Genotropin to lek zawierający somatropinę, ludzki hormon wzrostu produkowany w komórkach bakterii Escherichia coli za pomocą technologii rekombinacji DNA. Jest stosowany w zaburzeniach wzrostu oraz przy niedoborze hormonu wzrostu. U dorosłych z niedoborem hormonu wzrostu, somatropina zmniejsza masę tkanki tłuszczowej i zwiększa masę mięśni. Lek jest dostępny na receptę.
Increlex to lek, który zawiera mekaserminę, substancję będącą rekombinowanym insulinopodobnym czynnikiem wzrostu-1 (IGF-1). Jest stosowany w długotrwałym leczeniu zaburzeń wzrostu u dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 18 lat z ciężkim pierwotnym niedoborem insulinopodobnego czynnika wzrostu-1 (pierwotny IGFD). Lek ten jest dostępny na receptę.
Lek Ngenla zawiera somatrogon, zmodyfikowaną postać ludzkiego hormonu wzrostu. Stosowany jest w leczeniu dzieci i młodzieży (od 3 lat) z niedoborem hormonu wzrostu, aby wspomagać prawidłowy wzrost kości, rozwój mięśni oraz odpowiednią równowagę tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Somatrogon jest wytwarzany metodą rekombinacji DNA.
Norditropin NordiFlex to lek, który zawiera biosyntetyczny ludzki hormon wzrostu, nazywany somatropiną. Jest on identyczny z hormonem wytwarzanym w organizmie człowieka i jest niezbędny do prawidłowego wzrostu dzieci oraz funkcjonowania organizmu dorosłego. Lek stosuje się w leczeniu różnych zaburzeń wzrostu u dzieci, takich jak brak wydzielania hormonu wzrostu lub jego niewystarczająca ilość, zespół Turnera, zaburzenia czynności nerek, niski wzrost oraz u dzieci urodzonych jako zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego. Norditropin NordiFlex jest lekiem na receptę.
Norditropin SimpleXx to lek zawierający biosyntetyczny ludzki hormon wzrostu, somatropinę, który jest identyczny z hormonem wzrostu wytwarzanym naturalnie w organizmie człowieka. Jest niezbędny do prawidłowego rozwoju dzieci oraz do utrzymania prawidłowej funkcji organizmu dorosłego. Stosowany jest w leczeniu zaburzeń wzrostu u dzieci, takich jak niedobór hormonu wzrostu, zespół Turnera, zaburzenia czynności nerek, niski wzrost i niedobór długości ciała po urodzeniu (SGA) oraz zespół Noonan. Norditropin SimpleXx jest również stosowany jako zastępczy hormon wzrostu u dorosłych. Jest dostępny na receptę.
NutropinAq to lek dostępny na receptę, który zawiera somatropinę, hormon wzrostu człowieka. Jest stosowany w leczeniu różnych schorzeń związanych z niedoborem hormonu wzrostu, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. NutropinAq jest dostarczany jako roztwór do wstrzykiwań podskórnych.
Omnitrope to lek zawierający somatropinę, ludzki hormon wzrostu produkowany metodą rekombinacji DNA. Jest stosowany w leczeniu zaburzeń wzrostu u dzieci i młodzieży spowodowanych niedoborem hormonu wzrostu, zespołu Pradera-Willego, zespołu Turnera, przewlekłej niewydolności nerek oraz u dzieci urodzonych zbyt małych w stosunku do wieku ciążowego. U dorosłych jest stosowany w terapii zastępczej przy znacznym niedoborze hormonu wzrostu. Lek jest dostępny na receptę.
Skytrofa to zaawansowany lek zawierający lonapegsomatropinę, dedykowany dzieciom i młodzieży z niedoborem hormonu wzrostu. Dzięki przekształceniu w ludzki hormon wzrostu (hGH), wspomaga prawidłowy rozwój kości i mięśni oraz utrzymanie zdrowej proporcji tłuszczu i tkanki mięśniowej.
