Benzylopenicylina

Benzylopenicylina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Benzylopenicylina – lek o działaniu przeciwbakteryjnym. Mechanizm działania benzylopenicyliny polega na hamowaniu biosyntezy ściany komórkowej namnażających się komórek bakterii, co prowadzi do ich rozpadu. Wskazaniem do stosowania leku są ciężkie zakażenia, takie jak zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, przewlekłe zapalenie wsierdzia, ostry rzut gorączki reumatycznej, kiła, rzeżączka, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Benzylopenicylina dostępna jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań. Dawkowanie leku ustala się indywidualnie w zależności od stopnia ciężkości zakażenia, wieku, masy ciała oraz wrażliwości drobnoustroju, które wywołało zakażenie.  

Możliwe działania niepożądane: kandydoza skóry i błon śluzowych, małopłytkowość, neutropenia, wysypka, pokrzywka, świąd, pobudzenie, niepokój, senność, zawroty głowy, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, przemijające zwiększenie aktywności aminotransferazy asparaginianowej, śródmiąższowe zapalenie nerek, zaczerwienienie, zwłóknienie, atrofia, zakrzepowe zapalenie żył w miejscu wstrzyknięcia.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Benzylopenicylina – pierwszy antybiotyk, który zrewolucjonizował medycynę

Benzylopenicylina, znana również jako penicylina G lub penicylina krystaliczna, to naturalny antybiotyk beta-laktamowy, który na trwałe zmienił oblicze współczesnej medycyny. Wytwarzana przez pleśnie z rodzaju Penicillium chrysogenum, substancja ta od dziesięcioleci stanowi podstawę leczenia wielu poważnych zakażeń bakteryjnych. Mimo upływu lat od jej odkrycia, benzylopenicylina nadal pozostaje jednym z najskuteczniejszych i najbezpieczniejszych antybiotyków, szczególnie w zwalczaniu zakażeń wywołanych przez bakterie Gram-dodatnie. Jej wyjątkowa skuteczność w połączeniu z niską toksycznością dla organizmu ludzkiego sprawiają, że jest lekiem pierwszego wyboru w wielu jednostkach chorobowych, od anginy paciorkowcowej po poważne zakażenia ogólnoustrojowe.

Budowa chemiczna i właściwości farmakologiczne benzylopenicyliny

Benzylopenicylina należy do grupy antybiotyków beta-laktamowych, których charakterystyczną cechą jest obecność pierścienia beta-laktamowego w strukturze chemicznej. Ten czteropierścieniowy układ stanowi klucz do działania przeciwbakteryjnego substancji. W przypadku benzylopenicyliny pierścień beta-laktamowy połączony jest z pierścieniem tiazolidynowym, tworząc strukturę chemiczną przypominającą aminokwas alaninę – składnik peptydoglikanu ściany komórkowej bakterii.

Ta strukturalna analogia do naturalnych składników bakterii nie jest przypadkowa. Dzięki podobieństwu do alaniny benzylopenicylina może łatwo wiązać się z białkami uczestniczącymi w budowie ściany komórkowej drobnoustrojów, skutecznie blokując ich aktywność. Substancja występuje w postaci soli – najczęściej potasowej lub sodowej – co umożliwia jej rozpuszczanie i podawanie w formie iniekcji. Należy podkreślić, że benzylopenicylina jest wrażliwa na działanie beta-laktamaz, czyli enzymów bakteryjnych zdolnych do rozkładu pierścienia beta-laktamowego, co stanowi jeden z głównych mechanizmów oporności bakterii na ten antybiotyk.

Mechanizm działania przeciwbakteryjnego

Bakteriobójcze działanie benzylopenicyliny opiera się na precyzyjnym zaburzeniu procesu powstawania ściany komórkowej bakterii. Mechanizm ten jest szczególnie skuteczny wobec bakterii będących w fazie aktywnego namnażania, gdyż właśnie wtedy intensywnie zachodzi proces syntezy nowych struktur komórkowych.

