Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – przegląd stosowanych leków

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to stan zagrażający życiu, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i leczenia specjalistycznymi antybiotykami w warunkach szpitalnych. W tym artykule znajdziesz informacje o lekach stosowanych w terapii tej poważnej choroby oraz o tym, dlaczego tak kluczowe jest szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia. Poznasz najważniejsze antybiotyki używane w polskich szpitalach, ich mechanizmy działania oraz zasady stosowania. Pamiętaj, że przedstawione informacje mają charakter wyłącznie edukacyjny – bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wymaga bezwzględnej hospitalizacji i leczenia pod ścisłym nadzorem lekarskim.

Czym jest bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to infekcja bakteryjna, która obejmuje opony mózgowo-rdzeniowe otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Przyczyną ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest zakażenie bakteryjne ośrodkowego układu nerwowego, szerzące się w obrębie błon i przestrzeni płynowych otaczających mózg i rdzeń kręgowy.

Czas od pierwszych objawów zapalenia OUN do rozpoznania i włączenia prawidłowego leczenia ma często decydujące znaczenie. Według aktualnych rekomendacji okres od pierwszego kontaktu ze służbami medycznymi do wykonania wszystkich badań diagnostycznych a podaniem antybiotyku nie powinien przekraczać 3 godz.

Najczęstszymi objawami bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są wysoka gorączka, intensywne bóle głowy, sztywność karku oraz charakterystyczne objawy oponowe. Bakteryjne zapalenie opon mózgowych przebiega bardzo dynamicznie, szczególnie w przypadku ropnej postaci. Choroba pojawia się bardzo nagle i bardzo szybko postępuje.

Antybiotyki stosowane w leczeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Ceftriakson – cefalosporyna III generacji

Najczęściej stosowanymi antybiotykami są cefalosporyny III generacji, wankomycyna i meropenem. Ceftriakson należy do najważniejszych leków w terapii bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W Polsce dostępny jest głównie pod nazwą handlową Ceftriaxon-MIP, który zawiera ceftriakson w postaci soli sodowej.

Substancją czynną preparatu jest ceftriakson, antybiotyk z grupy cefalosporyn, zaliczany do III generacji tych antybiotyków. Preparat Ceftriaxon-MIP jest dostępny w dawkach 1 g i 2 g do podania dożylnego lub domięśniowego. Skutecznymi lekami w terapii zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu są cefotaksym i ceftriakson, przy czym ceftriakson wykazuje szczególnie korzystne właściwości farmakokinetyczne.

Mechanizm działania ceftriaksonu polega na blokowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii. Mechanizm działania polega na blokowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii, co w konsekwencji prowadzi do lizy komórki i śmierci bakterii. Lek ten charakteryzuje się dobrą penetracją do płynu mózgowo-rdzeniowego, co jest kluczowe w leczeniu zakażeń ośrodkowego układu nerwowego.

Meropenem – antybiotyk karbapenemowy

Meropenem to kolejny kluczowy antybiotyk w terapii bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W Polsce dostępny jest między innymi jako Meropenem Kabi oraz Meropenem Genoptim. Meropenem Kabi należy do grupy leków nazywanych antybiotykami karbapenemowymi. Jego działanie polega na niszczeniu bakterii, które mogą wywoływać ciężkie zakażenia.

Preparat Meropenem Kabi jest szczególnie skuteczny w leczeniu ostrych bakteryjnych zakażeń mózgu. Meropenem Kabi jest stosowany do leczenia następujących zakażeń u dorosłych i dzieci w wieku 3 miesięcy i starszych, w tym ostrych bakteryjnych zakażeń mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Meropenem wykazuje szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego i jest oporny na działanie wielu beta-laktamaz bakteryjnych.

Meropenem jest stosowany w ostrym zapaleniu płuc i opon mózgowo-rdzeniowych, w zakażeniach płuc i oskrzeli w przebiegu mukowiscydozy, w powikłanych zakażeniach dróg moczowych, jamy brzusznej, skóry, tkanek miękkich, a także w zakażeniach śródporodowych i poporodowych.

Wankomycyna – antybiotyk glikopeptydowy

Wankomycyna odgrywa istotną rolę w leczeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, szczególnie w przypadku zakażeń bakteriami opornymi lub jako część terapii skojarzonej. W Polsce dostępne są preparaty Vancomycin-MIP (500 i 1000) oraz Edicin.