Somatropin Biopartners to lek, który zawiera rekombinowany ludzki hormon wzrostu, somatropinę. Jest stosowany w leczeniu niedoboru hormonu wzrostu u dorosłych i dzieci. U dzieci, somatropina jest podawana w przypadku niedoboru wzrostu spowodowanego niewystarczającym wydzielaniem hormonu wzrostu, zespołu Turnera, niedoboru wzrostu przed okresem dojrzewania spowodowanego przewlekłą niewydolnością nerek oraz w przypadku potwierdzonego genetycznie zespołu Pradera i Willego, w celu zwiększenia wzrostu i poprawy budowy ciała. Lek jest dostępny na receptę.
Somavert to lek, który jest analogiem ludzkiego hormonu wzrostu, zmodyfikowanym tak, aby działał jako antagonista receptora hormonu wzrostu. Jest wysoce wybiórczy dla receptora GH i nie reaguje krzyżowo z receptorami dla innych cytokin, w tym z receptorem dla prolaktyny. Zahamowanie działania hormonu wzrostu przez pegwisomant prowadzi do zmniejszenia stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu -1 (IGF-1) we krwi oraz innych, powstających w wyniku stymulacji hormonalnej białek. Lek jest wskazany do leczenia dorosłych pacjentów z akromegalią, u których reakcja na leczenie operacyjne i (lub) radioterapię była niewystarczająca i u których odpowiednie leczenie analogami somatostatyny nie powodowało normalizacji stężenia IGF-1 lub nie tolerowali oni takiej terapii. Somavert jest dostępny na receptę.
Hormony wzrostu, znane również jako somatotropina lub w skrócie GH (z angielskiego growth hormone), stanowią jedną z najważniejszych grup substancji biochemicznych regulujących rozwój organizmu ludzkiego. Te polipeptydowe hormony, produkowane przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej, odgrywają kluczową rolę nie tylko w procesach wzrastania i rozwoju fizycznego, ale również w złożonych mechanizmach metabolicznych zachodzących w organizmie przez całe życie człowieka. Somatotropina to hormon zbudowany ze 191 reszt aminokwasowych, którego wydzielanie ma charakter pulsacyjny i zmienia się w zależności od wieku, płci oraz pory dnia. Największa produkcja hormonu wzrostu występuje w nocy, podczas fazy głębokiego snu, co czyni odpowiednią ilość i jakość snu kluczowym elementem prawidłowego rozwoju organizmu. Regulacja wydzielania tego hormonu jest niezwykle złożona i odbywa się za pośrednictwem dwóch neuronormonów podwzgórza: somatoliberyny, która pobudza produkcję GH, oraz somatostatyny, która hamuje jego uwalnianie. Hormon wzrostu wywiera swoje działanie zarówno bezpośrednio na tkanki obwodowe, jak i pośrednio poprzez stymulację wytwarzania insulinopodobnych czynników wzrostu, szczególnie IGF-1, który powstaje głównie w wątrobie i pośredniczy w wielu efektach działania somatotropiny.
Ludzki hormon wzrostu jest białkiem o specyficznej strukturze, zawierającym dwa mostki dwusiarczkowe, które nadają mu charakterystyczną przestrzenną konfigurację. Geny kodujące jego strukturę znajdują się na długim ramieniu chromosomu 17, w powiązaniu z genami laktogenu łożyskowego. Wydzielanie somatotropiny ma charakter pulsacyjny, a częstotliwość oraz intensywność impulsów zależą od wielu czynników, w tym od wieku i płci. U zdrowego człowieka dorosłego wydziela się około 400 mg GH na dobę, natomiast u młodzieży w okresie dorastania ilość ta jest prawie dwukrotnie wyższa, co odzwierciedla zwiększone zapotrzebowanie rozwijającego się organizmu.