Benzylopenicylina wiąże się specyficznie z białkami wiążącymi penicyliny, określanymi jako PBP (Penicillin Binding Proteins), które pełnią funkcję transpeptydaz – enzymów odpowiedzialnych za tworzenie wiązań krzyżowych w peptydoglikanie ściany komórkowej. Blokując aktywność tych enzymów, antybiotyk uniemożliwia powstanie prawidłowych połączeń między pentapeptydami mukopolisacharydu, co prowadzi do powstania słabej i wadliwej ściany komórkowej. W konsekwencji następuje aktywacja hydrolaz komórkowych, które powodują lizę komórki bakteryjnej, a więc jej całkowite zniszczenie.

Istotną cechą benzylopenicyliny jest to, że nie wnika ona do wnętrza komórek eukariotycznych, co oznacza, że nie działa na drobnoustroje wewnątrzkomórkowe. Ta właściwość ma znaczenie kliniczne przy wyborze odpowiedniego antybiotyku w zależności od lokalizacji patogenu.

Spektrum działania przeciwbakteryjnego

Benzylopenicylina wykazuje charakterystyczne wąskie spektrum działania, koncentrując swoją aktywność głównie na bakteriach Gram-dodatnich. Do mikroorganizmów wysoce wrażliwych na jej działanie należą przede wszystkim paciorkowce różnych grup (z wyjątkiem Enterococcus), w tym niebezpieczny Streptococcus pneumoniae odpowiedzialny za zapalenie płuc oraz Streptococcus pyogenes wywołujący anginę i inne zakażenia górnych dróg oddechowych.

Antybiotyk skutecznie zwalcza również gronkowce niewytwarzające beta-laktamaz, choć należy zaznaczyć, że około 90-95% szczepów gronkowców wytwarza penicylinazę i jest opornych na benzylopenicylinę. Wśród bakterii Gram-ujemnych wrażliwe są głównie dwoinki – Neisseria meningitidis wywołująca zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz Neisseria gonorrhoeae odpowiedzialna za rzeżączkę, pod warunkiem że szczepy te nie wytwarzają beta-laktamaz.

Szczególnie istotna jest bardzo duża wrażliwość krętka bladego Treponema pallidum na działanie benzylopenicyliny. Ten mikroorganizm wywołujący kiłę praktycznie nie wykształcił oporności na penicylinę, co czyni ją lekiem pierwszego wyboru w tej chorobie przenoszonej drogą płciową. Do spektrum działania benzylopenicyliny należą również bakterie beztlenowe z rodzaju Clostridium, Listeria monocytogenes, Bacillus anthracis (laseczka wąglika), Corynebacterium diphtheriae (maczugowiec błonicy) oraz promieniowce Actinomyces.

Farmakokinetyka – droga benzylopenicyliny w organizmie

Jedną z kluczowych właściwości benzylopenicyliny jest jej niestabilność w środowisku kwaśnym. Po podaniu doustnym substancja ulega szybkiemu rozkładowi pod wpływem kwasu solnego zawartego w soku żołądkowym, co powoduje jej całkowite unieczynnienie. Z tego powodu benzylopenicylina może być podawana wyłącznie pozajelitowo – domięśniowo lub dożylnie, ewentualnie w postaci wlewu dożylnego.

Po podaniu domięśniowym benzylopenicylina wchłania się stosunkowo szybko, osiągając maksymalne stężenie w osoczu już po 15-30 minutach. Biologiczny okres półtrwania wynosi około 30 minut, choć mogą występować znaczne różnice osobnicze. U pacjentów z niewydolnością nerek okres ten może wydłużać się nawet do kilku godzin, co wymaga szczególnej ostrożności w dawkowaniu. W osoczu benzylopenicylina wiąże się z białkami w około 45-68%, głównie z albuminami.

Dystrybucja antybiotyku w organizmie jest dość szeroka – substancja dobrze przenika do płynu opłucnowego, osierdziowego, otrzewnowego, torebki stawowej, żółci, nerek, błon śluzowych i moczu. Gorzej penetruje przez barierę krew-mózg – do płynu mózgowo-rdzeniowego przenika tylko w stanie zapalnym, osiągając wtedy około 5% stężenia w surowicy. Słabiej także dostaje się do mięśni, płynu owodniowego i krwi płodu, choć przenika przez łożysko. W mleku matki karmiącej występuje w niewielkich ilościach.

