Bromheksyna / bromoheksyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Bromheksyna / bromoheksyna – lek o działaniu wykrztuśnym należący do grupy leków zwanych mukolitykami. Mechanizm działania bromheksyny polega na zwiększaniu aktywności komórek gruczołowych do wytwarzania obojętnych polisacharydów co doprowadza do zmniejszenia lepkości zalegającej, gęstej wydzieliny. Bromheksyna łagodzi kaszel oraz wpływa na poprawę czynności nabłonka rzęskowego. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie ostrych i przewlekłych chorób dróg oddechowych, które przebiegają z utrudnionym odkrztuszaniem wydzieliny oskrzelowej.
Bromheksyna dostępna jest w postaci tabletek, syropu oraz kropli doustnych. Dawkowanie i postać leku dobiera się indywidualnie w zależności od wieku. Nie zaleca się stosowania bromheksyny bezpośrednio przed snem. Czas leczenia bez konsultacji z lekarzem wynosi od 3 do 5 dni.
Możliwe działania niepożądane: ból brzucha, nudności, wymioty, niestrawność, biegunka, ból głowy, zawroty głowy, senność, obniżenie ciśnienia krwi, skurcz oskrzeli, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, reakcje nadwrażliwości, wysypka skórna, pokrzywka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Bromheksyna – substancja czynna o działaniu mukolitycznym i wykrztuśnym
Bromheksyna, znana również jako bromoheksyna, to syntetyczna pochodna naturalnego alkaloidu wazycyny, która od dziesiątków lat stanowi podstawę leczenia schorzeń dróg oddechowych przebiegających z utrudnionym odkrztuszaniem wydzieliny oskrzelowej. Ta wyjątkowa substancja czynna, wprowadzona do medycyny w 1966 roku w Szwajcarii, revolutionizowała podejście do terapii mokrego kaszlu i chorób dróg oddechowych charakteryzujących się nadmierną produkcją lepkiego śluzu. Bromheksyna należy do grupy leków mukolitycznych, co oznacza, że jej głównym zadaniem jest rozrzedzanie gęstej wydzieliny oskrzelowej i ułatwianie jej usuwania z organizmu. Mechanizm działania tej substancji jest złożony i wieloaspektowy – nie tylko zmniejsza lepkość śluzu poprzez wpływ na mukopolisacharydy i albuminy, ale także pobudza syntezę surfaktantu płucnego oraz poprawia czynność nabłonka rzęskowego. Dzięki tym właściwościom bromheksyna skutecznie wspomaga naturalny proces oczyszczania dróg oddechowych, ułatwiając pacjentom walkę z uporczywym mokrym kaszlem i związanymi z nim dolegliwościami.
Mechanizm działania bromheksyny
Bromheksyna działa mukolitycznie, zmniejszając zawartość mukopolisacharydów (związki wielocukrów z białkiem) i albumin (rodzaj białka) w śluzie. Wykazuje działanie wykrztuśne. Ponadto pobudza syntezę i wydzielanie surfaktantu (naturalna substancja powierzchniowo czynna, wytwarzana w pęcherzykach płucnych).
Bromoheksyna rozcina wiązania pomiędzy włóknami polisacharydowymi w śluzie oskrzelowym, a także pobudza komórki gruczołowe nabłonka do wydzielania obojętnych polisacharydów. Dzięki temu następuję zmniejszenie lepkości śluzu i poprawa ruchu nabłonka rzęskowego – zalegająca wydzielina staje się łatwiejsza do odkrztuszenia.
Bromheksyna wywiera swoje działanie poprzez kilka mechanizmów:
- Depolimeryzację włókien polisacharydowych – rozcina złożone struktury chemiczne w śluzie, czyniąc go mniej lepkim
- Pobudzenie komórek gruczołowych – zwiększa produkcję bardziej płynnych polisacharydów obojętnych
- Stymulację syntezy surfaktantu – poprawia powierzchniowe właściwości wydzieliny płucnej
- Aktywację nabłonka rzęskowego – usprawnia transport wydzieliny w górę dróg oddechowych
Farmakokinetyka i metabolizm
Bromheksyna ulega metabolizmowi w wątrobie i przekształcana jest do amboksolu. Jest to aktywny metabolit o aktywności mukolitycznej i wykrztuśnej. Substancja czynna szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Substancja czynna ulega efektowi pierwszego przejścia. W trakcie metabolizmu powstają związki czynne farmakologicznie (ambroksol).