Okres półtrwania hormonu wzrostu w krwiobiegu jest stosunkowo krótki i wynosi około 20-50 minut, co wymaga ciągłej jego produkcji przez przysadkę mózgową. Wydzielanie GH podlega złożonej regulacji hormonalnej oraz jest modyfikowane przez liczne bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Do najważniejszych czynników zwiększających stężenie hormonu wzrostu należą: sen głęboki, aktywność fizyczna, stres, niedocukrzenie, przyjmowanie białka w pokarmach oraz niektóre aminokwasy, szczególnie arginina. Z kolei czynniki hamujące wydzielanie GH to przede wszystkim hiperglikemia, podwyższone stężenie wolnych kwasów tłuszczowych oraz sama somatotropina działająca w mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Hormon wzrostu wywołuje w organizmie człowieka szereg złożonych efektów biologicznych, które można podzielić na kilka głównych kategorii. Działanie anaboliczne obejmuje przyspieszanie transkrypcji i translacji mRNA, hamowanie proteolizy, zwiększanie liczby jąder w komórkach mięśniowych, wzrost objętości i masy włókien mięśniowych oraz zwiększanie wychwytu aminokwasów przez komórki. Te efekty sprawiają, że somatotropina jest niezbędna dla prawidłowego wzrostu masy mięśniowej i regeneracji tkanek.
Działanie lipolityczne hormonu wzrostu realizowane jest poprzez bezpośrednią aktywację cyklazy adenylowej oraz fosforylację i aktywację hormono-wrażliwej lipazy, co prowadzi do rozkładu tkanki tłuszczowej i zwiększenia stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu. Efekt diabetogenny polega na zmniejszaniu wykorzystania węglowodanów poprzez utrudnienie wychwytu glukozy przez komórki, indukcję glikogenolizy i zwiększanie uwalniania glukozy z wątroby. Przedłużone stosowanie hormonu wzrostu może nawet przyśpieszyć wydzielanie insuliny przez wyspy trzustkowe.
Głównym i najbardziej rozpoznawalnym działaniem somatotropiny jest stymulacja wzrostu kości długich poprzez pobudzanie chondrogenezy i osteogenezy w chrząstkach wzrostowych. U dzieci i młodzieży, u których nie doszło jeszcze do zrośnięcia nasad kości długich z trzonami, hormon wzrostu umożliwia wzrastanie na długość. Po zakończeniu wzrostu podłużnego, GH nadal wpływa na zwiększenie gęstości mineralnej kości. Hormon wzrostu oddziałuje również na układ immunologiczny, pobudzając produkcję przeciwciał, limfocytów T, interleukiny 2 i leukocytów, przyspieszając dojrzewanie makrofagów oraz zwiększając migrację limfocytów T do grasicy.
Określenie prawidłowego poziomu hormonu wzrostu jest trudne ze względu na jego pulsacyjny charakter wydzielania oraz zależność od wielu czynników, takich jak rytm dobowy, poziom stresu czy wysiłek fizyczny. Pojedyncze oznaczenie stężenia GH we krwi jest często niewiarygodne i wymaga kilkukrotnego powtórzenia badania w różnych porach dnia. Głównym wskazaniem do wykonania badania z oznaczeniem stężenia somatotropiny są zaburzenia wzrostu u dzieci, z podejrzeniem niskorosłości lub gigantyzmu, oraz diagnostyka guzów przysadki mózgowej u dorosłych.
Badanie poziomu hormonu wzrostu polega na pobraniu próbki krwi żylnej, jednak najczęściej lekarz zaleca przeprowadzenie testów stymulacji, w których pacjentowi podaje się odpowiednie dawki substancji prowokacyjnych, jednocześnie pobierając za każdym razem próbkę krwi do analizy. Stosowane substancje stymulujące to między innymi klonidyna, insulina, glukagon, arginina lub dopamina. W warunkach prawidłowych, po podaniu tych substancji powinien nastąpić istotny wzrost wydzielania hormonu wzrostu, co potwierdza prawidłowe funkcjonowanie przysadki.
Do przygotowania się do badania należy zachować około 8-10 godzin odstępu pomiędzy ostatnim posiłkiem a oddaniem krwi, zadbać o jakość snu w nocy przed badaniem oraz zrezygnować z wysiłku fizycznego na minimum 2 dni przed wykonaniem testu. Ze względu na korelację między aktywnością fizyczną a wytwarzaniem GH, naruszenie tych zasad może prowadzić do nieprawidłowej interpretacji wyników. Oprócz bezpośredniego oznaczania stężenia GH, w diagnostyce wykorzystuje się również pomiar insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1) oraz białka wiążącego IGF-3, które są stabilniejsze we krwi i lepiej odzwierciedlają długoterminową sekrecję hormonu wzrostu.
