Apremilast – kompleksowy przewodnik po substancji czynnej
Apremilast to nowatorska substancja czynna należąca do grupy selektywnych inhibitorów fosfodiesterazy 4 (PDE4), która rewolucjonizuje leczenie chorób zapalnych, takich jak łuszczyca, łuszczycowe zapaleniestawów oraz choroba Behçeta. Jako pierwszy doustny lek z tej grupy zatwierdzony przez FDA w 2014 roku, apremilast oferuje pacjentom alternatywę dla tradycyjnych terapii immunosupresyjnych. Mechanizm działania tej substancji opiera się na blokowaniu enzymu PDE4, co prowadzi do zwiększenia poziomu cyklicznego adenozylomonofosforanu (cAMP) w komórkach, skutecznie modulując odpowiedź zapalną organizmu. Dzięki doustnemu podawaniu i korzystnemu profilowi bezpieczeństwa, apremilast stanowi przełom w terapii przewlekłych schorzeń autoimmunologicznych.
Mechanizm działania apremilastu
Apremilast działa jako selektywny inhibitor fosfodiesterazy 4 (PDE4), kluczowego enzymu odpowiedzialnego za hydrolizę cyklicznego adenozylomonofosforanu (cAMP) – wewnątrzkomórkowego przekaźnika, który kontroluje sieć mediatorów prozapalnych i przeciwzapalnych. W komórkach zapalnych PDE4 jest dominującym enzymem odpowiedzialnym za rozkład cAMP.
Mechanizm terapeutyczny apremilastu można przedstawić w następujących etapach:
- Inhibicja PDE4: Poprzez inhibicję PDE4 i wynikające z tego zwiększenie poziomu cAMP w komórkach immunologicznych i nieimmunologicznych, można modulować ekspresję sieci mediatorów prozapalnych i przeciwzapalnych.
- Modulacja cytokin: Apremilast moduluje szeroką gamę mediatorów zapalnych zaangażowanych w łuszczycę i łuszczycowe zapalenie stavów, w tym zmniejsza ekspresję indukcyjnej syntazy tlenku azotu, TNF-α i interleukiny (IL)-23, a zwiększa IL-10.
- Wpływ na różne typy komórek: PDE4 jest wyrażany w komórkach strukturalnych zaangażowanych w łuszczycę, takich jak keratynocyty, a nie tylko w komórkach T.
Wskazania do stosowania
Apremilast jest zarejestrowany do leczenia trzech głównych wskazań:
Łuszczyca plackowata
Apremilast jest wskazany w Stanach Zjednoczonych do leczenia dorosłych z aktywnym łuszczycowym zapaleniem stawów, osób z łuszczycą plackowatą, którzy są kandydatami do fototerapii lub terapii systemowej. Substancja ta wykazuje skuteczność szczególnie w trudnych do leczenia lokalizacjach:
- Łuszczyca skóry głowy: W 16. tygodniu apremilast wywołał lepsze odpowiedzi ScPGA (wynik oceny łuszczycowych zmian skóry głowy przez lekarza wynoszący 0 lub 1) w porównaniu z placebo (w obu badaniach P < 0,0001).
- Łuszczyca paznokci: W 16. tygodniu apremilast wykazał większe odpowiedzi NAPSI-50 (50% redukcja od wartości wyjściowej w indeksie nasilenia łuszczycy paznokci) w porównaniu z placebo (w obu badaniach P < 0,0001).
Łuszczycowe zapalenie stawów
Badania fazy III (PALACE 1, 2 i 3) wykazały, że u pacjentów kontynuujących leczenie apremilastu odpowiedź utrzymywała się bez nowych problemów bezpieczeństwa przez okres 5 lat.
Choroba Behçeta – owrzodzenia jamy ustnej
W badaniu fazy III u pacjentów z owrzodzeniami jamy ustnej związanymi z zespołem Behçeta, apremilast skutkował w większej redukcji liczby owrzodzeń niż placebo, ale wiązał się z działaniami niepożądanymi, w tym biegunką, nudnościami i bólem głowy.
Farmakokinetyka apremilastu
Wchłanianie i dystrybucja
Apremilast jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego (73%), niezależnie od spożycia pokarmu, i osiąga szczytowe stężenia w osoczu krwi po 2,5 godzinach. Średnia pozorna objętość dystrybucji wynosi około 87 L. Wiązanie z białkami osocza wynosi 68%.