Po podaniu doustnym znakowanej bromoheksyny 97,4 +/- 1,9% dawki wykrywano w moczu, przy czym związek macierzysty stanowił mniej niż 1%. Zmniejszanie stężenia bromoheksyny w osoczu przebiega w sposób wieloetapowy. Po podaniu pojedynczych dawek doustnych od 8 do 32 mg bromoheksyny końcowy okres półtrwania wynosił od 6,6 do 31,4 godzin.
Biologiczny okres półtrwania bromheksyny wynosi ok. 12 h. Wydalana głównie z moczem w postaci metabolitów, w niewielkiej ilości z kałem.
Wskazania do stosowania
Bromheksyna znajduje zastosowanie w leczeniu różnorodnych schorzeń układu oddechowego:
Schorzenia ostre:
- Ostre zapalenie oskrzeli
- Zapalenie płuc (jako leczenie wspomagające)
- Zapalenie zatok przynosowych z gęstą wydzieliną
- Stany zapalne górnych dróg oddechowych
Schorzenia przewlekłe:
- Przewlekłe zapalenie oskrzeli
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – w okresach zaostrzeń
- Rozstrzenie oskrzeli
- Mukowiscydoza (jako leczenie wspomagające)
Dostępne preparaty w Polsce
Tabele preparatów z bromheksyną dostępnych na polskim rynku:
Nazwa preparatu |
Postać |
Dawka |
Grupa wiekowa |
Flegamina Classic |
Tabletki |
8 mg |
Dorośli i dzieci >6 lat |
Flegamina Classic Junior |
Syrop |
4 mg/5ml |
Dzieci 2-12 lat |
Flegamina Baby |
Krople |
2 mg/ml |
Dzieci >2 lat |
Flegatussin |
Różne postacie |
Różne dawki |
Według wskazań |
Forma preparatu |
Zalety |
Wady |
Najlepsze zastosowanie |
Syrop |
Łatwość podania dzieciom, szybkie wchłanianie |
Może zawierać cukier |
Dzieci i osoby z problemami z połykaniem tabletek |
Tabletki |
Wygoda stosowania, precyzyjne dawkowanie |
Trudność połykania u dzieci |
Dorośli, leczenie długoterminowe |
Krople |
Możliwość indywidualnego dawkowania |
Konieczność odmierzania |
Małe dzieci, dostosowanie dawki |
Dawkowanie i sposób stosowania
Dorośli:
- Tabletki: 8 mg 3 razy dziennie
- Syrop: 10 ml (zawierający 8 mg) 3 razy dziennie
- Maksymalny czas stosowania: 5 dni bez konsultacji lekarskiej
Dzieci:
- 2-6 lat: krople doustne zgodnie z wagą ciała
- 6-12 lat: syrop 5 ml 3 razy dziennie
- Maksymalny czas stosowania: 3 dni u dzieci poniżej 6. roku życia
Ważne zasady stosowania:
- Przyjmować po posiłku (w celu zmniejszenia wpływu na żołądek)
- Zachować równe odstępy między dawkami
- Nie stosować bezpośrednio przed snem
- Zwiększyć ilość spożywanych płynów do około 2 litrów dziennie
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na bromheksynę lub składniki pomocnicze
- Dzieci poniżej 2. roku życia
- Pierwszy trymestr ciąży
Względne przeciwwskazania i ostrożności:
- Choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy (mukolityki mogą uszkadzać błonę śluzową żołądka)
- Ciężka niewydolność wątroby lub nerek
- Zaburzenia oczyszczania rzęskowego oskrzeli
- Osłabiony odruch kaszlowy
Sporadycznie, stosowanie preparatu może być związane z wystąpieniem ciężkich reakcji skórnych, w tym zespołu Stevensa i Johnsona, rumienia wielopostaciowego, ostrej uogólnionej krostkowicy i martwicy toksycznej rozpływnej naskórka.
Interakcje lekowe
Bromoheksynę należy ostrożnie stosować z atropiną i innymi lekami cholinolitycznymi, gdyż powodują one suchość błon śluzowych. Bromoheksyny nie należy podawać jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi zawierającymi kodeinę i jej pochodne, gdyż mogą one osłabiać odruch kaszlu i powodować zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych.
Interakcje korzystne:
Bromoheksyna stosowana jednocześnie z niektórymi antybiotykami (oksytetracykliną, erytromycyną, ampicyliną, doksycykliną, amoksycyliną, cefuroksymem) zwiększa ich stężenie w miąższu płucnym.