Somatotropinowa niedoczynność przysadki jest skutkiem upośledzenia wydzielania GH przez komórki somatotropowe przysadki mózgowej. U dzieci niedobór ten może być spowodowany zarówno zaburzeniami wrodzonymi, jak i nabytymi, chociaż najwięcej przypadków posiada podłoże idiopatyczne, czyli o nieznanej przyczynie. Wśród przyczyn organicznych wymienia się guzy ośrodkowego układu nerwowego, napromianianie, białaczkę, urazy czaszki, zakażenia oraz zaburzenia rozwojowe układu nerwowego. Przyczyny genetyczne obejmują nieprawidłowości w budowie podwzgórza i przysadki oraz zaburzenia syntezy i wydzielania GH.
U noworodków niedobór hormonu wzrostu może sugerować hipoglikemia, przedłużająca się żółtaczka, małogłowie, niedorozwój prącia czy traumatyczny poród w wywiadzie. U dzieci starszych zwykle jedynym objawem jest niski wzrost i pogarszające się wraz z wiekiem tempo wzrastania. Charakterystycznymi cechami są również odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, małe dłonie, krótki nos oraz opóźnione dojrzewanie płciowe. Dzieci z niedoborem somatotropiny mają także tendencję do osteoporozy, upośledzenia funkcji poznawczych i zaburzeń pracy serca.
U osób dorosłych niedobór hormonu wzrostu przejawia się głównie bardzo złym samopoczuciem, uczuciem stałego zmęczenia, spadkami nastroju i brakiem energii do życia połączonym z zaburzeniami koncentracji. Obserwuje się również zwiększenie otyłości brzusznej, spadek masy mięśniowej, zmniejszenie gęstości kości, zaburzenia lipidowe oraz osłabienie siły mięśniowej. Pacjenci zgłaszają często obniżenie jakości życia, stany depresyjne i lękowe oraz zmniejszoną tolerancję na wysiłek fizyczny.
Nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu prowadzi do wystąpienia poważnych schorzeń zależnych od wieku pacjenta. U dzieci i młodzieży, u których nie zakończył się jeszcze proces wzrastania kości, nadmiar GH prowadzi do gigantyzmu, charakteryzującego się nadmiernym wzrostem kości długich i tkanek miękkich. Wzrost ciała może przekraczać nawet 2 metry, a proces ten przebiega zwykle stosunkowo szybko w okresie dojrzewania.
U osób dorosłych, po zakończeniu wzrostu podłużnego i zrośnięciu się nasad kości, nadmiar hormonu wzrostu prowadzi do akromegalii. Jest to przewlekła choroba charakteryzująca się postępującą stopniowo zmianą wyglądu zewnętrznego oraz wieloma powikłaniami narządowymi. Akromegalia występuje stosunkowo rzadko, z częstością około 3-4 przypadków rocznie na 1 milion osób populacji. W przeważającej większości przypadków, bo aż w około 98%, przyczyną jest gruczolak przedniego płata przysadki mózgowej produkujący nadmierne ilości hormonu wzrostu.
Objawy akromegalii rozwijają się powoli, często przez wiele lat, co sprawia, że diagnoza stawiana jest średnio dopiero po 7-10 latach od pojawienia się pierwszych symptomów. Do charakterystycznych zmian w wyglądzie należą powiększenie dłoni, stóp i twarzoczaszki, pogrubienie rysów twarzy, wydatnienie żuchwy, poszerzenie nosa i zwiększenie języka. Pacjenci często zgłaszają się do lekarza dopiero wtedy, gdy zauważą konieczność wymiany ubrań na większe rozmiary, szczególnie czapek, rękawiczek i obuwia. Pomocne w ustaleniu diagnozy mogą być zdjęcia pacjenta z ostatnich lat, które pozwalają prześledzić zmiany i oszacować szybkość postępowania choroby.