Metabolizm
Apremilast jest metabolizowany w wątrobie, głównie poprzez enzym CYP3A4, ale w mniejszym stopniu także przez CYP1A2 i CYP2A6. Głównym metabolitem jest glukuronid O-desmetyloapremilastu.
Apremilast jest intensywnie metabolizowany przez wiele szlaków wątrobowych i pozawątrobowych, takich jak hydroliza nieenzymatyczna, N-deacetylacja niezależna od cytochromu P450 oraz metabolizm oksydacyjny, po którym następuje konjugacja z glukuronidami, katalizowana przez wiele enzymów i generująca łącznie 21 znanych metabolitów.
Eliminacja
Okres półtrwania wynosi 6-9 godzin. Substancja jest eliminowana przez nerki (58%) i kał (39%), głównie w postaci metabolitów. Tylko 3% pierwotnej substancji znajduje się w moczu, a 7% w kale.
Badania kliniczne i skuteczność
Badania ESTEEM w łuszczycy
W badaniu ESTEEM 1, 844 pacjentów zostało randomizowanych (n = 282, placebo; n = 562, apremilast). W 16. tygodniu znacznie więcej pacjentów przyjmujących apremilast osiągnęło 75% lub większą redukcję od wartości wyjściowej w skali PASI (PASI-75) (33,1%) w porównaniu z placebo (5,3%, P < 0,0001).
W badaniu ESTEEM 2 w 16. tygodniu znacznie więcej pacjentów otrzymujących apremilast osiągnęło PASI 75 (28,8%), PASI 50 (55,5%) oraz statyczny wynik oceny globalnej lekarza wynoszący 0 lub 1 (20,4%) w porównaniu z placebo (odpowiednio: 5,8%, 19,7%, 4,4%; P < 0,001).
Badania PALACE w łuszczycowym zapaleniu stawów
Łącznie 1493 randomizowanych pacjentów otrzymało jedną lub więcej dawek leku badanego (placebo: n = 496; apremilast 30 mg dwa razy dziennie: n = 497; apremilast 20 mg dwa razy dziennie: n = 500). U pacjentów kontynuujących leczenie apremilastu odpowiedź utrzymywała się bez nowych problemów bezpieczeństwa.
| Badanie |
Grupa pacjentów |
Główny punkt końcowy |
Wyniki |
| ESTEEM 1 |
Łuszczyca plackowata (n=844) |
PASI-75 w 16. tygodniu |
33,1% vs 5,3% (placebo) |
| ESTEEM 2 |
Łuszczyca plackowata (n=411) |
PASI-75 w 16. tygodniu |
28,8% vs 5,8% (placebo) |
| PALACE 1-3 |
Łuszczycowe zapalenie stawów (n=1493) |
ACR20 w 16. tygodniu |
Znacząca poprawa vs placebo |
| RELIEF |
Choroba Behçeta (n=207) |
Redukcja owrzodzeń |
Znacząca redukcja vs placebo |
Badania w chorobie Behçeta
Pole pod krzywą (AUC) dla liczby owrzodzeń jamy ustnej wynosiło 129,5 dla apremilastu w porównaniu z 222,1 dla placebo (różnica średnich geometrycznych metodą najmniejszych kwadratów, -92,6; 95% przedział ufności [CI], -130,6 do -54,6; P<0,001).
Działania niepożądane i bezpieczeństwo
Najczęstsze działania niepożądane
W okresie 0-≥52 tygodni działania niepożądane występujące u ≥5% pacjentów obejmowały biegunkę, nudności, infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenie nosogardła, napięciowy ból głowy i ból głowy.
Najczęstsze działania niepożądane obejmują:
- Działania żołądkowo-jelitowe: biegunka (18,7%), nudności (16,5%)
- Infekcje: infekcje górnych dróg oddechowych (19,2%), zapalenie nosogardła (16,6%)
- Objawy neurologiczne: ból głowy (17,0%)
- Inne: ból pleców, zmęczenie
Specjalne ostrzeżenia
Depresja i myśli samobójcze: Ten lek może powodować, że niektóre osoby stają się pobudzone, drażliwe lub wykazują inne nieprawidłowe zachowania. Może również powodować u niektórych osób myśli i skłonności samobójcze lub zwiększenie depresji.
Utrata masy ciała: Utrata masy ciała była związana z apremilastanem. Raporty z badań klinicznych wskazywały na 5-10% spadek masy ciała u 10% pacjentów przyjmujących apremilast (w porównaniu z 3,3% pacjentów przyjmujących placebo).
