Arginina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Arginina – dokładniej L-arginina to aminokwas endogenny, który może być wytwarzany przez organizm z innych związków. W ciele człowieka syntetyzowany jest z kwasu glutaminowego i proliny. Arginina wpływa na funkcjonowanie układu krwionośnego (m.in. reguluje ciśnienie krwi), prawidłowe działanie wątroby oraz uwalnianie hormonu wzrostu. Ponadto korzystnie oddziałuje na układ odpornościowy pomagając w dojrzewaniu komórek odpornościowych oraz w regeneracji tkanek (wspomaga proces gojenia, zrastania kości). Arginina stosowana jest również przez sportowców, ponieważ korzystnie wpływa na tkankę mięśniową.
Argininę możemy dostarczać do organizmu wraz z pożywieniem. Znajdziemy ją w drobiu, czerwonym mięsie, owocach morza, orzechach, nasionach słonecznika, pestkach dyni, szpinaku, soczewicy oraz produktach pełnoziarnistych.
Możliwe działania niepożądane: Arginina przyjmowana zgodnie z zaleceniami nie powoduje skutków ubocznych. W dużych ilościach może powodować nudności, skurcze żołądka, biegunkę, odwodnienie, a nawet zaburzenia w funkcjonowaniu nerek i wątroby.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Arginina – szczegółowe informacje
Arginina, znana również pod nazwą L-arginina, to jeden z najważniejszych aminokwasów występujących w organizmie człowieka, który odgrywa kluczową rolę w licznych procesach metabolicznych i fizjologicznych. Ten organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów zasadowych został po raz pierwszy wyizolowany w 1886 roku z nasion łubinu przez niemieckiego chemika Ernsta Schulza. Od tamtej pory stał się przedmiotem intensywnych badań naukowych, które ujawniły jego wszechstronne właściwości terapeutyczne i prozdrowotne. Arginina charakteryzuje się jako aminokwas warunkowo niezbędny, co oznacza, że w normalnych warunkach organizm potrafi ją syntezować samodzielnie, jednak w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania – takich jak choroby, stres, intensywny wysiłek fizyczny czy okresy intensywnego wzrostu – konieczne staje się jej dostarczanie z zewnętrznych źródeł. Najważniejszą funkcją argininy w organizmie jest jej udział w syntezie tlenku azotu (NO), który pełni rolę kluczowego mediatora w regulacji przepływu krwi, ciśnienia tętniczego oraz wielu innych procesów fizjologicznych.
Definicja i charakterystyka chemiczna argininy
L-arginina, której pełna nazwa chemiczna brzmi kwas 2-amino-5-guanidynowalerianowy, jest aminokwasem o unikalnej strukturze, charakteryzującej się obecnością grupy guanidynowej, która nadaje jej właściwości zasadowe. Struktura ta sprawia, że arginina wyróżnia się wysoką zawartością azotu, co ma bezpośrednie przełożenie na jej biologiczne funkcje w organizmie.
Arginina klasyfikowana jest jako aminokwas względnie egzogenny lub warunkowo niezbędny. Oznacza to, że mimo iż organizm ludzki posiada zdolność do jej endogennej syntezy, ilość wyprodukowana może okazać się niewystarczająca w określonych okolicznościach fizjologicznych lub patologicznych.
Biosynteza i metabolizm argininy
Synteza argininy w organizmie człowieka zachodzi głównie w wątrobie i nerkach, przy czym nerki odpowiadają za produkcję nawet 60% całkowitej ilości tego aminokwasu. Proces biosyntezy wymaga obecności cytruliny jako prekursora, która z kolei powstaje w jelicie cienkim z innych aminokwasów, głównie glutaminy, proliny oraz kwasu glutaminowego.
Cykl mocznikowy stanowi główny szlak metaboliczny, w którym arginina odgrywa kluczową rolę. W tym procesie arginina ulega rozpadowi na ortynę i mocznik, umożliwiając organizmowi usuwanie toksycznego amoniaku powstającego w trakcie przemian białkowych.