| Objaw/Układ | Charakterystyka zaburzeń |
|---|---|
| Układ sercowo-naczyniowy | Przerost mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, zwiększone ryzyko choroby niedokrwiennej |
| Układ oddechowy | Obturacyjny bezdech senny, ograniczenie przepływu powietrza w górnych drogach oddechowych |
| Układ kostno-stawowy | Artropatia, bóle stawów, ograniczenie ruchomości, zespół cieśni nadgarstka |
| Gospodarka węglowodanowa | Nietolerancja glukozy, cukrzyca typu 2, insulinooporność |
| Układ rozrodczy | Zaburzenia miesiączkowania, obniżone libido, zaburzenia wzwodu |
Akromegalia prowadzi również do rozrostu narządów wewnętrznych, w tym serca, wątroby, śledziony i tarczycy, co może prowadzić do ich niewydolności. Obserwuje się wzmożoną potliwość, chrapanie, bóle głowy i kości, zaburzenia widzenia spowodowane uciskiem guza na nerw wzrokowy oraz zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, szczególnie jelita grubego. Nieleczona akromegalia znacząco zwiększa śmiertelność, która jest średnio 2-3 razy większa niż w populacji ogólnej, a przewidywana długość życia jest krótsza średnio o 10 lat, głównie z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, oddechowego i nowotworowych.
W leczeniu niedoborów GH stosuje się somatropinę – rekombinowany hormon wzrostu, który nie jest produkowany z ludzkich lub zwierzęcych tkanek, ale otrzymywany metodami inżynierii genetycznej. Ma on właściwości swojego naturalnego odpowiednika i jest dostępny w Polsce w postaci zastrzyków do podawania podskórnego. Najczęściej stosowane preparaty to Omnitrope, Genotropin, Norditropin, Humatrope oraz Saizen.
W Polsce wskazaniem do refundacji leku zawierającego somatropinę są następujące przypadki:
Dawkowanie somatropiny jest dobierane indywidualnie w zależności od wieku, masy ciała pacjenta oraz występującej jednostki chorobowej. U dzieci z zaburzeniami wzrostu dawka dobowa mieści się w zakresie od 0,025 mg/kg do 0,067 mg/kg masy ciała. Leczenie niedoboru hormonu wzrostu u dzieci powinno zostać przerwane w przypadku zarośnięcia nasad kości długich lub gdy tempo wzrostu jest zbyt niskie (mniejsze niż 1 cm na rok).
U dorosłych, którzy kontynuują terapię hormonem wzrostu po niedoborze, który wystąpił w dzieciństwie, zalecana dawka w celu ponownego rozpoczęcia leczenia wynosi od 0,2 do 0,5 mg na dobę. U pacjentów z niedoborem wzrostu, który wystąpił w wieku dorosłym, leczenie należy rozpocząć od małej dawki 0,15-0,3 mg na dobę, a następnie dawkę należy stopniowo zwiększać w zależności od odpowiedzi organizmu i tolerancji leczenia.
Lek podaje się podskórnie, zmieniając miejsce wstrzyknięcia, aby uniknąć lipoatrofii (zaniku tkanki tłuszczowej w miejscu iniekcji). Podawanie hormonu wzrostu wieczorem jest częstą i rekomendowaną praktyką ze względu na naśladowanie fizjologicznego rytmu, w którym największa produkcja GH występuje w nocy. Preparaty z somatropiną należy przechowywać w lodówce w temperaturze 2-8°C, a po pierwszym wstrzyknięciu można je używać do 28 dni.
Leczenie akromegalii ma na celu usunięcie zmiany nowotworowej i przywrócenie wydzielania hormonu wzrostu do fizjologicznego poziomu. Metodą z wyboru jest operacyjne usunięcie gruczolaka przysadki z dojścia przez zatokę klinową (transssfenoidalnie), ewentualnie przezczaszkowo. Zabieg wykonuje się w wyspecjalizowanych ośrodkach neurochirurgicznych przez doświadczonych chirurgów. Usunięcie ponad 75% masy guza zwiększa skuteczność pooperacyjnego leczenia farmakologicznego.