Ciężkie działania żołądkowo-jelitowe: Apremilast może powodować ciężką biegunkę, nudności lub wymioty, co jest bardziej prawdopodobne u pacjentów w wieku 65 lat lub starszych, lub u pacjentów z niskim ciśnieniem krwi (hipotensją) lub małą objętością krwi (hipowolemią).
Profil bezpieczeństwa długoterminowego
Łącznie 4183 pacjentów było narażonych na działanie apremilastu (6788 pacjento-lat). Większość działań niepożądanych podczas leczenia była łagodna do umiarkowana w okresie kontrolowanym placebo (96,6%) oraz podczas całego narażenia na apremilast (91,6%).
Częstość działań niepożądanych szczególnego zainteresowania na 100 pacjento-lat:
- Ciężkie zdarzenia sercowo-naczyniowe (MACE): 0,30
- Zdarzenia zakrzepowe: 0,10
- Nowotwory złośliwe: 1,0
- Ciężkie infekcje: 1,10
- Depresja: 1,78
Dawkowanie i sposób podawania
Schemat titracy
Plan dawkowania rozpoczyna się od 5-dniowego okresu titracji, stopniowo zwiększając dawkę apremilastu w ciągu pierwszych pięciu dni, aż do osiągnięcia zalecanej dawki.
Standardowy schemat titracji:
- Dzień 1: 10 mg rano
- Dzień 2: 10 mg rano i wieczorem
- Dzień 3: 10 mg rano, 20 mg wieczorem
- Dzień 4: 20 mg rano i wieczorem
- Dzień 5: 20 mg rano, 30 mg wieczorem
- Od dnia 6: 30 mg dwa razy dziennie (dawka podtrzymująca)
Modyfikacje dawkowania
Niewydolność nerek: Pacjenci z podstawową ciężką niewydolnością nerek charakteryzującą się CrCl poniżej 30 ml/min wymagają modyfikacji dawkowania. W takich przypadkach zaleca się dawkę 30 mg raz dziennie.
Niewydolność wątroby: Chociaż umiarkowana do ciężkiej niewydolność wątroby nie wymaga modyfikacji dawkowania.
Interakcje lekowe
Induktory CYP450
Równoczesne stosowanie silnych induktorów enzymu cytochromu P450 wykazało zmniejszenie narażenia na apremilast i może skutkować zmniejszoną lub utratą skuteczności apremilastu. Nie zaleca się jednoczesnego stosowania z silnymi induktorami P450, w tym ryfampicyną, fenobarbitałem, karbamazepiną, fenytonią i dziurawcem zwyczajnym.
Leki wymagające szczególnej ostrożności:
- Ryfampicyna: znaczące zmniejszenie ekspozycji
- Fenobarbital, karbamazepina, fenytoina: ryzyko utraty skuteczności
- Dziurawiec zwyczajny: należy unikać
Inhibitory CYP450
Nie odnotowano klinicznie istotnych interakcji lekowych z inhibitorami CYP450 (ketokonazol, metotreksat).
Leczenie farmakologiczne schorzeń związanych z apremilasten
Łuszczyca plackowata – opcje terapeutyczne
W leczeniu łuszczycy plackowatej, oprócz apremilastu, stosuje się:
Leki biologiczne:
- Adalimumab (inhibitor TNF-α)
- Etanercept (inhibitor TNF-α)
- Infliksymab (inhibitor TNF-α)
- Ustekinumab (inhibitor IL-12/23)
- Secukinumab (inhibitor IL-17A)
Leki immunosupresyjne konwencjonalne:
- Metotreksat – standardowa terapia systemowa
- Cyklosporyna – w przypadkach opornych
- Acytretyna – szczególnie w łuszczycy wypychającej
Łuszczycowe zapalenie stawów – terapie farmakologiczne
Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh):
- Metotreksat – lek pierwszego wyboru
- Leflunomid – alternatywa dla metotreksatu
- Sulfasalazyna – szczególnie w zapaleniu stawów obwodowych
Leki biologiczne:
- Adalimumab, etanercept, infliksymab – inhibitory TNF-α
- Ustekinumab – inhibitor IL-12/23
- Secukinumab, iksekizumab – inhibitory IL-17
Choroba Behçeta – opcje lecznicze
Leczenie objawowe owrzodzeń:
- Kortykosteroidy miejscowe – pierwsza linia leczenia
- Kolchicyna – profilaktyka nawrotów
- Azatiopryna – w przypadkach przewlekłych
Leczenie systemowe:
- Kortykosteroidy doustne – w okresie zaostrzeń
- Metotreksat – w ciężkich postaciach
- Cyklosporyna – w zajęciu oczu
Wskazówki dla pacjentów
Rozpoczęcie terapii
- Titracja dawki: Należy ściśle przestrzegać schematu titracji przez pierwsze 5 dni
- Działania żołądkowo-jelitowe: Większość objawów ustępuje w ciągu pierwszych 4 tygodni
- Regularne kontrole: Monitoring masy ciała i stanu psychicznego
Długoterminowe leczenie
- Skuteczność: Pierwsze efekty widoczne po 4-12 tygodniach
- Ciągłość terapii: Nie przerywać leczenia bez konsultacji z lekarzem
- Kontrole lekarskie: Regularne wizyty kontrolne co 3-6 miesięcy
Jak szybko działa apremilast?