Interakcje niekorzystne:
- Leki przeciwkaszlowe (kodeina, dekstrometorfan): mogą powodować zaleganie rozrzedzonej wydzieliny
- Bromoheksyna może nasilać działanie drażniące salicylanów i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych na błonę śluzową przewodu pokarmowego
- Leki cholinolityczne: zmniejszają skuteczność bromheksyny poprzez wysuszanie błon śluzowych
Ciąża i laktacja
Ciąża:
Zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, nie zaleca się stosowania bromoheksyny. W pozostałym okresie ciąży, produkt można stosować wyłącznie w przypadku, gdy w opinii lekarza korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu.
Badania na zwierzętach nie potwierdziły teratogennego wpływu bromoheksyny. Substancja lecznicza przenika przez barierę łożyska.
Laktacja:
Bromoheksyna przenika do mleka matki. Mimo że nie należy spodziewać się niekorzystnego wpływu bromoheksyny na dzieci karmione piersią, nie zaleca się stosowania bromoheksyny u kobiet karmiących piersią.
Działania niepożądane
Najczęściej występujące:
- Ból w górnej części brzucha
- Nudności i wymioty
- Biegunka
- Ból głowy
- Zawroty głowy
Rzadko występujące:
- Reakcje nadwrażliwości, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy i świąd
- Senność
- Obniżenie ciśnienia krwi
- Skurcz oskrzeli
Bardzo rzadko:
- Ciężkie działania niepożądane dotyczące skóry (w tym rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna martwica naskórka i ostra uogólniona krostkowica)
Leczenie farmakologiczne schorzeń dróg oddechowych
Zapalenie oskrzeli – terapia kompleksowa
W leczeniu zapalenia oskrzeli, obok bromheksyny, stosuje się różnorodne grupy leków:
Mukolityki i leki wykrztuśne:
- Ambroksol – aktywny metabolit bromheksyny, o silniejszym działaniu mukolitycznym
- Acetylocysteina (ACC) – bezpośrednio rozrywa wiązania disiarczkowe w śluzie
- Karbocysteina – normalizuje produkcję śluzu i poprawia jego właściwości
- Erdosteina – mukolityk nowej generacji z właściwościami przeciwutleniającymi
Leki roślinne:
- Preparaty z bluszczu pospolitego – działanie rozrzedzające i rozkurczające oskrzela
- Tymianek – właściwości wykrztuśne i przeciwbakteryjne
- Pierwiosnek – saponiny o działaniu sekretolitycznym
- Babka lancetowata – łagodzące i ochronne działanie na błony śluzowe
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
W POChP bromheksyna stanowi element terapii wspomagającej:
- Zmniejsza częstość zaostrzeń
- Poprawia jakość życia pacjentów
- Łączenie z lekami rozszerzającymi oskrzela (beta-2-mimetyki, antycholinergiki)
- Wspomaganie glikokortykosteroidami wziewnymu w ciężkich przypadkach
Mukowiscydoza
Mucosolvan wykazuje dużą skuteczność w leczeniu schorzeń dróg oddechowych. Łagodzi kaszel i zwiększa rozrzedzanie wydzieliny. Można go stosować w chorobach takich jak zapalenie płuc czy oskrzeli. W mukowiscydozie bromheksyna współpracuje z:
- Dornazą alfa – enzymatyczną terapią rozkładającą DNA w śluzie
- Solami hipertonicznymi – poprawiającymi hydratację wydzieliny
- Mannitolem wziewnym – osmotycznym środkiem zwiększającym objętość wydzieliny
Skuteczność kliniczna i badania
Większość wykorzystywanych w praktyce wskazań do stosowania tych leków, w tym leków mukoaktywnych, wynika ze znajomości patofizjologii zakażeń układu oddechowego i opiera się na doświadczeniu klinicznym lekarzy, jednakże pojawia się coraz więcej rzetelnych badań dotyczących tych substancji.