Leczenie farmakologiczne wdraża się, gdy istnieją przeciwwskazania do zabiegu operacyjnego, gdy pacjent nie wyraża na niego zgody, albo gdy leczenie operacyjne okazało się nieskuteczne lub guz jest nieoperacyjny. W leczeniu farmakologicznym stosuje się kilka grup leków:
Analogi somatostatyny o przedłużonym działaniu:
Te leki hamują wydzielanie hormonu wzrostu przez komórki gruczolaka i mogą również zmniejszać jego wielkość. Przygotowanie do zabiegu operacyjnego również często polega na podawaniu syntetycznych analogów somatostatyny.
Agoniści dopaminy:
Leki dopaminergiczne stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy gruczolak ma charakter prolaktynomy lub wydziela zarówno prolaktynę, jak i hormon wzrostu. Mogą być również dodawane do terapii analogami somatostatyny w celu zwiększenia jej skuteczności.
Antagoniści receptora hormonu wzrostu:
Pegwisomant jest szczególnie skuteczny u pacjentów, u których inne formy leczenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Nie zmniejsza on wielkości guza, ale bardzo efektywnie normalizuje poziom IGF-1 i łagodzi objawy kliniczne akromegalii.
Radioterapia (teleradioterapia, nóż gamma) stosowana jest jako leczenie uzupełniające w razie niepowodzenia leczenia chirurgicznego i farmakologicznego. Jej efekt jest odroczone w czasie i pełna normalizacja wydzielania hormonu wzrostu może nastąpić dopiero po kilku latach od zabiegu.
Stosowanie somatropiny jest przeciwwskazane u pacjentów z alergią na tę substancję lub na którykolwiek z jej składników, u dzieci z zamkniętymi strefami wzrostu kości, po przebytych w przeszłości operacjach z zagrażającymi życiu powikłaniami, przy aktywnych nowotworach oraz u pacjentów po przeszczepie nerek. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z cukrzycą, ponieważ somatropina może zmniejszać tolerancję glukozy oraz wrażliwość na insulinę, co może wymagać dostosowania dawki leków przeciwcukrzycowych.
Podczas leczenia somatropiną mogą wystąpić działania niepożądane o różnym nasileniu. U osób dorosłych najczęściej obserwuje się obrzęki, bóle mięśni i stawów oraz reakcje uczuleniowe w miejscu wstrzyknięcia, które mają zwykle charakter przemijający. U dzieci mogą wystąpić nadciśnienie śródczaszkowe, wysypki, obrzęki i uczulenie w miejscu iniekcji, chociaż są to rzadkie działania niepożądane. Częstość występowania skutków ubocznych różni się w zależności od choroby, wieku w którym zdiagnozowano niedobór hormonu wzrostu oraz wielkości dawki.
W badaniach klinicznych odnotowano również zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, białaczki oraz młodzieńczego złuszczania głowy kości udowej u pacjentów leczonych długotrwale hormonem wzrostu. W grupie pacjentów cierpiących na zespół Pradera-Williego odnotowano zwiększoną śmiertelność podczas leczenia somatropiną, dlatego w tej grupie wymaga się szczególnie starannego monitorowania. Somatropina może również zwiększać ryzyko kolejnego nowotworu u osób leczonych onkologicznie w dzieciństwie, dlatego zalecane są regularne kontrole.
Glikokortykosteroidy mogą osłabiać działanie somatropiny. U pacjentów stosujących insulinę może zaistnieć konieczność zmiany dawki po rozpoczęciu leczenia somatropiną. U kobiet przyjmujących zastępczą doustną terapię estrogenową może być niezbędne zastosowanie większej dawki hormonu wzrostu w celu osiągnięcia zamierzonego skutku terapii, ponieważ estrogeny wpływają na poziom somatotropiny w organizmie.