Metabolizm benzylopenicyliny zachodzi w wątrobie, gdzie około 40% podanej dawki ulega biotransformacji do nieaktywnego farmakologicznie kwasu penicyloilowego. Wydalanie następuje głównie przez nerki z moczem w mechanizmie wydzielania kanalikowego, co pozwala na osiąganie wysokich stężeń antybiotyku w układzie moczowym. Warto podkreślić, że benzylopenicylina może być usunięta z organizmu podczas hemodializy.

Formy farmaceutyczne benzylopenicyliny

W praktyce klinicznej stosuje się kilka postaci benzylopenicyliny, różniących się czasem działania i wskazaniami terapeutycznymi. Najbardziej podstawową formą jest benzylopenicylina potasowa lub sodowa, która po podaniu domięśniowym lub dożylnym zapewnia szybkie, ale krótkotrwałe działanie. Ze względu na krótki okres półtrwania wymaga częstego podawania – nawet co 4-6 godzin w ciężkich zakażeniach.

Benzylopenicylina prokainowa stanowi połączenie benzylopenicyliny z prokainą – lokalnym środkiem znieczulającym, który nie tylko zmniejsza bolesność iniekcji, ale także przedłuża czas działania antybiotyku. Po podaniu domięśniowym substancja wchłania się powoli, a w surowicy ulega stopniowej hydrolizie do benzylopenicyliny, co pozwala na utrzymanie stężenia bakteriobójczego przez dłuższy czas. Dzięki temu można ograniczyć częstotliwość podawania do jednej iniekcji dziennie.

Najbardziej długodziałającą formą jest benzylopenicylina benzatynowa, która po podaniu domięśniowym bardzo wolno wchłania się z miejsca wstrzyknięcia. Maksymalne stężenie w surowicy osiągane jest dopiero po 24 godzinach od podania, natomiast działanie utrzymuje się nawet do 4 tygodni. Ta właściwość czyni ją idealnym wyborem w leczeniu przewlekłych zakażeń oraz w profilaktyce nawrotów chorób takich jak gorączka reumatyczna czy zakażenia paciorkowcowe.

Wskazania kliniczne do stosowania benzylopenicyliny

Zakres zastosowań benzylopenicyliny w praktyce medycznej jest szeroki i obejmuje zarówno ostre zakażenia wymagające szybkiej interwencji, jak i przewlekłe stany chorobowe wymagające długotrwałej profilaktyki. W zakażeniach układu oddechowego antybiotyk znajduje zastosowanie w leczeniu anginy paciorkowcowej, zapalenia migdałków podniebiennych, zapalenia zatok obocznych nosa wywołanych przez paciorkowce oraz zapalenia płuc spowodowanego przez wrażliwe szczepy Streptococcus pneumoniae.

W zakażeniach układowych benzylopenicylina jest lekiem z wyboru w przypadku szkarlatyny, róży (paciorkowcowego zakażenia skóry i tkanki podskórnej), bakteryjnego zapalenia wsierdzia i osierdzia oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanego przez Neisseria meningitidis lub Streptococcus pneumoniae. Szczególne znaczenie ma jej zastosowanie w leczeniu kiły na wszystkich etapach choroby – od kiły pierwotnej, przez wtórną, aż po ciężką kiłę trzeciorzędową z zajęciem układu nerwowego.

Inne istotne wskazania obejmują leczenie rzeżączki (wywołanej przez szczepy Neisseria gonorrhoeae niewyrażające beta-laktamaz), wąglika, błonicy (w skojarzeniu z antytoksyną), tężca, listeriowych zakażeń ogólnoustrojowych oraz promienicy. W profilaktyce benzylopenicylina benzatynowa stosowana jest w zapobieganiu nawrotom gorączki reumatycznej, zapalenia wsierdzia oraz kłębuszkowego zapalenia nerek u pacjentów z grupy ryzyka.

Leczenie farmakologiczne wybranych schorzeń z użyciem benzylopenicyliny

Kiła (syphilis)

W leczeniu kiły benzylopenicylina pozostaje złotym standardem terapii, mimo upływu dziesięcioleci od jej wprowadzenia. W kiле pierwotnej, wtórnej i wczesnej utajonej (trwającej krócej niż rok) standardowym postępowaniem jest jednorazowe podanie benzylopenicyliny benzatynowej w dawce 2,4 miliona jednostek domięśniowo. W kiле późnej utajonej lub kiле trzeciorzędowej (trwającej ponad rok od zakażenia) stosuje się benzylopenicylinę prokainową w dawce 1,2 miliona jednostek dziennie przez 30 dni.