Mechanizmy działania argininy
Synteza tlenku azotu
Najważniejszą funkcją argininy jest jej rola jako substratu dla syntazy tlenku azotu (NOS), enzymu odpowiedzialnego za wytwarzanie tlenku azotu. Ten proces zachodzi w śródbłonku naczyń krwionośnych oraz w innych tkankach organizmu. Tlenek azotu działa jako potężny mediator biologiczny, regulujący:
- Rozszerzenie naczyń krwionośnych (wazodylatację)
- Przepływ krwi i ciśnienie tętnicze
- Agregację płytek krwi
- Funkcje układu odpornościowego
- Neurotransmisję w układzie nerwowym
Funkcje w układzie sercowo-naczyniowym
Arginina poprzez zwiększenie produkcji tlenku azotu wywiera wielokierunkowe działanie na układ krążenia. Rozszerzanie naczyń krwionośnych prowadzi do obniżenia oporu obwodowego i zmniejszenia ciśnienia tętniczego. Badania kliniczne potwierdziły, że suplementacja argininą może skutecznie obniżać zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe ciśnienie krwi, szczególnie u osób z nadciśnieniem tętniczym.
Tlenek azotu wpływa również na funkcję śródbłonka naczyniowego, poprawiając jego elastyczność i zapobiegając powstawaniu blaszek miażdżycowych. Mechanizm ten ma szczególne znaczenie w prewencji chorób sercowo-naczyniowych.
Wpływ na układ odpornościowy
Arginina odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Jej niedobór może prowadzić do osłabienia odpowiedzi immunologicznej, podczas gdy odpowiednia podaż wspiera:
- Proliferację i aktywację limfocytów T
- Produkcję przeciwciał przez limfocyty B
- Fagocytozę przez makrofagi
- Gojenie się ran i regenerację tkanek
Zastosowania kliniczne argininy
Choroby układu sercowo-naczyniowego
Nadciśnienie tętnicze
Liczne badania kliniczne wykazały skuteczność argininy w terapii nadciśnienia. Meta-analiza obejmująca ponad 540 pacjentów potwierdziła, że suplementacja argininą w dawkach od 3 do 24 gramów dziennie przez okres 2-24 tygodni może obniżać ciśnienie krwi o 5-10 mmHg u pacjentów z łagodnym nadciśnieniem.
Dławica piersiowa
W badaniach nad pacjentami z chorobą wieńcową wykazano, że arginina może łagodzić objawy dusznicy bolesnej poprzez poprawę przepływu krwi wieńcowej. Typowe dawki stosowane w terapii wynoszą 2-6 gramów trzy razy dziennie przez okres do jednego miesiąca.
Miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych
Szczególnie obiecujące są wyniki badań dotyczących zastosowania argininy u pacjentów z chromaniem przestankowym. Sześć niezależnych badań klinicznych z łącznym udziałem 237 pacjentów wykazało, że nawet dwutygodniowa suplementacja L-argininą może przyczynić się do znacznego wydłużenia dystansu przejścia bezbólowego.
Zaburzenia erekcji
Arginina znalazła szerokie zastosowanie w terapii zaburzeń erekcji u mężczyzn. Mechanizm działania opiera się na zwiększeniu produkcji tlenku azotu, który jest niezbędny do rozluźnienia mięśni gładkich prącia i zapewnienia odpowiedniego przepływu krwi.
Meta-analiza dziesięciu badań klinicznych obejmująca 540 pacjentów potwierdziła skuteczność argininy w dawkach od 1500 do 5000 mg dziennie w poprawie funkcji seksualnych u mężczyzn. Najlepsze efekty uzyskuje się przy dawkowaniu 2,5-5 gramów dziennie.
Gojenie się ran i regeneracja tkanek
Arginina odgrywa kluczową rolę w procesie gojenia się ran poprzez:
- Stymulację syntezy kolagenu
- Poprawę ukrwienia tkanek
- Wspieranie proliferacji fibroblastów
- Zwiększenie aktywności układu odpornościowego w miejscu uszkodzenia
Suplementy diety lub żywność specjalnego przeznaczenia medycznego zawierająca argininę i cytrulinę wykazują korzystny wpływ na proces regeneracji tkanek, co potwierdzają badania kliniczne.