Preparaty z somatotropiną znalazły również zastosowanie pozamedyczne, szczególnie w sporcie i medycynie estetycznej, chociaż należy podkreślić, że nie znajduje to uzasadnienia medycznego i odbywa się wbrew wskazaniom lekarskim. W sporcie hormon wzrostu jest wykorzystywany ze względu na jego wpływ na budowanie masy mięśniowej, redukcję tkanki tłuszczowej oraz poprawę regeneracji po wysiłku fizycznym. Sportowcy w sezonie startowym dyscyplin siłowo-wytrzymałościowych stosują hormon wzrostu często wraz ze sterydami anabolicznymi, co niesie ze sobą poważne zagrożenia dla zdrowia.
Niewłaściwe stosowanie preparatów zawierających hormon wzrostu może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, w tym akromegalii, zaburzeń gospodarki węglowodanowej, cukrzycy, kardiomiopatii, nadciśnienia tętniczego, zespołu cieśni nadgarstka oraz podwyższonego ryzyka niektórych nowotworów, szczególnie raka jelita grubego, piersi i prostaty. W medycynie estetycznej hormon wzrostu jest wykorzystywany w kuracjach anti-aging, mimo braku przekonujących dowodów naukowych na jego skuteczność w tym zakresie oraz potencjalnie groźnych skutków ubocznych.
W trakcie leczenia hormonem wzrostu konieczne jest ścisłe monitorowanie nie tylko wzrastania, ale również innych parametrów. Regularnie należy kontrolować poziom hormonów tarczycy, gdyż somatotropina może prowadzić do niedoczynności tarczycy. Konieczne jest również monitorowanie poziomu glukozy we krwi, insuliny na czczo oraz profilu lipidowego. U dzieci z zespołem Turnera lub urodzonych z niską masą ciała powinny być przeprowadzane regularne kontrole poziomu IGF-1 oraz glukozy i insuliny na czczo.
Skuteczność terapii hormonem wzrostu mierzy się za pomocą odchylenia standardowego (SD) wzrostu. Na przykład w przypadku leczenia niskorosłych dzieci z niedoczynnością przysadki poprawa wzrostu końcowego wynosi średnio 1,5 SD. Prognozę efektów stosowania hormonu wzrostu u dzieci opracowuje się w oparciu o wzrost rodziców biologicznych dziecka, wiek rozpoczęcia leczenia oraz tempo wzrastania przed terapią. Nie wolno pomijać korzyści metabolicznych wynikających ze stosowania somatropiny, które obejmują poprawę składu ciała, zwiększenie gęstości mineralnej kości oraz korzystny wpływ na profil lipidowy i funkcję układu sercowo-naczyniowego.
Cena terapii somatropiną poza refundacją jest dość wysoka. W zależności od opakowania i dawki leku, ceny zaczynają się od ponad 2000 zł, a w przypadku większych dawek i opakowań zbliżają się do 5000 zł. Miesięczna kuracja dla dzieci hormonem wzrostu to koszt średnio około 2500 zł bez refundacji. Preparaty z hormonem wzrostu można kupić w aptekach na receptę, jednak ich dostępność bywa ograniczona z uwagi na problemy produkcyjne lub dystrybucyjne.
Tak, hormon wzrostu jest stosowany u dorosłych w przypadku stwierdzonego ciężkiego niedoboru GH. Terapia u osób dorosłych ma na celu poprawę jakości życia, zwiększenie masy mięśniowej, zmniejszenie tkanki tłuszczowej, poprawę gęstości kości oraz korzystny wpływ na profil metaboliczny. Leczenie wymaga udokumentowanego niedoboru hormonu wzrostu w badaniach diagnostycznych i odbywa się pod ścisłą kontrolą endokrynologa.
Leczenie hormonem wzrostu u dzieci ma uzasadnienie tylko do osiągnięcia określonego wieku kostnego, czyli do czasu, gdy zarosną nasady kostne i zakończy się proces wzrastania na długość. Zwykle terapię kontynuuje się do momentu, gdy tempo wzrostu zmniejszy się poniżej 1 cm na rok lub zostanie osiągnięty wzrost docelowy. Decyzję o zakończeniu leczenia podejmuje lekarz prowadzący na podstawie regularnych pomiarów wzrostu, oceny wieku kostnego oraz tempa wzrastania.