Kiła układu nerwowego wymaga bardziej intensywnego leczenia szpitalnego z zastosowaniem benzylopenicyliny potasowej podawanej dożylnie w dawce 18-24 milionów jednostek na dobę (podzielonej na 4-6 podań) przez 10-14 dni. Alternatywnie można stosować benzylopenicylinę prokainową w dawce 2,4 miliona jednostek domięśniowo raz dziennie wraz z doustnym probenecydem. U pacjentów uczulonych na penicylinę alternatywę stanowią doksycyklina, tetracyklina lub erytromycyna, choć ich skuteczność jest nieco mniejsza.

Zakażenia paciorkowcowe górnych dróg oddechowych

W leczeniu anginy paciorkowcowej wywołanej przez Streptococcus pyogenes (paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A) benzylopenicylina pozostaje antybiotykiem pierwszego wyboru. Zaleca się stosowanie fenoksymetylopenicyliny doustnie lub benzylopenicyliny prokainowej domięśniowo przez okres minimum 10 dni, aby zapewnić całkowitą eradykację bakterii i zapobiec powikłaniom takim jak gorączka reumatyczna czy kłębuszkowe zapalenie nerek. U dzieci można zastosować pojedynczą iniekcję benzylopenicyliny benzatynowej, co zwiększa compliance terapeutyczną.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

W bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych wywołanym przez Neisseria meningitidis lub Streptococcus pneumoniae wrażliwe na penicylinę stosuje się wysokie dawki benzylopenicyliny potasowej dożylnie – 200 000-300 000 j.m./kg masy ciała na dobę (maksymalnie 24 miliony jednostek), podzielone na podania co 4 godziny. Leczenie prowadzone jest w warunkach szpitalnych pod ścisłym nadzorem medycznym z monitorowaniem parametrów życiowych i ewentualnych działań niepożądanych.

Dawkowanie i drogi podania

Dawkowanie benzylopenicyliny musi być zawsze dobierane indywidualnie w zależności od kilku kluczowych czynników: ciężkości zakażenia, wrażliwości drobnoustroju wywołującego chorobę, wieku i masy ciała pacjenta oraz funkcji nerek. Należy podkreślić, że przed rozpoczęciem terapii zaleca się wykonanie badania lekowrażliwości (antybiogramu) wyizolowanego drobnoustroju, choć leczenie można rozpocząć empirycznie przed otrzymaniem wyników.

Postać benzylopenicyliny	Droga podania	Typowe dawkowanie u dorosłych	Częstotliwość podawania
Benzylopenicylina potasowa/sodowa	Domięśniowo lub dożylnie	1-4 miliony j.m. na dawkę	Co 4-6 godzin
Benzylopenicylina prokainowa	Domięśniowo	600 000 – 1 200 000 j.m.	Raz dziennie
Benzylopenicylina benzatynowa	Domięśniowo	1 200 000 – 2 400 000 j.m.	Co 2-4 tygodnie

W przypadku ciężkich zakażeń ogólnoustrojowych dawki mogą być znacznie wyższe – nawet do 24 milionów jednostek na dobę w podzielonych dawkach. Iniekcje domięśniowe należy wykonywać głęboko w górny zewnętrzny kwadrant pośladka, z zachowaniem szczególnej ostrożności, aby uniknąć wkłucia do naczynia krwionośnego lub uszkodzenia nerwów obwodowych. U pacjentów z niewydolnością nerek konieczna jest modyfikacja dawkowania w zależności od klirensu kreatyniny.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania benzylopenicyliny jest udokumentowana nadwrażliwość na penicyliny lub inne antybiotyki beta-laktamowe. U pacjentów z alergią na cefalosporyny istnieje ryzyko reakcji krzyżowej, dlatego należy zachować szczególną ostrożność. Przed podaniem leku niezbędne jest zebranie dokładnego wywiadu alergologicznego, ze szczególnym uwzględnieniem wcześniejszych reakcji na antybiotyki beta-laktamowe, nawet jeśli miały miejsce wiele lat wcześniej.