Antybiotyk glikopeptydowy, pierwotnie wytwarzany przez bakterie gatunku Nocardia orientalis. Wykazuje powolne działanie bakteriobójcze, na drobnoustroje w fazie podziału. Mechanizm działania polega na blokowaniu biosyntezy ściany komórkowej, poprzez wiązanie się z dużym powinowactwem z D-alanylo-D-alaniną, końcem cząsteczek prekursorowych ściany komórkowej.

Preparat Vancomycin-MIP zawiera wankomycynę w postaci chlorowodorku wankomycyny i jest dostępny w dawkach 500 mg i 1000 mg. Rosnąca oporność S. pneumoniae na antybiotyki beta-laktamowe (w tym ceftriakson) zmusiła do wprowadzenia antybiotykoterapii skojarzonej cefalosporyną III generacji z wankomycyną. Wankomycyna wymaga szczególnej ostrożności w dawkowaniu i monitorowania stężenia we krwi.

Ampicylina w terapii skojarzonej

U noworodków początkowe leczenie empiryczne musi ponadto objąć Streptococcus agalactiae, Escherichia coli oraz Listeria monocytogenes. Listerie należy uwzględnić ponadto u dzieci z zaburzeniami odporności typu komórkowego i podać dodatkowo ampicylinę. Ampicylina jest szczególnie ważna w przypadkach podejrzenia zakażenia Listeria monocytogenes, która może być przyczyną bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u określonych grup pacjentów.

Zasady leczenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Wszyscy pacjenci u których podejrzewa się lub rozpoznano bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wymagają hospitalizacji. Jest to konieczne z racji ciężkości choroby, dużej śmiertelności, konieczności monitorowania i diagnostyki, w tym wykonania nakłucia lędźwiowego oraz leczenia dożylnego antybiotykami.

Kluczowe zasady terapii obejmują:

• Natychmiastowe podanie antybiotyków dożylnie po pobraniu materiału do badań mikrobiologicznych
• Początkowo stosowanie terapii empirycznej szerokowidmowej
• Modyfikacja leczenia po otrzymaniu wyników posiewów i antybiogramu
• Połączenie z deksametazonem w odpowiednich przypadkach

Ze względu na zagrożenie życia chorego, szybkie podanie antybiotyków jest tak ważne, że nie powinno się go opóźniać z jakiegokolwiek powodu, w tym z braku możliwości wykonania nakłucia lędźwiowego.

Główne antybiotyki stosowane w Polsce

Nazwa handlowa	Substancja czynna	Dawkowanie u dorosłych	Droga podania
Ceftriaxon-MIP	Ceftriakson	1-2 g co 12-24h	Dożylnie/domięśniowo
Meropenem Kabi	Meropenem	1-2 g co 8h	Dożylnie
Vancomycin-MIP	Wankomycyna	15-20 mg/kg co 8-12h	Dożylnie
Edicin	Wankomycyna	15-20 mg/kg co 8-12h	Dożylnie

Monitoring i bezpieczeństwo stosowania

Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wymaga ścisłego monitorowania pacjenta. W okresie długotrwałego stosowania należy regularnie oznaczać morfologię krwi. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• Funkcje nerek przy stosowaniu wankomycyny i meropenemu
• Stężenie wankomycyny we krwi
• Objawy neurotoksyczności
• Reakcje alergiczne

Przy długotrwałym leczeniu konieczne jest regularne monitorowanie stężenia leku we krwi, aby uniknąć toksyczności.

Bibliografia

1. Ceftriaxon-MIP charakterystyka produktu leczniczego
2. Meropenem Kabi charakterystyka produktu leczniczego
3. Vancomycin-MIP charakterystyka produktu leczniczego
4. Edicin charakterystyka produktu leczniczego
5. Meropenem Genoptim charakterystyka produktu leczniczego
6. Bijlsma MW, Brouwer MC, Kasanmoentalib ES, Kloek AT, Lucas MJ, Tanck MW, van der Ende A, van de Beek D. Community-acquired bacterial meningitis in adults in the Netherlands, 2006-14: a prospective cohort study. Lancet Infect Dis. 2016;16(3):339-347. DOI: 10.1016/S1473-3099(15)00430-2 PMID: 26652862
7. Shin SH, Kim KS. Treatment of bacterial meningitis: an update. Expert Opin Pharmacother. 2012;13(15):2189-2206. DOI: 10.1517/14656566.2012.724399 PMID: 22984938