Badania w COVID-19:
Bromheksyna jest obiecującym kandydatem w leczeniu i zapobieganiu COVID-19. Należy jednak pamiętać, że badania wciąż trwają, a jej skuteczność w walce z COVID-19 nie została jeszcze udowodniona. Trwające badania koncentrują się na:
- Potencjalnym hamowaniu enzymu TMPRSS2
- Zmniejszeniu ryzyka zakażenia u personelu medycznego
- Łagodzeniu objawów u pacjentów z COVID-19
Porady praktyczne dla pacjentów
Optymalizacja terapii:
- Nawadnianie organizmu – pić minimum 2 litry płynów dziennie
- Inhalacje parowe – wspomagają rozrzedzanie wydzieliny
- Fizjoterapia oddechowa – oklepywanie klatki piersiowej, ćwiczenia oddechowe
- Właściwa pozycja ciała – spanie z uniesioną głową
Sygnały alarmowe wymagające konsultacji lekarskiej:
- Kaszel utrzymujący się ponad 5 dni u dorosłych lub 3 dni u dzieci
- Gorączka powyżej 38,5°C
- Odkrztuszanie krwi lub krwistej wydzieliny
- Nasilające się duszności
- Ropna, cuchnąca wydzielina
Jak długo można bezpiecznie stosować bromheksynę?
Dorośli mogą stosować bromheksynę maksymalnie przez 5 dni bez konsultacji lekarskiej, natomiast dzieci poniżej 6. roku życia nie powinny przyjmować leku dłużej niż 3 dni. Dłuższe stosowanie wymaga nadzoru medycznego i ustalenia przyczyny przewlekłego kaszlu.
Czy można łączyć bromheksynę z innymi lekami na kaszel?
Bromheksyny nie należy stosować jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi, gdyż może to powodować zaleganie rozrzedzonej wydzieliny. Można natomiast bezpiecznie łączyć z lekami przeciwgorączkowymi, antyhistaminowymi oraz większością antybiotyków.
Dlaczego nie wolno przyjmować bromheksyny przed snem?
Preparatów zawierających bromoheksynę nie należy przyjmować w porze wieczornej, ponieważ lek sprawia, że powstaje większa ilość mniej lepkiego śluzu, co może wywoływać odruch kaszlu i utrudniać sen.
Czy bromheksyna jest bezpieczna dla dzieci?
Bromheksyna może być stosowana u dzieci od 2. roku życia w odpowiednich dawkach i postaciach. Nie jest wskazane stosowanie preparatu w postaci tabletek u dzieci do 6. roku życia, ponieważ mogą one nie być w stanie połknąć tabletki; w tej grupie wiekowej zaleca się stosowanie preparatu w postaci syropu.
Co zrobić w przypadku przedawkowania?
W razie przedawkowania należy wykonać płukanie żołądka, podać węgiel aktywny i zastosować leczenie objawowe. Objawy przedawkowania mogą obejmować nasilenie działań niepożądanych, szczególnie ze strony przewodu pokarmowego i układu nerwowego.
Czy bromheksyna wpływa na prowadzenie pojazdów?
Preparat może powodować bóle głowy, zawroty głowy, senność lub inne działania niepożądane, które mogą upośledzać zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń/maszyn. Należy zachować ostrożność.
Jakie są różnice między bromheksyną a ambroksolen?
Ambroksol jest aktywnym metabolitem bromheksyny, który działa znacznie silniej niż związek wyjściowy. Posiada on mechanizm działania podobny do bromheksyny. Ponadto substancja ta pomaga w zapobieganiu przylegania śluzu do ściany oskrzeli, co dodatkowo pomaga w szybszym udrożnieniu dróg oddechowych.
Czy można stosować bromheksynę w astmie oskrzelowej?
W astmie oskrzelowej bromheksyna powinna być stosowana ostrożnie i wyłącznie pod nadzorem lekarskim. Ostrożnie należy go stosować u osób, które mają zaburzenia oczyszczania rzęskowego oskrzeli, osłabiony odruch kaszlowy czy astmę oskrzelową. Może ona bowiem nasilić skurcz oskrzeli u niektórych pacjentów.
Bibliografia
- Zanasi A, Mazzolini M, Kantar A. A reappraisal of the mucoactive activity and clinical efficacy of bromhexine. Multidiscip Respir Med. 2017;12:7. DOI: 10.1186/s40248-017-0088-1 PMID: 28331610
- Ansarin K, Tolouian R, Ardalan M, Taghizadieh A, Varshochi M, Teimouri S, Vaezi T, Valizadeh H, Saleh P, Safiri S, Chapman KR. Effect of bromhexine on clinical outcomes and mortality in COVID-19 patients: A randomized clinical trial. Bioimpacts. 2020;10(4):209-215. DOI: 10.34172/bi.2020.27 PMID: 32983936