Szczególnej uwagi wymagają pacjenci z niewydolnością nerek, ponieważ u tych chorych benzylopenicylina może osiągać w ośrodkowym układzie nerwowym stężenia powodujące podrażnienie mózgu, drgawki, a nawet śpiączkę. U osób z ciężką niewydolnością nerek niezbędne jest zmniejszenie dawki oraz monitorowanie stężenia leku we krwi. Preparaty zawierające benzylopenicylinę potasową mogą być niebezpieczne dla pacjentów z hiperkaliemią lub tych stosujących dietę ubogą w potas.

Ostrożność zaleca się również u pacjentów z astmą oskrzelową lub innymi chorobami alergicznymi, gdyż u tych osób częściej występują reakcje nadwrażliwości na penicyliny. U chorych z historią reakcji alergicznych na wiele różnych alergenów ryzyko ciężkiej reakcji jest szczególnie wysokie. W czasie leczenia benzylopenicyliną należy zachować czujność w stosunku do możliwości rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit wywołanego namnożeniem się Clostridium difficile.

Działania niepożądane

Chociaż benzylopenicylina uważana jest za jeden z najbezpieczniejszych antybiotyków o niskiej toksyczności ogólnej i narządowej, jej stosowanie może wiązać się z występowaniem działań niepożądanych. Najczęstsze z nich to objawy ze strony przewodu pokarmowego – nudności, wymioty, biegunka i bóle brzucha, które zwykle mają łagodny charakter i ustępują samoistnie po zakończeniu leczenia lub zmniejszeniu dawki.

Miejscowe działania niepożądane w miejscu wstrzyknięcia obejmują ból, obrzęk, zaczerwienienie i zakrzepowy stan zapalny żył. W przypadku długotrwałego stosowania może dojść do atrofii tkanki podskórnej lub zwłóknienia w miejscu podawania. Przy przypadkowym śródnaczyniowym podaniu benzylopenicyliny prokainowej może wystąpić zespół Hoignè – stan objawów neurologicznych obejmujący niepokój, lęk, pobudzenie psychoruchowe, przyspieszenie tętna, zaburzenia świadomości, bóle głowy i zawroty głowy.

Reakcje alergiczne

Najpoważniejszym działaniem niepożądanym benzylopenicyliny są reakcje nadwrażliwości, które mogą przybierać różne postacie – od łagodnych wysypek skórnych i pokrzywki, przez gorączkę, obrzęk naczynioruchowy, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny. Reakcje te mogą wystąpić zarówno po pierwszym podaniu leku (u osób uprzednio uczulonych), jak i podczas kolejnych kuracji. Wstrząs anafilaktyczny objawia się spadkiem ciśnienia tętniczego, trudnościami w oddychaniu, obrzękiem krtani, przyspieszoną czynnością serca i może prowadzić do utraty przytomności i zgonu, jeśli nie zostanie natychmiast podjęte leczenie ratunkowe.

W przypadku wystąpienia objawów ciężkiej reakcji alergicznej należy bezzwłocznie podać adrenalinę domięśniowo, a następnie leki przeciwhistaminowe i kortykosteroidy. Pacjent wymaga hospitalizacji i monitorowania podstawowych funkcji życiowych. U chorych z udokumentowaną alergią na penicylinę należy unikać wszystkich antybiotyków z tej grupy oraz zachować ostrożność przy stosowaniu cefalosporyn.

Inne działania niepożądane

Podczas leczenia kiły benzylopenicyliną może wystąpić reakcja Jarischa-Herxheimera – zespół objawów obejmujący gorączkę, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśniowe i osłabienie, wynikający z masywnego uwalniania endotoksyn bakteryjnych po lizie krętków bladych. Reakcja ta występuje zwykle w ciągu pierwszych 24 godzin od podania antybiotyku i ma charakter samoograniczający się, choć w przypadku kiły trzeciorzędowej może prowadzić do poważnych powikłań.

Ze strony układu nerwowego mogą wystąpić ból głowy, senność, splątanie, zaburzenia widzenia, a w przypadku wysokich dawek lub niewydolności nerek – drgawki i śpiączka. Obserwowano również zaburzenia hematologiczne, takie jak małopłytkowość, leukopenia czy eozynofilia, oraz przemijające zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. Długotrwałe stosowanie benzylopenicyliny może prowadzić do nadkażeń grzybiczych, szczególnie kandydozy jamy ustnej lub narządów płciowych.

