpiku kostnego cytarabina ulega szybkiej fosforylacji z udziałem kinazy deoksycytydyny i innych nukleotydaz do postaci aktywnej (cytarabino-5’trifosforan). Przekształcenie znacznej większości dawki w związek nieaktywny (1-beta-D-arabinofuranozyluracyl, ARA-U) pod wpływem deaminazy cytydyny następuje głównie w wątrobie, krwi oraz innych tkankach.
Substancja ta wykazuje działanie specyficzne dla fazy cyklu komórkowego, będąc najbardziej aktywna przeciwko komórkom w fazie S (syntezy). Po wniknięciu do komórki, cytarabina jest przekształcana przez enzymy komórkowe w aktywny metabolit – trifosforan cytarabiny (ara-CTP), który następnie:
Ten złożony mechanizm sprawia, że cytarabina jest szczególnie skuteczna przeciwko szybko dzielącym się komórkom nowotworowym, jednocześnie wpływając na zdrowe komórki organizmu charakteryzujące się wysoką aktywnością proliferacyjną.
Po podaniu dożylnym cytarabina wykazuje charakterystyczną farmakokinetykę dwufazową. Okres półtrwania w fazie dystrybucji wynosi około 10 minut, w fazie eliminacji – około 1–3 godzin. Po podaniu dokanałowym okres półtrwania wydłuża się do około 3–3,5 godzin.
Podanie doustne ma bardzo słaby efekt z powodu szybkiego metabolizmu do postaci nieczynnej w jelitach i wątrobie. Po podskórnym lub domięśniowym maksymalne stężenia w osoczu występuje po 20-60 minutach, ale jest ono znacząco niższe niż po podaniu tej samej dawki dożylnie.
Kluczowe parametry farmakokinetyczne obejmują:
Stosunek ilościowy obu enzymów metabolizujących cytarabinę determinuje wrażliwość lub oporność komórki na preparat. Niewielka aktywność deaminazy w płynie mózgowo-rdzeniowym powoduje wydłużenie okresu półtrwania w OUN do ponad 3 godzin.
Cytarabina znajduje zastosowanie w leczeniu różnych nowotworów hematologicznych, stanowiąc podstawę terapii w następujących wskazaniach:
W leczeniu ostrej białaczki szpikowej cytarabina stanowi podstawę wielu schematów chemioterapii, takich jak 7+3 (cytarabina z antracykliną) w indukcji remisji czy HiDAC (wysokie dawki cytarabiny) w konsolidacji.
Cytarabina może być podawana różnymi sposobami w zależności od wskazania:
W badaniach klinicznych badano różne dawki cytarabiny, w tym dawki standardowe (100-200 mg/m2 na dobę) i wysokie dawki (1-2 g/m2 na dobę). Niektóre badania analizowały niskie dawki cytarabiny (20 mg/m2 na dobę) dla starszych lub osłabionych pacjentów.
| Schemat leczenia | Dawkowanie | Sposób podania | Wskazanie |
|---|---|---|---|
| Standardowy | 100-200 mg/m²/dobę | Dożylnie, 7 dni | Indukcja AML |
| Wysokie dawki (HiDAC) | 1-3 g/m² co 12h | Infuzja 1-3h | Konsolidacja |
| Niskie dawki | 20 mg/m²/dobę | Podskórnie | Pacjenci starsi |
| Dokanałowe | 25-50 mg | Wolno, 1-5 min | Zajęcie OUN |
W Polsce cytarabina jest stosowana w ramach różnorodnych schematów chemioterapii, często w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi:
Wenetoklaks – jest inhibitorem kinazy tyrozynowej, w tym kinazy FLT3-ITD, która jest mutacją często obecną w niektórych przypadkach AML. Midostauryna – jest stosowana w leczeniu AML z FLT3-ITD lub FLT3-TKD. Jest stosowana w połączeniu z chemioterapią indukcyjną i konsolidacyjną.
Współczesne protokoły obejmują także:
W trakcie terapii cytarabiną stosuje się również:
Bardzo często występuje „zespół cytarabinowy” charakteryzujący się gorączką, bólami mięśni, bólami kostnymi, niekiedy bólami w klatce piersiowej, wysypką plamisto-grudkową, zapaleniem spojówek, nudnościami i ogólnym złym samopoczuciem; może on wystąpić 6–12 h od rozpoczęcia leczenia.
Wykazano korzystne działanie kortykosteroidów w leczeniu lub zapobieganiu temu zespołowi. Jeśli jego objawy są na tyle ciężkie, że wymagają leczenia, należy rozważyć podanie kortykosteroidów oraz kontynuację leczenia cytarabiną.
Cytarabina wykazuje wyraźną mielosupresję zależną od dawki, manifestującą się megaloblastozą, retikulocytopenią, leukopenią oraz trombocytopenią, co stanowi główne ograniczenie dawkowania i wymaga regularnego monitorowania morfologii krwi.
Najczęstsze zaburzenia hematologiczne:
Bardzo często obserwuje się negatywny wpływ na układ nerwowy co może objawiać się zaburzeniami pracy czynności mózgu, móżdżku oraz zapaleniu nerwów w tym może dojść do zmian osobowości, drgawek czy senności. Szczególnie w terapii wysokimi dawkami cytarabiny mogą wystąpić poważne objawy neurologiczne, takie jak zaburzenia czynności mózgu i móżdżku, senność, śpiączka, drgawki, neuropatie obwodowe oraz zmiany osobowości.