Cukrzyca i insulinooporność
Badania wykazały, że arginina może wpływać na metabolizm glukozy poprzez:
- Stymulację produkcji i wydzielania insuliny
- Zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę
- Redukcję stresu oksydacyjnego u pacjentów z cukrzycą typu 2
W jednym z długoterminowych badań obejmującym 144 pacjentów przez 18 miesięcy, suplementacja 6,4 g argininy dziennie zmniejszyła ryzyko zachorowania na cukrzycę o około 17 punktów procentowych.
Leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem argininy
W praktyce klinicznej arginina jest stosowana w różnych postaciach:
Preparaty doustne:
- L-arginina w tabletkach (dawki od 500 mg do 1000 mg)
- Proszek do sporządzania roztworu
- Kapsułki z L-argininą HCl
- Syropy zawierające alfa-ketoglutaran L-argininy
Preparaty do podawania pozajelitowego:
- Roztwory do wstrzykiwań dożylnych
- Preparaty do kroplówek
Najczęściej stosowane substancje czynne w preparatach zawierających argininę to:
- L-arginina (forma bazowa)
- L-arginina HCl (chlorowodorek)
- Alfa-ketoglutaran L-argininy
Naturalne źródła argininy w diecie
Arginina występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, co pozwala na jej dostarczanie z codzienną dietą:
Produkty pochodzenia zwierzęcego
Produkt |
Zawartość argininy (g/100g) |
Mięso wołowe |
1,36 |
Mięso z indyka |
1,7 |
Kurczak |
1,2-1,4 |
Ryby morskie |
0,8-1,2 |
Jaja kurze |
0,8 |
Mleko krowie |
0,1 |
Jogurt naturalny |
0,3 |
Produkty pochodzenia roślinnego
- Orzechy: orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, orzechy laskowe
- Nasiona: pestki dyni i słonecznika, sezam, nasiona chia
- Rośliny strączkowe: soczewica, fasola, ciecierzyca, groch
- Produkty zbożowe: quinoa (1,5 g/100g), owies (0,8 g/100g), brązowy ryż (0,6 g/100g)
- Warzywa: szpinak, produkty pełnoziarniste
Dzienne zapotrzebowanie na argininę wynosi około 3-6 gramów, które można pokryć poprzez zbilansowaną dietę bogatą w białko.
Dawkowanie i sposób stosowania
Zalecenia ogólne
Dawkowanie argininy zależy od celu terapeutycznego i indywidualnych potrzeb pacjenta:
- Profilaktyka ogólna: 500-1000 mg 2-3 razy dziennie
- Wsparcie układu sercowo-naczyniowego: 3-6 g dziennie
- Zaburzenia erekcji: 2,5-5 g dziennie
- Sport i aktywność fizyczna: 3-6 g dziennie
- Gojenie ran: dawki indywidualne pod nadzorem lekarza
Zasady stosowania
- Podział dawki: zaleca się dzielenie dawki dziennej na 2-3 porcje
- Pora przyjmowania: najlepiej na pusty żołądek lub z lekkim posiłkiem
- Przygotowanie: preparaty w proszku należy rozpuszczać w wodzie lub soku
- Cykliczność: przy długotrwałym stosowaniu zaleca się okresy przerwy (8-12 tygodni suplementacji, następnie 2-4 tygodnie przerwy)
Monitoring terapii
W przypadku długotrwałej suplementacji wskazane jest okresowe monitorowanie:
- Ciśnienia tętniczego
- Poziomu elektrolitów (szczególnie potasu)
- Funkcji nerek
- Poziom glukozy (u diabetyków)
Skutki uboczne i przeciwwskazania
Działania niepożądane
Arginina jest ogólnie uważana za bezpieczną substancję, jednak mogą wystąpić następujące skutki uboczne:
Najczęstsze (przy dawkach >9 g/dobę):
- Nudności i wymioty
- Biegunka
- Bóle brzucha
- Wzdęcia
- Zgaga
Rzadsze:
- Bóle głowy
- Kołatanie serca
- Reakcje alergiczne (wysypka, świąd)
- Odwodnienie organizmu
- Obniżenie ciśnienia tętniczego
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na argininę lub składniki preparatu
- Hiperargininemia
- Ciężka niewydolność nerek
- Kwasica metaboliczna lub oddechowa
- Śpiączka wątrobowa
- Niedrożność dróg żółciowych
- Marskość wątroby
Przeciwwskazania względne
- Okres po niedawno przebytym zawale serca
- Niekontrolowane nadciśnienie lub hipotensja
- Astma i alergie (może nasilać objawy)
- Nawracająca opryszczka (może aktywować wirusa)
- Ciąża i okres karmienia piersią
- Wiek poniżej 18 lat
Interakcje z lekami
Arginina może wchodzić w interakcje z następującymi grupami leków:
- Leki hipotensyjne: może potęgować działanie obniżające ciśnienie krwi
- Leki przeciwcukrzycowe: może wpływać na poziom glukozy i insuliny
- Leki przeciwzakrzepowe: zwiększa ryzyko krwawienia
- Inhibitory PDE-5 (sildenafil, tadalafil): może wzmacniać działanie
- Leki zawierające potas: ryzyko hiperkalemii
Czy arginina jest bezpieczna podczas ciąży?
Brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania argininy w ciąży. Każda suplementacja podczas ciąży powinna być skonsultowana z lekarzem prowadzącym. Niektóre badania wskazują na potencjalne korzyści w przypadku stanu przedrzucawkowego, jednak wymaga to ścisłego nadzoru medycznego.
Jak długo można stosować suplementy z argininą?
Suplementację argininą można prowadzić przez okres 8-12 tygodni, po czym zaleca się 2-4 tygodniową przerwę. Długotrwałe stosowanie wymaga nadzoru lekarskiego i okresowego monitorowania parametrów biochemicznych.
Czy arginina może zastąpić leki na nadciśnienie?
Arginina może stanowić uzupełnienie terapii nadciśnienia, ale nie powinna zastępować leków przepisanych przez lekarza. Każda zmiana terapii farmakologicznej wymaga konsultacji z specjalistą.
Kiedy spodziewać się efektów suplementacji argininą?
Pierwsze efekty działania argininy na układ krążenia można zaobserwować po 2-4 tygodniach regularnego stosowania. W przypadku zastosowania w zaburzeniach erekcji efekty mogą być widoczne już po 2-3 tygodniach, przy dawkach 2,5-5 g dziennie.
Czy arginina ma wpływ na funkcje poznawcze?
Badania wskazują, że tlenek azotu produkowany z argininy może wpływać na funkcje pamięci i procesy poznawcze. Jednak potrzebne są dalsze badania dla potwierdzenia tych efektów u ludzi.
Jak wybrać odpowiedni suplement z argininą?
Przy wyborze suplementu należy zwrócić uwagę na:
- Renomowanego producenta
- Formę argininy (L-arginina, L-arginina HCl)
- Dawkę substancji czynnej
- Obecność dodatkowych składników (np. cytrulina)
- Certyfikaty jakości i bezpieczeństwa
Czy arginina może pomóc sportowcom?
Arginina może wspierać wydolność fizyczną poprzez:
- Poprawę przepływu krwi do mięśni
- Zwiększenie dostarczania tlenu i składników odżywczych
- Wspieranie regeneracji po treningu
- Udział w syntezie białek mięśniowych
Typowe dawkowanie dla sportowców wynosi 3-6 g dziennie, najlepiej podzielone na porcje przed i po treningu.
Bibliografia
- Lerman A, Burnett JC Jr, Higano ST, McKinley LJ, Holmes DR Jr. Long-term L-arginine supplementation improves small-vessel coronary endothelial function in humans. Circulation. 1998;97(21):2123-2128. DOI: 10.1161/01.CIR.97.21.2123 PMID: 9626172
- Forzano I, Avvisato R, Varzideh F, Jankauskas SS, Cioppa A, Mone P, Salemme L, Kansakar U, Tesorio T, Trimarco V, Santulli G. L-Arginine in diabetes: clinical and preclinical evidence. Cardiovasc Diabetol. 2023;22(1):89. DOI: 10.1186/s12933-023-01827-2 PMID: 37072850