Interakcje z innymi lekami

Benzylopenicylina wchodzi w interakcje z wieloma substancjami leczniczymi, co wymaga szczególnej uwagi przy jednoczesnym stosowaniu różnych preparatów. Probenecyd oraz inne leki wypierające penicylinę z połączeń z białkami osocza mogą znacząco zwiększać stężenie antybiotyku we krwi przez hamowanie jego wydalania przez nerki. Interakcja ta może być wykorzystywana celowo w niektórych schematach terapeutycznych, ale wymaga odpowiedniej modyfikacji dawkowania.

Jednoczesne stosowanie antybiotyków bakteriostatycznych, takich jak tetracykliny, makrolidy, linkozamidy czy chloramfenikol, może osłabiać działanie bakteriobójcze benzylopenicyliny. Mechanizm ten wynika z faktu, że penicyliny działają najskuteczniej na bakterie będące w fazie aktywnego namnażania, które zostaje zahamowane przez antybiotyki bakteriostatyczne. Z tego powodu nie zaleca się łączenia tych grup leków, chyba że istnieją szczególne wskazania kliniczne.

Benzylopenicylina może nasilać działania niepożądane metotreksatu, zwiększać toksyczność digoksyny oraz potęgować efekt przeciwzakrzepowy warfaryny, co wymaga częstszego monitorowania parametrów krzepnięcia i ewentualnej modyfikacji dawkowania antykoagulantu. Istotną interakcją jest również zmniejszenie skuteczności doustnych środków antykoncepcyjnych podczas terapii benzylopenicyliną, dlatego zaleca się stosowanie dodatkowych metod antykoncepcji w czasie leczenia i przez tydzień po jego zakończeniu.

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią

Benzylopenicylina należy do kategorii B stosowania w okresie ciąży według klasyfikacji FDA, co oznacza, że badania na zwierzętach nie wykazały ryzyka dla płodu, jednak brak jest dobrze kontrolowanych badań u kobiet w ciąży. W praktyce klinicznej penicyliny, w tym benzylopenicylina, są antybiotykami pierwszego wyboru u kobiet ciężarnych ze względu na wieloletnie doświadczenie w ich stosowaniu i potwierdzony profil bezpieczeństwa.

Liczne obserwacje kliniczne u kobiet przyjmujących penicylinę podczas ciąży nie wykazały zwiększonego ryzyka wad wrodzonych u dzieci ani innych negatywnych oddziaływań na przebieg ciąży lub rozwój płodu. Niemniej jednak stosowanie benzylopenicyliny w ciąży powinno być ograniczone do sytuacji, gdy jest to bezwzględnie konieczne, szczególnie w pierwszym trymestrze (okres organogenezy, czyli 14-56 doba ciąży). Lekarz zawsze powinien dokładnie rozważyć potencjalne korzyści dla matki w stosunku do możliwego ryzyka dla płodu.

Benzylopenicylina w niewielkich ilościach przenika do mleka kobiecego, co może powodować wystąpienie działań niepożądanych u dziecka, takich jak biegunka, wysypka lub uczulenie. W czasie karmienia piersią należy zachować szczególną ostrożność i dokładnie monitorować stan niemowlęcia. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów u dziecka może być konieczne przerwanie karmienia piersią na czas terapii antybiotykowej lub zmiana na inny lek.

Przedawkowanie

Przedawkowanie benzylopenicyliny może prowadzić do poważnych powikłań, szczególnie ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszymi objawami przedawkowania są podrażnienie mózgu, drgawki, śpiączka, splątanie, omamy oraz zaburzenia świadomości. Ryzyko neurotoksyczności jest szczególnie wysokie u pacjentów z niewydolnością nerek, u których akumulacja leku w organizmie prowadzi do osiągnięcia toksycznych stężeń w płynie mózgowo-rdzeniowym.