Po podaniu dokanałowym najczęściej obserwowano ból głowy, zapalenie pajęczynówki, osłabienie, nudności, wymioty, gorączkę, splątanie, biegunkę, małopłytkowość i zmęczenie. Ponadto istnieją doniesienia o przypadkach ciężkiej toksyczności ze strony OUN, w tym utrzymujących się drgawek, skrajnej senności, porażenia połowiczego, zaburzeń widzenia i ślepoty, głuchoty i porażenia nerwów czaszkowych.
Cytarabina może również powodować:
Ciąża i laktacja Badania na zwierzętach wykazały działanie teratogenne i embriotoksyczne. Brak pełnych danych o wpływie cytarabiny na ciążę i płód. Stosowanie cytarabiny u kobiet w ciąży jest możliwe tylko z wyboru lekarza. W trakcie terapii i 6 miesięcy po jej zakończeniu zaleca się stosowanie antykoncepcji.
Pacjenci pediatryczni Dzieci na ogół lepiej tolerują cytarabinę niż dorośli, ale wymagają ścisłego monitorowania ze względu na ryzyko działań niepożądanych.
Podczas terapii cytarabiną konieczne jest regularne monitorowanie:
Cytarabina może osłabiać działanie gentamycyny na Klebsiella pneumoniae. Cytarabina może powodować osłabienie skuteczności flucytozyny. Wykazuje niezgodności fizyczne z heparyną, insuliną, 5-fluorouracylem, nafcyliną, oksacyliną, penicyliną benzylową i solą sodową bursztynianu metyloprednizolonu.
Najważniejsze interakcje:
Cytarabina dostępna jest w różnych postaciach:
Warunki przechowywania:
Długość leczenia zależy od rodzaju białaczki, odpowiedzi na terapię i stanu pacjenta. Zazwyczaj leczenie podzielone jest na fazy: indukcję (4-6 tygodni), konsolidację (kilka miesięcy) i ewentualnie podtrzymywanie (do 2-3 lat). Każdy cykl może trwać od kilku dni do kilku tygodni z przerwami na regenerację organizmu.
Do najczęstszych działań niepożądanych należą: zespół cytarabinowy (gorączka, bóle mięśni i kości, wysypka), zmniejszenie liczby krwinek (anemia, leukopenia, trombocytopenia), nudności, wymioty, biegunka, zapalenie jamy ustnej oraz zmęczenie. Przy wysokich dawkach mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne.
Działanie mutagenne preparatu może powodować uszkodzenie chromosomów z komórkach rozrodczych. Zaleca się stosowanie antykoncepcji w trakcie leczenia i pół roku po jego zakończeniu. U pacjentów mogą wystąpić zaburzenia funkcji gruczołów płciowych, dlatego przed rozpoczęciem leczenia należy omówić z lekarzem możliwości zachowania płodności.
Zespół cytarabinowy można skutecznie kontrolować poprzez profilaktyczne lub objawowe podawanie kortykosteroidów (np. prednizolon, deksametazon). Ważne jest także utrzymanie odpowiedniego nawodnienia, kontrola temperatury ciała i monitorowanie stanu pacjenta. Objawy zwykle ustępują samoistnie w ciągu 6-12 godzin.
Działania niepożądane podczas stosowania cytarabiny ograniczają zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych w ruchu. Szczególnie w terapii wysokimi dawkami cytarabiny mogą wystąpić poważne objawy neurologiczne, które bezwzględnie wykluczają prowadzenie pojazdów mechanicznych.
Konieczne jest regularne wykonywanie morfologii krwi (nawet codziennie podczas indukcji), badań biochemicznych wątroby i nerek, poziomu elektrolitów oraz kwasu moczowego. W przypadku objawów neurologicznych może być potrzebna konsultacja neurologiczna i badania obrazowe mózgu.
Cytarabina jest szczególnie skuteczna w leczeniu ostrych białaczek szpikowych i limfoblastycznych. W przypadku przewlekłych białaczek stosowana jest głównie w fazach przełomu blastycznego. Skuteczność zależy od wielu czynników, w tym wieku pacjenta, stanu ogólnego, profilu genetycznego białaczki i wcześniejszego leczenia.
Ze względu na specjalistyczny charakter leczenia i ścisłe schematy podawania, cytarabina jest zawsze podawana pod nadzorem medycznym w szpitalu lub specjalistycznej poradni. W przypadku jakichkolwiek problemów z harmonogramem leczenia należy natychmiast skontaktować się z zespołem medycznym.
W leczeniu białaczek stosuje się różne protokoły, które mogą obejmować inne antymetabolity (fludarabina, kladrybina), antracykliny, alkaloidy vinca czy nowoczesne leki celowane. Wybór alternatyw zależy od rodzaju białaczki, stanu pacjenta i dostępności leków. Decyzję zawsze podejmuje hematolog-onkolog.
Większość działań niepożądanych, takich jak zaburzenia hematologiczne czy problemy żołądkowo-jelitowe, ustępuje w ciągu kilku tygodni po zakończeniu leczenia. Jednak niektóre skutki, szczególnie neurologiczne i dotyczące płodności, mogą mieć charakter długotrwały lub trwały. Regeneracja szpiku kostnego następuje zazwyczaj w ciągu 2-4 tygodni.