Jeśli apremilast działa na pacjenta, powinien on zacząć odczuwać korzyści w ciągu czterech miesięcy od rozpoczęcia leczenia. Pierwsze objawy poprawy mogą być widoczne już po 4-8 tygodniach terapii.
Czy apremilast można stosować z innymi lekami?
Badanie wykazało, że metotreksat i apremilast mogą być podawane jednocześnie bez wpływu na ekspozycję farmakokinetyczną któregokolwiek z leków. Należy jednak unikać równoczesnego stosowania z silnymi induktorami CYP450.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane?
Najczęstsze działania niepożądane to biegunka (występująca u około 25% pacjentów), nudności i ból głowy. Ciężkie objawy żołądkowo-jelitowe, gdy występują, zazwyczaj zaczynają się w pierwszych kilku tygodniach leczenia.
Czy apremilast wpływa na układ immunologiczny?
Apremilast nie jest klasycznym lekiem immunosupresyjnym jak leki biologiczne. Działa selektywnie na szlak PDE4/cAMP, modulując odpowiedź zapalną bez globalnej supresji układu immunologicznego.
Czy można stosować apremilast w ciąży?
W Unii Europejskiej lek jest przeciwwskazany w czasie ciąży, ponieważ u myszy i małp otrzymujących bardzo wysokie dawki apremilastu obserwowano poronienia i inne problemy ciążowe. W przypadku planowania ciąży należy skonsultować się z lekarzem.
Jak długo można stosować apremilast?
Badania wykazały bezpieczeństwo i skuteczność apremilastu przez okres do 5 lat u pacjentów z łuszczycowym zapaleniem stawów. Decyzja o długości terapii powinna być indywidualizowana i podejmowana wspólnie z lekarzem.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pominiesz dawkę, skontaktuj się natychmiast ze swoim zespołem specjalistów, aby uzyskać poradę, kiedy przyjąć następną. Nie należy podwajać dawki.
Czy apremilast wymaga monitorowania badaniami laboratoryjnymi?
W przeciwieństwie do niektórych leków biologicznych czy metotreksatu, apremilast nie wymaga rutynowego monitorowania parametrów wątrobowych czy morfologii krwi. Zaleca się jednak regularne kontrole masy ciała i ocenę stanu psychicznego pacjenta.
Bibliografia
- Papp K, Reich K, Leonardi CL, Kircik L, Chimenti S, Langley RG, Hu C, Stevens RM, Day RM, Gordon KB, Korman NJ, Griffiths CE. Apremilast, an oral phosphodiesterase 4 (PDE4) inhibitor, in patients with moderate to severe plaque psoriasis: Results of a phase III, randomized, controlled trial (Efficacy and Safety Trial Evaluating the Effects of Apremilast in Psoriasis [ESTEEM] 1). J Am Acad Dermatol. 2015;73(1):37-49. DOI: 10.1016/j.jaad.2015.03.049 PMID: 26089047
- Kavanaugh A, Mease PJ, Gomez-Reino JJ, Adebajo AO, Wollenhaupt J, Gladman DD, Lespessailles E, Hall S, Hochfeld M, Hu C, Hough D, Stevens RM, Schett G. Treatment of psoriatic arthritis in a phase 3 randomised, placebo-controlled trial with apremilast, an oral phosphodiesterase 4 inhibitor. Ann Rheum Dis. 2014;73(6):1020-6. DOI: 10.1136/annrheumdis-2013-205056 PMID: 24595547