W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast odstawić preparat i wdrożyć leczenie objawowe oraz podtrzymujące. Konieczne jest ścisłe monitorowanie podstawowych funkcji życiowych – oddechu, tętna i ciśnienia tętniczego. Przy występowaniu drgawek stosuje się leki przeciwdrgawkowe, takie jak benzodiazepiny. Benzylopenicylina może być skutecznie usuwana z organizmu podczas hemodializy, co w przypadkach ciężkiego przedawkowania może być metodą z wyboru, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek.

W przypadku przedawkowania preparatów zawierających sole potasowe istnieje również ryzyko hiperkaliemii, która może prowadzić do zaburzeń rytmu serca i wymagać podania glukonatu wapnia oraz innych środków obniżających stężenie potasu we krwi.

Problem oporności bakteryjnej na benzylopenicylinę

Rosnąca oporność bakterii na antybiotyki stanowi jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny, a benzylopenicylina nie jest tu wyjątkiem. Głównym mechanizmem oporności jest produkcja przez bakterie beta-laktamaz – enzymów zdolnych do rozkładu pierścienia beta-laktamowego w cząsteczce antybiotyku. Obecnie około 90-95% szczepów gronkowców wytwarza penicylinazę i jest opornych na benzylopenicylinę, co znacząco ogranicza jej zastosowanie w zakażeniach gronkowcowych.

Innym mechanizmem oporności są mutacje w białkach wiążących penicyliny (PBP), które prowadzą do zmniejszenia powinowactwa tych białek do antybiotyku. Takie zmiany obserwuje się między innymi u niektórych szczepów pneumokoków, które stają się umiarkowanie wrażliwe lub oporne na penicylinę. Coraz częściej zgłaszane są również przypadki wzrastającej oporności dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) na benzylopenicylinę.

Zjawisko to dotyczy także przekazywania genów oporności między różnymi szczepami bakterii za pomocą plazmidów – ruchomych elementów genetycznych. Aby przeciwdziałać problemowi narastającej oporności, niezwykle ważne jest racjonalne stosowanie antybiotyków – tylko w uzasadnionych przypadkach zakażeń bakteryjnych, w odpowiednich dawkach i przez zalecany czas. Przedwczesne przerywanie terapii lub stosowanie zbyt małych dawek sprzyja selekcji szczepów opornych.

Zalecenia praktyczne dla pacjentów

Podczas terapii benzylopenicyliną pacjent powinien ściśle przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących dawkowania i czasu trwania leczenia. Nawet po ustąpieniu objawów zakażenia nie wolno samowolnie przerywać kuracji, ponieważ może to prowadzić do niepełnej eradykacji bakterii i nawrotu choroby, często w formie trudniejszej do leczenia. Pełny cykl antybiotykoterapii jest kluczowy dla zapewnienia całkowitego wyeliminowania patogenu z organizmu.

W trakcie stosowania benzylopenicyliny należy zachować szczególną czujność w stosunku do możliwych objawów alergicznych. Jeśli pojawią się wysypka, świąd, trudności w oddychaniu, obrzęk twarzy lub ust, konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza lub na izbę przyjęć. Pacjenci z wcześniejszą historią alergii powinni zawsze informować lekarza o tym fakcie przed rozpoczęciem leczenia jakimkolwiek antybiotykiem.

Ze względu na możliwe zaburzenia flory bakteryjnej jelit podczas antybiotykoterapii zaleca się uzupełnianie diety probiotykami lub synbiotykami, które pomagają utrzymać prawidłową równowagę mikrobiologiczną w przewodzie pokarmowym. Może to zmniejszyć ryzyko biegunki poantybiotykowej oraz nadkażeń grzybiczych. Warto również unikać spożywania alkoholu w czasie leczenia, ponieważ może on zwiększać ryzyko działań niepożądanych oraz obciążać wątrobę.

---

Bibliografia

1. Turnidge J, Grayson ML. Penicillins. A current review of their clinical pharmacology and therapeutic use. Drugs. 1993;45(6):866-894. DOI: 10.2165/00003495-199345060-00002 PMID: 7691496
2. Cheng V, Rawlins M, Chang T, Fox E, Dyer J, Allen C, Litton E, Page MM, Hoad K, Roberts JA. Pharmacokinetics of Benzylpenicillin (Penicillin G) during Prolonged Intermittent Renal Replacement Therapy. Chemotherapy. 2019;64(1):17-21. DOI: 10.1159/000499375 PMID: 31167190