Niedobór hormonu wzrostu zwykle nie jest chorobą dziedziczną w prostym rozumieniu, chociaż istnieją rzadkie genetyczne przyczyny tej choroby. Większość przypadków niedoboru GH ma podłoże idiopatyczne (nieznane) lub jest wynikiem uszkodzeń przysadki spowodowanych guzami, urazami, zakażeniami czy napromienianiem. Istnieją jednak rzadkie zespoły genetyczne, w których niedobór hormonu wzrostu jest jednym z objawów, takie jak zespół Pradera-Williego czy niektóre wady rozwojowe podwzgórza i przysadki.
Główna różnica między tymi chorobami polega na wieku, w którym występuje nadmiar hormonu wzrostu. Gigantyzm rozwija się u dzieci i młodzieży przed zakończeniem procesu wzrastania i zrośnięciem nasad kości długich, co prowadzi do nadmiernego wzrostu ciała na długość. Akromegalia występuje u osób dorosłych, po zakończeniu wzrostu podłużnego, i charakteryzuje się rozrostem tkanek miękkich oraz kości, które mogą jeszcze rosnąć na grubość (żuchwa, nos, palce). Obie choroby mają podobne przyczyny – najczęściej jest to gruczolak przysadki produkujący nadmierne ilości GH.
Stosowanie hormonu wzrostu zgodnie ze wskazaniami medycznymi, pod kontrolą lekarza specjalisty, jest stosunkowo bezpieczne. Skutki uboczne terapii należą do rzadkości i obejmują głównie przemijające obrzęki, bóle stawów czy reakcje w miejscu wstrzyknięcia. Konieczne jest jednak regularne monitorowanie parametrów hormonalnych, metabolicznych i rozwoju dziecka. Znaczne zagrożenia dla zdrowia niesie ze sobą natomiast stosowanie preparatów zawierających hormon wzrostu bez wskazań medycznych, w medycynie estetycznej czy sporcie, gdzie może prowadzić do poważnych powikłań, w tym akromegalii, cukrzycy, kardiomiopatii czy zwiększonego ryzyka nowotworów.
Pierwsze efekty leczenia hormonem wzrostu są zwykle widoczne po kilku miesiącach terapii. Tempo wzrastania zazwyczaj zwiększa się w pierwszym roku leczenia, następnie nieco zwalnia, ale pozostaje wyższe niż przed rozpoczęciem terapii. Ostateczne efekty leczenia ocenia się po kilku latach terapii, kiedy dziecko osiągnie wzrost końcowy. U dorosłych efekty metaboliczne, takie jak poprawa składu ciała, mogą być zauważalne po 6-12 miesiącach regularnego stosowania hormonu wzrostu.
Tak, istnieją naturalne sposoby na zwiększenie wydzielania hormonu wzrostu. Najważniejsze to zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości snu, ponieważ największa produkcja GH występuje podczas głębokiego snu nocnego. Aktywność fizyczna, szczególnie o dużym natężeniu, również pobudza wydzielanie hormonu wzrostu. Dieta bogata w białko i aminokwasy, szczególnie argininę, może wspierać produkcję GH. Ważne jest również unikanie nadmiaru węglowodanów prostych i utrzymywanie prawidłowej masy ciała, ponieważ otyłość hamuje wydzielanie hormonu wzrostu. Należy jednak pamiętać, że te metody nie zastąpią leczenia farmakologicznego w przypadku udokumentowanego niedoboru GH.
Tak, w Polsce leczenie rekombinowanym hormonem wzrostu jest refundowane w ramach Programów Lekowych w określonych wskazaniach. Refundacją objęte są: somatotropinowa niedoczynność przysadki u dzieci, zespół Turnera, zespół Pradera-Williego, przewlekła niewydolność nerek, dzieci urodzone jako zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego oraz ciężki niedobór hormonu wzrostu u osób dorosłych. Kwalifikację do leczenia przeprowadza endokrynolog dziecięcy lub endokrynolog, a proces ten wymaga szczegółowej diagnostyki i spełnienia określonych kryteriów określonych w programach lekowych.
